Επιλέγουμε τη σχέση μας με την κοινωνική πραγματικότητα καθώς γράφουμε. Ας πούμε, στο κείμενο αυτό επιλεγώ να αποφύγω τον αυστηρό διαχωρισμό θηλυκού-αρσενικού γένους σε αντωνυμίες, γιατί πιστεύω στην πολυπλοκότητα της ταυτότητας φύλου. Επιλέγω, έτσι, να εισάγω, έστω έμμεσα, ένα σημαντικό θέμα της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας. Επιλέγουμε και επανεπιλέγουμε αν, πως και πόσο η κοινωνική πραγματικότητα θα μας απασχολήσει. Και η διακύμανση τεράστια. Από την ποίηση του εσωτερικού χώρου της Emily Dickinson στην κοινωνική ποίηση του Λειβαδίτη και του Αναγνωστάκη, και από την προσωπική ποίηση της Δημουλά στην πολιτική ποίηση της Fatimah Asghar, ο χώρος και τα περιθώρια της δικής μας τοποθέτησης μεγάλα.Σημείο 2ο: Ηθικός Κύκλος Ενσυναίσθησης
Η λογοτεχνία είναι αποτελεσματικό εργαλείο προς διαστολή του ηθικού κύκλου ενσυναίσθησης, δηλ. ποιες ομάδες προσπαθούμε να κατανοήσουμε, ποιες ομάδες συναισθανόμαστε και νιώθουμε οικείες. Μας δίνει την δυνατότητα να βγούμε από τα στενά όρια του εαυτού μας και του κόσμου που μας «μοιάζει», και να ευαισθητοποιηθούμε προς άλλους κόσμους, «διαφορετικούς», προκαλώντας και επιταχύνοντας τη συμπερίληψη και άλλες θετικές κοινωνικά συμπεριφορές και εξελίξεις. Είναι γνωστό, ας πούμε, το παράδειγμα της «Καλύβας του Μπαρμπα-Θωμά», ως καταλύτης για το κίνημα κατάργησης της δουλείας στην Αμερική του 19ου αι. ή οι στίχοι της Maya Angelou για το Κίνημα Δικαιωμάτων των Πολιτών.
Σημείο 3ο: Ανατροπή
Συνεχίζοντας το προηγούμενο σημείο, η λογοτεχνία μπορεί να ανατρέψει. Θεμελιώνεται στο τώρα και το σήμερα, αλλά μπορεί να φαντάζεται και να επιχειρηματολογεί το αύριο, πατώντας έτσι με το άλλο πόδι στο (φαινομενικά) απίθανο που ονειρεύεται και ζητά. Άρα, μπορεί να είναι ανατρεπτική, ανακατασκευάζοντας τον κυρίαρχο λόγο, τα κυρίαρχα αφηγήματα μιας εποχής, και τις σχέσεις εξουσίας από τις οποίες αυτά πηγάζουν και εξυπηρετούν. Η ποίηση, δε, ιδιαίτερη, καθώς από την ίδια τη φύση της ανατρέπει –ανατρέπει συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες, ανακατεύει σημαίνοντα και σημαινόμενα.
Σημείο 4ο: Η γλώσσα του Κακού
Η λογοτεχνία, όμως, μπορεί να μιλήσει και τη γλώσσα του Κακού. Να προωθήσει τη φασιστική αισθητική, ιδεολογία και βία, να τη μυθοποιήσει και να τη νομιμοποιήσει. Είναι αρκετά τα παραδείγματα σημαντικών συγγραφέων του 20ου αι. που, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, υιοθέτησαν τη γλώσσα του φασισμού, αναπαράγοντας αντισημιτικά σχόλια και υποστηρίζοντας τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Παραδείγματα που δημιουργούν αμηχανία και σύγχυση, καταρρίπτοντας το ιδανικό μίας σταθερά θετικής και ευαίσθητης κοινωνικά λογοτεχνικής ματιάς, και αποδεικνύοντας ότι οφείλουμε πάντα να φιλτράρουμε κριτικά τα κείμενα που διαβάζουμε, όποι@ κι αν τα έχουν υπογράψει.
Σημείο 5ο: Επιστρέφοντας (full circle) στην Επιλογή
Επιλέγουμε τη σχέση μας με την κοινωνική πραγματικότητα γύρω μας καθώς γράφουμε. Επιλέγουμε τη σχέση μας με την κοινωνική πραγματικότητα γύρω μας καθώς διαβάζουμε. Επιλέγουμε τη σχέση μας με την κοινωνική πραγματικότητα γύρω μας καθώς ζούμε.