Θανάσης Μαρκόπουλος, “Ο πηλός και το κανάτι. Παρεμβάσεις αιθεροβάμονος”, Εκδοσεις Μελάνι, Αθήνα 2024
Η ιστορία του βιβλίου “ Ο πηλός και το κανάτι. Παρεμβάσεις αιθεροβάμονος” (εκδ.Μελάνι, Αθήνα 2024) ξεκίνησε με αφορμή την πρόταση του καθηγητή της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Χρίστου Τσολάκη να συνεργαστώ με τον Φιλόλογο, το περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του εν λόγω Πανεπιστημίου. Η πρόταση έγινε το 1996 με την ανάληψη της προεδρίας του Συλλόγου από τον ίδιο, σε μια προσπάθεια να προσελκύσει νέους συνεργάτες. Η συνεργασία άρχισε με σύντομα κείμενα, που δημοσιεύονταν στη στήλη «Απόψεις και Απόψεις» αλλά και στις σελίδες του Δέντρου τελευταία και σχολίαζαν θέματα της επικαιρότητας, τα οποία όμως έρχονταν συχνά από το παρελθόν: γλώσσα, λογοτεχνία, εκπαίδευση, κοινωνικές και πολιτικές παθογένειες. Άλλωστε ποιο σημερινό πρόβλημα δεν έχει τις ρίζες του στο χθες; Σχεδόν ταυτόχρονα οι γραφές μου επεκτάθηκαν και σε άλλα πεδία, φιλολογικά και κριτικά.
Βέβαια η πρόταση ήταν μονάχα η αφορμή, γιατί κατά βάθος τα ζητήματα αυτά με απασχολούσαν ανέκαθεν ως εκπαιδευτικό, γραφιά και πολίτη και συχνά με ενοχλούσαν απόψεις αναχρονιστικές περί γλώσσας, παλαιοκομματικές πρακτικές αλλά και αγενείς ή αστόχαστες κοινωνικές συμπεριφορές. Όταν μάλιστα αντιλήψεις και παθογένειες σαν αυτές δεσπόζουν στον δημόσιο χώρο, τότε νιώθεις ακόμα περισσότερο την ανάγκη να παρέμβεις, αντιπαραθέτοντας, όσο μπορείς, στην κατεστημένη συντήρηση και στις κοινωνικοπολιτικές απρέπειες την άλλη άποψη, της περίσκεψης και της αμφισβήτησης. Η αλήθεια είναι πως δεν είχα καμιά ψευδαίσθηση για την αποτελεσματικότητα αυτών των παρεμβάσεων, αλλά θεώρησα χρέος μου να κάνω αυτό τουλάχιστον που, σύμφωνα με τον αφρικάνικο μύθο, κάνει το κολιμπρί μπροστά στο δάσος που καίγεται: το καθήκον μου. Αυτή όμως είναι η μία διάσταση των κειμένων, η εποικοδομητικά αντιρρητική, γιατί υπάρχει και η άλλη, η απλώς εκφραστική προσωπικών μου απόψεων σε μη συγκρουσιακά απαραιτήτως ζητήματα, όπως ορισμένα της λογοτεχνίας λ.χ.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι και τίτλος του τελευταίου κειμένου περί ποίησης και υποδηλώνει σε μια πρώτη ανάγνωση την αμορφία, που μέσω του δημιουργού μετασχηματίζεται σε μορφή, ενώ σε μια δεύτερη υπονοεί ότι ένας χώρος αμορφίας, όπως είναι ο ελληνικός, δύσκολα μπορεί να δημιουργήσει μορφές, κάτι δηλαδή ουσιαστικά όμορφο. Όσο για τον «αιθεροβάμονα» του υπότιτλου έχει κι αυτός την ιστορία του. Τον δανείστηκα για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’80 από το καινοτόμο λεξιλόγιο του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος συνήθιζε να βαφτίζει παλιές πρακτικές με καινούριες λέξεις. Έτσι ο ανασχηματισμός ονομάστηκε αναδόμηση και ο βαδίζων στον αιθέρα, ο εκτός πραγματικότητας, αιθεροβάμων. Το δάνειο έγινε, όταν χρειάστηκα ένα ψευδώνυμο, για να σχολιάζω την πολιτική επικαιρότητα στον Παρατηρητή, μια τοπική εφημερίδα της Αριστεράς. Ακόμα θυμάμαι τον καλοπροαίρετο και σοσιαλίζοντα διευθυντή του σχολείου μου να λέει πόσο σκληρός ήταν αυτός ο αιθεροβάμων. Και θα ήμουν φαίνεται τώρα που το σκέφτομαι.
Τέλος με την ευκαιρία αυτήν, που μου δίνει o φιλόξενος ιστότοπος του culturebook, θα ήθελα να εκφράσω κι από δω τις ευχαριστίες μου τόσο στον Φιλόλογο όσο και στο Δέντρο που εμπιστεύτηκαν τις σελίδες τους στις γραφές μου.
Θανάσης Μαρκόπουλος