Μπαλάντα του μαύρου καημού
Στον José Navarro Pardo
Σκάβουνε των κοκοριών
τα ράμφη, την αυγή γυρεύοντας,
όταν απ’ το σκοτεινό βουνό
κατεβαίνει η Σολεδάδ Μοντόγια.
Με ωχροχάλκινη τη σάρκα
μυρίζει άλογο κι ίσκιο.
Στήθη καπνιστά αμόνια,
στρογγυλά βογκούν τραγούδια.
Σολεδάδ, για ποιον ρωτάς,
ασυντρόφευτη τέτοια ώρα;
Κι αν ρωτώ για όποιον ρωτάω
πες μου, σένα τι σε μέλλει;
Πάω ψάχνοντας όποιον θέλω,
τη χαρά, τον άνθρωπό μου.
Σολεδάδ των θλίψεων μου
άλογο που αφηνιάζει
φτάνοντας ως τη θάλασσα
και τα κύματα το παίρνουν.
Θάλασσες μη μου θυμίζεις,
λύπη μαύρη μπουμπουκιάζει
στης ελιάς τα χώματα
κάτω απ’ το σούσουρο των φύλλων.
Σολεδάδ, τι πόνο που ‘χεις!
Πόνο τόσο οδυνηρό!
Ξινολέμονα τα δάκρυά σου
από προσμονή και στόμα.
Πόνεμα τόσο βαρύ! Τρέχω
μες στο σπίτι παλαβή,
οι κοτσίδες μου σβαρνιούνται,
απ’ την κουζίνα ως το δώμα
Τι καημός! Μελανό φορώ
γαγάτη, σάρκα και φορέματα.
Αχ, νήματα οι πουκαμίσες!
Αχ, οι μηροί μου παπαρούνες!
Σολεδάδ: λούσ’ το κορμί σου
με νερό νεροκελάδων
κι άσε, Σολεδάδ Μοντόγια,
την καρδιά σου να μερέψει.
***
Κάτωθε τραγουδεί ο ποταμός:
φραμπαλάδες ουρανού και φύλλων.
Με κολοκυθιάς ανθούς
στέφεται το νέο φως.
Ω, στεναχώρια των τσιγγάνων!
Πόνε καθαρέ και μόνε πάντα.
Ω, θλίψη νεροφάγωμα κρυφό
και ξημέρωμα αλαργινό !
Romance de la pena negra
A José Navarro Pardo
Las piquetas de los gallos
cavan buscando la aurora,
cuando por el monte oscuro
baja Soledad Montoya.
Cobre amarillo, su carne,
huele a caballo y a sombra.
Yunques ahumados sus pechos,
gimen canciones redondas.
Soledad, ¿por quién preguntas
sin compaña y a estas horas?
Pregunte por quien pregunte,
dime: ¿a ti qué se te importa?
Vengo a buscar lo que busco,
mi alegría y mi persona.
Soledad de mis pesares,
caballo que se desboca,
al fin encuentra la mar
y se lo tragan las olas.
No me recuerdes el mar,
que la pena negra, brota
en las tierras de aceituna
bajo el rumor de las hojas.
¡Soledad, qué pena tienes!
¡Qué pena tan lastimosa!
Lloras zumo de limón
agrio de espera y de boca.
¡Qué pena tan grande! Corro
mi casa como una loca,
mis dos trenzas por el suelo,
de la cocina a la alcoba.
¡Qué pena! Me estoy poniendo
de azabache, carne y ropa.
¡Ay mis camisas de hilo!
¡Ay mis muslos de amapola!
Soledad: lava tu cuerpo
con agua de las alondras,
y deja tu corazón
en paz, Soledad Montoya.
***
Por abajo canta el río:
volante de cielo y hojas.
Con flores de calabaza,
la nueva luz se corona.
¡Oh pena de los gitanos!
Pena limpia y siempre sola.
¡Oh pena de cauce oculto
y madrugada remota!
Φασαρία
Στον Rafael Méndez
Καταμεσής της ρεματιάς
του Αλμπαθέτε τα στιλέτα
όμορφα απ’ το αίμα τ’ αντιπάλου
όπως ψάρια λαμπυρίζουν.
Φως τραπουλόχαρτου σκληρό
στο πικροχόρτο αποκόβει
θυμωμένα αλόγατα
και αναβατών φιγούρες.
Στην κορφή κάποιας ελιάς
κλαίνε δυο γριές γυναίκες.
Το ταυρί της σύγκρουσης
σκαρφαλώνει στα ντουβάρια.
Άγγελοι μαύροι κουβαλούσαν
μαντήλια και νερό χιονιού .
Άγγελοι μ’ απλωτά φτερά
από λάμες του Αλμπαθέτε.
Ο Χουάν Αντόνιο της Μοντίγια
στον γκρεμό κυλάει νεκρός,
το κορμί του όλο κρίνα
κι ένα ρόδι στους κροτάφους.
Τώρα πύρινο σταυρό
φτιάχνει, στράτα του θανάτου.
***
Ο δικαστής, κι ο αστυνόμος,
φτάνουν απ’ τους ελαιώνες.
Το αίμα γλιστερό στενάζει
τραγούδι φιδίσιο σιωπηλό.
Κύριοι αστυφυλάκοι
εδώ γίνηκε ό,τι συνήθως,
Ρωμαίοι τέσσερις πέθαναν
και απ’ την Καρταχένα πέντε.
***
Το σούρουπο αποβλακωμένο
από συκιές και ψίθυρους ζεστούς
σβηστό πέφτει στους λαβωμένους
τους μηρούς των καβαλάρηδων.
Και πετούσαν οι μαύροι αγγέλοι
στου λιογέρματος τ’ αγέρι .
Άγγελοι με μακριές πλεξούδες
και από λιόλαδο καρδιές.
Reyerta
A Rafael Méndez
En la mitad del barranco
las navajas de Albacete,
bellas de sangre contraria,
relucen como los peces.
Una dura luz de naipe
recorta en el agrio verde,
caballos enfurecidos
y perfiles de jinetes.
En la copa de un olivo
lloran dos viejas mujeres.
El toro de la reyerta
se sube por las paredes.
Ángeles negros traían
pañuelos y agua de nieve.
Ángeles con grandes alas
de navajas de Albacete.
Juan Antonio el de Montilla
rueda muerto la pendiente,
su cuerpo lleno de lirios
y una granada en las sienes.
Ahora monta cruz de fuego,
carretera de la muerte.
***
El juez, con guardia civil,
por los olivares viene.
Sangre resbalada gime
muda canción de serpiente.
Señores guardias civiles:
aquí pasó lo de siempre.
Han muerto cuatro romanos
y cinco cartagineses.
***
La tarde loca de higueras
y de rumores calientes
cae desmayada en los muslos
heridos de los jinetes.
Y ángeles negros volaban
por el aire del poniente.
Ángeles de largas trenzas
y corazones de aceite.
(Primer Romancero Gitano, 1924-1927)
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Τα ποιήματα της συλλογής Romancero Gitano, η έκδοση της οποίας θα σφραγίσει την πρώτη περίοδο του έργου του Lorca και θα απογειώσει τη φήμη του, γράφεται το διάστημα μεταξύ 1924-1927. Είχανε ήδη δημοσιευτεί πολλά μεμονωμένα ποιήματα σε διάφορα περιοδικά ή είχαν διαβαστεί σε κάποιες ποιητικές εκδηλώσεις, όταν η συλλογή εμφανίζεται στην ακέραια μορφή της τον Ιούλιο του 1928 στο περιοδικό Revista de Occidente, που είναι και μία από τις ναυαρχίδες έκφρασης των αντιλήψεων της περίφημης γενιά του 27. Ο ποιητής εστιάζει το βλέμμα του στη γενέτειρα του, την αγαπημένη του πατρίδα, την Ανδαλουσία των τσιγγάνων, την κουλτούρα τους και τη μυθολογία που τους περιβάλλει. Τάσσεται έτσι με τον τρόπο αυτόν στο πλευρό όχι μόνο των τσιγγάνων, αλλά εν γένει των αδυνάτων, των κυνηγημένων, όσων είναι σημαδεμένοι από ένα τραγικό πεπρωμένο, δημιουργώντας μια ποίηση γεμάτη από ισχυρούς οικουμενικούς συμβολισμούς. Για τον ίδιο τον ποιητή, το Romancero Gitano, είναι πρώτα από όλα ένα μεγάλο ποίημα για την Ανδαλουσία κι αν το έχει ονομάσει τσιγγάνικο (gitano) είναι επειδή θεωρεί αυτό ακριβώς το στοιχείο το πιο υψηλό, το πιο βαθύ και το πιο αριστοκρατικό από την ιδιαίτερη πατρίδα του, λέγοντας κάποια στιγμή πως στη συγκεκριμένη ποιητική σύνθεση «υπάρχει μόνο ένα πραγματικό πρόσωπο, ο πόνος που περνάει μέχρι το μεδούλι των οστών». Στα ποιήματα της συλλογής, που εκτός των άλλων χαρακτηρίζονται από αφηγηματικότητα, μουσικότητα και θεατρικότητα, βλέπουμε όλα τα στοιχεία που αποτελούν τον καμβά εκείνου του τόπου που ο Lorca μας τον δίνει μέσα από ένα περιβάλλον παραμυθικό: τοπία, χρώματα, δοξασίες, ήθη και έθιμα, ανθρώπινα πάθη που εκδηλώνονται μέσα από τον έρωτα ή το φονικό, την αντίληψη για τον θάνατο, την έχθρητα, τη φιλία, το μυθικό και υπερφυσικό στοιχείο, το ονειρώδες, το μεταφυσικό κλπ. Επιπλέον, μέσα από όλα αυτά αναδεικνύεται η Ανδαλουσία και ως αποτέλεσμα της συνύπαρξης, για πολλούς αιώνες στα ίδια χώματα, πολλών και διαφορετικών πολιτισμών. Η συλλογή γνώρισε μια απρόσμενη επιτυχία που αιφνιδίασε ακόμη και τον ίδιο τον δημιουργό της, και η πρώτη της έκδοση εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο από τους καλύτερους φίλους του Lorca και εξέχουσες μορφές της γενιάς του 27, ο Luis Buñuel και ο Salvador Dalí, θα ασκήσουν μια σκληρή και άδικη κριτική θεωρώντας πως πρόκειται για μια παρωχημένη και στερεοτυπική ποίηση, ένα επιφανειακό εκλαϊκευμένο φολκλόρ, αδυνατώντας προφανώς, εκείνη τη δεδομένη στιγμή, να κάνουν την ανάγνωση που άρμοζε στο βιβλίο και να αντιληφθούν τη βαθύτητα και τη σημασία του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο εντάσσεται στην έκφραση των πρωτοποριακών ρευμάτων παραμένοντας, παράλληλα, πιστό στην παράδοση. Δεν θα αργήσει να φανεί ωστόσο πως το Romancero Gitano ήταν μια ποιητική σύνθεση που κουβαλούσε μέσα του ολόκληρη την ποιητική κληρονομιά από την εποχή του Cantar de Mio Cid ακόμη και συνομιλούσε όχι μόνο με την εποχή στην οποία γράφτηκε, αλλά και με τα μελλοντικά ιστορικά γεγονότα. Πλέον δικαίως θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά έργα της γενιάς του 27, καθώς και ένα από τα κορυφαία της παγκόσμιας ποίησης του 20ου αιώνα, και όχι μόνο.
ΠΗΓΕΣ
Barroso, A., Berlanga, A., Gonzáez Cantos, M.D. et al (2008), Introducción a la Literatura Española a través de los textos, tomo IV,Madrid: Istmo
Bazán Bonfil, R. (2008), «Thamar y Amnón: El Romancero Gitano entre tradición y vanguardia», Destiempos N.15, Ανακτήθηκε την 16/3/2023 από https://www.researchgate.net/publication/295402627_Thamar_y_Amnon_el_Romancero_Gitano_entre_tradicion_y_vanguardia
Ibarra, R. (2005). «La frontera entre Romancero Gitano y Poeta en Nueva York en prosa de Federico García Lorca», Hipertexto N. 1 pp.11-19, Ανακτήθηκε την 25-3-2023 από https://www.utrgv.edu/hipertexto/_files/documents/articles/hipertexto-01/rene-ibarra.pdf
Lorca, F. (1936), Romancero Gitano, 7ª Edición, Madrid: Espasa Calpe, Ανακτήθηκε την 15/3/2023 από http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000200843&page=1
Lorca, F. (2012), Romancero Gitano, Edición de Pedro Lumbreras García y Sara Lumbreras, Madrid: Akal Ediciones
Marinez Galan, R. (1990), «El simbolismo en el Romancero Gitano», Tavira Revista Electrόnica, Ανακτήθηκε την 20/3/2022 από https://revistas.uca.es/index.php/tavira/article/view/8812
Pardo, F. D. (2018), Breve historia de la generación del 27, Madrid: Ediciones Nowtius
Poeta, S. (2001),«Aproximación a la teatralidad del Romancero gitano de Federico García Lorca», Actas del XIV Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas: New York, 16-21 de Julio de 2001, Vol. 3, 2004 (Literatura española, siglos XVIII y XX), Ανακτήθηκε την 25/3/2023 από https://cvc.cervantes.es/literatura/aih/pdf/14/aih_14_3_052.pdf
«Biografia de Federico Lorca», Biblioteca Virtual Miguel Cervantes, Ανακτήθηκε την 23/3/2023 από https://www.cervantesvirtual.com/portales/federico_garcia_lorca/biografia/