Θανάσης Χατζόπουλος – Οι καιροί και τα σκοτάδια τους

«Όσο πιο σκοτεινή είναι μια εποχή τόσο πιο πολλά φώτα ματαίως ανάβουν για να τη φωτίσουν.» Με αυτή τη φράση, ως προμετωπίδα, ανοίγει την αυλαία του ο Ιστορικός ενεστώς και οι ιστορίες του. Όπως κάθε προμετωπίδα επιχειρεί να προετοιμάσει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να συναντήσει μόλις διαβεί τη θύρα των σελίδων. Αυτή είναι συνήθως και η λειτουργία κάθε προμετωπίδας: μια επιγραφή στο υπέρθυρο, εκεί όπου κάποτε οι παλιοί μάστορες ενέθεταν ένα κόσμημα ή ένα τόσο δα τζαμωτό, που το κοσμούσαν και το έκρυβαν διάτρητα ανάγλυφα, ώστε από εκεί να εισχωρήσει το πρώτο φως της μέρας και να γλιστρήσει η τελευταία αντανάκλαση της δύσης. Μέσα από αυτήν κάτι εξωτερικό βρίσκει έναν τρόπο, που δεν είναι η κύρια είσοδος η οποία βρίσκεται ακριβώς από κάτω, να διαπεράσει το όριο και να διαποτίσει το μέσα. Είναι κι αυτή μια οδός, πέρα από τα επίσημα ανοίγματα που ακούν στην τόσο καίρια ονομασία «κουφώματα» και καλύπτονται από πορτοπαράθυρα, για να εξασφαλίσουν την μετακίνηση από έξω προς τα μέσα και τανάπαλιν. Υπάρχουν και άλλες αφανείς ρωγμές που εξασφαλίζουν την ίδια λειτουργία. Τα κτίσματα αναπνέουν μέσα από αυτές. Όπως και τα σώματα και οι άνθρωποι. Το φως και ο αέρας διαχέονται μέσα από τέτοιες διαβάσεις. Από κοντά τους και το σκοτάδι, η καλοί και οι κακοί καιροί.
Αυτό, που δεν είναι παρά μια φυσική και συνακόλουθα ψυχική λειτουργία, γίνεται και μια κοινωνική και ιστορική αντίστοιχη όπου οι άλλοι με κάθε δυνατή εκδοχή τους επιδρούν και επηρεάζουν το κάθε κτίσμα, κάθε άνθρωπο. Το περιβάλλον, και κάθε δυνατή έννοια την οποία μπορεί να πάρει αυτό, βρίσκεται σε συνεχή σχέση αλληλεπίδρασης με τον καθένα μας. Ακόμη, και κυρίως, στις περιπτώσεις που φαίνεται ότι κάποιος είναι τόσο αποκομμένος και απομονωμένος από αυτό. Το περιβάλλον συνοψίζεται τότε στις ίδιες τις αμυντικές διεργασίες που επιχειρούν να δημιουργήσουν μια στεγανότητα ως προς αυτό. Είναι μάλιστα τόσο κρίσιμη αυτή η αλληλεπίδραση ώστε όσο και να προσπαθήσει κανείς να το αποφύγει καθένας μας είναι παιδί της εποχής και του τόπου του. Παιδί της εποχής του σημαίνει πως οι συντεταγμένες της ζωής και του έργου της, της ζωής και των έργων του, χαράσσονται σε τέτοιο βαθμό από αυτήν ώστε κάποτε να φαντάζεται κανείς πως δεν ανήκει στην εποχή του. Τόσο ασφυκτικός μπορεί να είναι ο κλοιός που κάθε εποχή κλείνει γύρω του. Τόσο έντονη είναι κάποτε η προσπάθεια να ξεφύγει από αυτόν τον κλοιό ή το εγχείρημα να τον αποτυπώσει με κάθε δυνατό τρόπο στις κινήσεις και στα έκτυπά τους. Τα έργα των κάθε φύσης ανθρώπινων δημιουργιών είναι αψευδείς μάρτυρες αυτής της μάταιης επιχείρησης που με θετικό και αρνητικό πρόσημο περιλαμβάνει στο ακέραιο τις χωροχρονικές και κοινωνικές συντεταγμένες, δηλαδή τις ιστορικές και γεωγραφικές παραμέτρους που τα καθορίζουν.
Είμαστε όχι μόνον παιδιά της εποχής μας αλλά και ενήλικοι που μεγαλώνουν και ωριμάζουν σε αυτήν, καθορίζοντάς την την ίδια στιγμή που εκείνη μας καθορίζει. Ο ετεροκαθορισμός αυτός είναι τόσο έντονος και βαθύς, η σφραγίδα κάθε εποχής τόσο μεγάλη στον καθένα μας, ώστε εύκολα κρύβεται πίσω τους το πόσο καθοριστική μπορεί να είναι η επίδραση ορισμένων, λίγων, στην εποχή τους, επίδραση που ενισχύεται, με τον τρόπο πολλαπλασιαστικών αντηχείων φυσικής ενίσχυσης, από το πλήθος όσων στοιχίζονται πίσω από επιλογές ή καινοτομίες αυτών των λίγων, ή και ενάντιά τους. Διελκυνστίδες εμφανείς κάποτε και συνήθως αφανείς για τις στροφές που θα πάρουν οι κοινωνίες και οι εποχές ανάμεσα στο βολικά (θεωρούμενο ως) γνωστό και στο ανησυχητικά άγνωστο. Στροφές που θα έχουν τις αναπότρεπτες συνέπειές τους, σε όποια κατεύθυνση και να οδηγούν. Στρόφιγγες που συσκοτίζουν απορροφώντας το φως, φώτα που για λίγο φωτίζουν και διαφωτίζουν. Κάθε εποχή έχει τα δικά της σκοτάδια. Οι ονομασίες ποικίλουν. Οι καταστροφές εναλλάσσονται με τις δημιουργίες. Και οι πρώτες έχουν συνήθως το πάνω χέρι, ακόμα κι όταν αυτό δεν φαίνεται. Η πάλη με αυτές είναι συνεχής, αν και αφανής. Οι δημιουργοί, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες παραδίδουν κάθε τόσο τα αποτελέσματα αυτού του αγώνα. Κάθε έργο, που δικαιούται αυτό το όνομα, είναι μια μικρή και μεγάλη χαρακιά στο σώμα της καταστροφής. Από τα δικά του σκοτάδια γλιστράει μια φωτεινή αχτίδα. Από αυτήν κρατιόμαστε, γιατί από αυτήν εξαρτάται η ζωή και η συνέχειά της. Τα έργα δεν είναι παρά ένα γαϊτανάκι από τέτοιες αχτίδες. Αυτές στήνουν το αλώνι της ζωής και κρατούν έξω την άλω του σκοταδιού που στέκεται πάντα εκεί, μια απειλή από την οποία κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει.