Tragedia dell’Infanzia/Alberto Savinio/CAPITOLO 1, LA DEA TERME/Η «θεά» Θέρμη – Μετάφραση από την Βασιλική-Αλεξάνδρα Σκρεμμύδα

[1] Ο Alberto Savinio, ψευδώνυμο του Andrea Francesco de Chirico και αδερφός του Giorgio de Chirico (ζωγράφου σουρεαλιστή), μεταφέρθηκε στην Ελλάδα την περίοδο της γέννησης του αδερφού, το 1988. Η πόλη της Αθηνάς με το σύμβολο της κουκουβάγιας, η πόλη, όπου άνθισαν οι τέχνες, τα γράμματα και η φιλοσοφία, διαμόρφωσε το πνεύμα αλλά και την κουλτούρα του συγγραφέα.
[2] Το πνεύμα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού ήταν η δομή της νοοτροπίας του συγγραφέα.
[3] Χρήση μεταφορών και στοιχεία υπερβολής.
[4] Alberto Savinio, Tragedia dell‘Infanzia, Piccola Biblioteca 458, Adelfi, Milano, 2001.

CAPITOLO 1
LA DEA TERME

Aggiungo il suo potere stregonesco. Le pieghe della zanzariera celevano migliaia di brutti ceffi o piccini come ranocchi o smisurati come cipressi che caminassero sulle radici divelte, i quali mi si serravano addosso, si pigliavano gioco dei miei tormenti, me li rendevano piu aspri.
Le colonne del letto, quelle si erano fresche!
Ma come salire lassu? Guai se mi fossi lasciato sorprendere con la fronte poggiata a quei ferri refrigeranti.

Un sollievo cosi piccolo, e ascritto questo pure fra i beni proibiti.
I miei genitori non li riconoscevo più. Erano inumani, si compiacevano a farmi soffrire.
Perché?
A dir la verità, le cagioni di quel singolare mutamento non mi erano ignote.
Ma sia perchè mi sembrano crudeli e infamanti, sia perché implicavano le due persone che in quel tempo regnavano assolutamente nell’orbita della mia vita,e alle quali bisognava portare amore e riverenza a dispetto di ogni loro malvagità, inorridivo che quei sospetti insistessero nella mia mente, tremavo che mi si leggessero in fronte.
Triste il conoscere. Più triste e assieme nefanda l’inclinazione che ci spinge a conoscere a tutti i costi,quando ignorare sarebbe tanto più pietoso, o se ignorare non si puo almeno dimenticare.
Come negare che la gioia più intima dei nostri genitori si rinutre delle sofferenze di noi bambini?
Le manifestazioni del dolore sono incomprensibili e uggiose.La vita che è gioconda naturalmente, ridurla é una sequela di vicende tertre e spaventevoli?
Vero è che quella insopportabile mania di gemere e dolersi di continuo non è in effetto se non una voluttuosa finzione,un condimento squisito con cui i nostri genitori esaltano il loro segreto godimento.

Sapevo ugualmente che l’ammallarsi è un peccato molto grave.
Libere e potenti come sono,le persone grandi anche quando s’ammalano nessuno le puo punire. Ma noi bambini che non godiamo degli stessi privilegi, il meno che ci possa capitare è che la terribile Vecchia venga a portarci via.
In che guaio mi ero andato a cacciare!
Una grande pietà mi saliva dal cuore, una calda compassione di me stesso.

Se avessi dato in clamorose querele, mi sarei reso piu inviso che mai, avrei affrettata la mia fine.
Perché non mettere a repentaglio quel poco di vita che ancora mi rimaneva, tuffavo la faccina nel guanciale caldo del mio fiato, e la, in quelle tenebre sicure, lasciavo che le mie lacrime scoressero in silenzio.
La sorte era gettata. Ma nell’attesa che la vecchia venisse a portarmi via, quali peggiori punizioni preparavano i miei genitori riuniti laggiu nel fondo della camera, chini tutta notte davanti al lume coperto?

Dei momenti più bui della malattia quasi non serbo traccia. Ricordo appena che qualcuno ogni tanto mi tirava su dal letto. Viaggiavo interbinabilmente per lunghi corridoi spogli, per vaste camere deserte. Immense, le nostre ombre ci accompagnavano sul muro. Nel passo di colui che mi portava in braccio, mi pareva di camminare con molli gambe di gigante.
D’un tratto una gran luce m’abbagliava, in fiato mi si troncava in golla mi avevano tuffato dentro un’acqua diaccia che non vedevo.

Intorno, tutto oblio e oscurità.
Le notti erano lacerate da grida orrende, da lunghi canti che striavano la fissita del buio, l’attesa interminabile.
Quelle voci correvano la notte tumultuosamente: guaiti di cani famelici, latrati di partorienti.
Mi dissero di poi che quelle voci di sofferenza e di morte venivano da una specie di lupanare filarmonico, situato di fronte alla nostra casa.Era una fetida stramberga che si fregiava di un nome illustre: Le Panatenèe.
Di giorno le Panatenèe si travestivano da trattoria.
All’ ora dei pasti vi convenivano i gabellotti del vicino ufficio di dogana e gli scribi di una piccola ferrovia a scartamento ridotto che allacciava quel porto argonautico con l΄interno della Tessaglia.
Quei funzionari erano pii.Per nulla al mondo avrebbero attaccato il pilaf con lo spezzatino o le budella d’abbacchio allo spiedo, se prima non si fossero risciaquata la bocca con un abbondante sorso d’ acqua, che dopo un sonoro gargarismo spruzzavano a ventaglio sulle assi unte e spugnose del piantito.
Compiuto il rito purificatorio le maschelle pazienti cominciavano a macinare, tra la copietta dei polsini a tubo collocati accanto al piatto come due piccoli animali tutelari, e il “Neologos” poggiato al quartuccio di vino biondo e odoroso di rèsina.
In quelli anni innocenti la politica era una bocca sdentata ,una lanma smussata ,un innocuo diversivo al triste pasto dello scapolo.
Mancando peraltro l’uso dei giocchi ginnici, quale sfogo restava alla soverchia generosità del sangue? Era ovvio perciò che l’attrito fra le due fazioni che in quel tempo si contendevano le sorti della Grecia di Giorgio I, esplodesse di tanto in tanto in urti cruenti, sebbene una di quelle fazioni avesse preso come simbolo un cordone intreccciato di fili bianchi e turchini, l’altra un ramoscello di quell’ ulivo che la più savia delle dee ha fatto germogliare dal suolo dell’Attica, in pegno di fecondita e di concordia.
Di sera,dentro quella saletta medesima ma nuvolata di fumo e graveolante di fiati carichi di aglio e di vino, marinai e barcaioli, scaricatori del porto e trafficanti levantini si pigiavano sotto la luce itterica delle lampade e petrolio, davanti ai contorcimenti di baldracche della menopausa, che Spiridione Lascas, proprietario e manager delle Panatenèe scritturava a vilissimo prezzo nelle “piazze” dell’Egitto e dell’Asia Minore.
I posti distinti erano riservati agli equipaggi dei piroscafi olandesi, che dai lontani porti del nord calavano a quello scalo del Levante per scaricare conserve stantie, cacao ammufito, “teste di morto” [5] brullicanti di vermi.

A metà programma immancabilmente, gli officianti di quel mistero carnale erano in preda ai furori del Bacco Lieo. I neerlandesi tiravano sul minuscolo palcoscenico i cuscini, le bottiglie vuote e fino le sedie. Con gioia vivissima degli indigeni stipati nei posti popolari, lo spettacolo dilagava dal palcoscenico in platea.
Spariva ogni distinzione fra attori e spettatori.
Le gerarchie fondevano nel tumulto.
E sulle grida del turco, del greculo e del giudeo, squillavano piu alti e gutturali gli amorosi basiti dei figli dello Zuiderzee.

Era l’urlo di quelle ciurme ubriache che traversava il mio delirio, era il rombo di quelle orge marinaresche che lacerava l’attesa della mia ultima aurora.
Mentre io, in fondo al mio lettuccio, arso di sete, schiacciato dal peso della tremenda zanzariera, spiato dagli occhi infocati dei ranocchi e dei cipressi semoventi, mi dibattevo tra le braccia di Terme, implacabile divinità.

[5] Si chiamavano cosi le forme del formaggio d’Ollanda.

Μετάφραση
Η «θεά» Θέρμη

Δεν ξέρω αν ήταν άνοιξη ή ήδη καλοκαίρι η ζέστη ασφυκτική, ο λαιμός μου έκαιγε από τη δίψα. Η μαμά επέμενε να μη μου δίνει να πιώ, δεν ήθελε να μου ανοίξει την κουνουπιέρα. Mα γιατί τόση κακία;
Τα δεινά μου, που αν είχαν βρει τρόπο να εκτονωθούν θα είχαν τώρα καταλαγιάσει λίγο – ίσως ακόμα και διαλυθεί – προέρχονταν όλα από κείνη τη φρικτή λευκή κουνουπιέρα, που κρεμόταν από το ταβάνι επάνω από το κρεβάτι μου.

Με βάναυση προσποίηση, τούτο το πέπλο παρίστανε την ελαφρότητα που μοιάζουν να ‘χουν τα συννεφάκια, καθώς, ωσάν καπνός, αχνίζουν στα βουνά πριν ο ήλιος υψωθεί, μα στην πραγματικότητα ήταν μια μαρμάρινη πυραμίδα, το κάλυμμα ενός τάφου.
Προσθέτω και τη «μαγική» δύναμη της κουνουπιέρας. Οι πτυχώσεις της έκρυβαν χιλιάδες κακομούτσουνες φιγούρες, μικρές σαν βατράχια ή τεράστιες σαν κυπαρίσσια που περπατούσαν επάνω σε βγαλμένες ρίζες, οι οποίες σφίγγονταν πάνω μου, αδράττοντας τα βάσανά μου και κάνοντάς τα πιο πικρά.
Οι κολώνες του κρεβατιού; Αυτές ναι, ήταν δροσερές! Μα πώς να ανέβω εκεί επάνω; Αλίμονο, εάν αφηνόμουν να αιφνιδιαστώ με το μέτωπο ακουμπισμένο πάνω σ’ εκείνα τα παγωμένα σίδερα. Μια ανακούφιση τόσο μικρή, που, όμως, ακόμη και τούτη περιλαμβάνεται στα απαγορευμένα αγαθά.

Τους γονείς μου δεν τους αναγνώριζα πια. Ήταν απάνθρωποι, εύρισκαν ικανοποίηση στο να με κάνουν να υποφέρω. Γιατί;
Για να πω την αλήθεια, οι αιτίες αυτής της περίεργης αλλαγής δεν μου ήταν άγνωστες. Αλλά είτε επειδή μου φαίνονταν σκληρές και ατιμωτικές είτε επειδή υπονοούσαν τα δύο πρόσωπα, που εκείνο τον καιρό εξουσίαζαν απολύτως την τροχιά της ζωής μου και στα οποία έπρεπε να δείχνω αγάπη και σεβασμό παρά την κάθε τους κακία, τρόμαζα στην ιδέα ότι αυτές οι σκέψεις θα επέμεναν μέσ’ στο μυαλό μου, τρόμαζα ότι θα διαβάζονταν στο μέτωπό μου.
Θλιβερό το να γνωρίζουμε. Ακόμα πιο θλιβερή και ταυτόχρονα απαίσια είναι η τάση που μας σπρώχνει να γνωρίζουμε με κάθε κόστος· το να αγνοούμε θα ήταν τόσο πιο φιλάνθρωπο ή, αν δεν μπορούμε να αγνοούμε, τουλάχιστον να μπορούσαμε να λησμονούμε.
Πώς να αρνηθώ ότι η πιο ενδόμυχη χαρά των γονέων μας τρέφεται από τα δεινά τα δικά μας, των παιδιών;
Oι εκδηλώσεις του πόνου είναι ακατανόητες και βασανιστικές. Τη ζωή, που φυσιολογικά είναι ευχάριστη, γιατί να την καταντήσουμε μια ακολουθία από σκοτεινές και τρομακτικές εκδηλώσεις;
Είναι αλήθεια ότι εκείνη η ανυπόφορη μανία του να στενάζεις και να πονάς συνεχώς δεν είναι στην πραγματικότητα παρά μια ηδονική προσποίηση, ένα έξοχο «καρύκευμα», με το οποίο οι γονείς μας ενισχύουν τη μυστική τους απόλαυση.

Γνώριζα, επίσης, ότι το να αρρωστήσει κανείς ήταν πολύ σοβαρό αμάρτημα.
Όντας ελεύθεροι και ισχυροί οι μεγάλοι, ακόμα και όταν αρρωστήσουν δεν μπορούν να τιμωρηθούν από κανέναν. Αλλά για εμάς τα παιδιά, που δεν απολαμβάνουμε τα ίδια προνόμια, το λιγότερο που μπορεί να μας συμβεί είναι να έρθει να μας πάρει η τρομερή «Γριά-μπαμπούλας».
Σε τι μπελά είχα πάει να μπλέξω!
Μεγάλη λύπη ανέβαινε απ’ την καρδιά μου, μια θερμή συμπόνοια για εμένα τον ίδιο.
Αν είχα καταφύγει σε μεγαλόφωνα παράπονα, θα είχα καταστεί πιο αντιπαθής από ποτέ, θα είχα επιταχύνει το τέλος μου.
Για να μην θέσω σε κίνδυνο εκείνο το λίγο της ζωής που μου απέμενε, βύθιζα το πρόσωπο στο ζεστό μαξιλάρι της αναπνοής μου και εκεί, σε εκείνο το ασφαλές σκοτάδι, άφηνα τα δάκρυά μου να κυλούν σιωπηλά.
Η τύχη είχε καθοριστεί. Αλλά στην αναμονή, έως ότου έρθει η «Γριά-μπαμπούλας» να με πάρει, ποιες χειρότερες τιμωρίες ετοίμαζαν οι γονείς μου, ευρισκόμενοι εκεί, στο βάθος του δωματίου, σκυφτοί όλη νύχτα μπρος από τον καλυμμένο λαμπτήρα;

Δεν κράτησα σχεδόν ούτε ίχνος από τις πιο σκοτεινές στιγμές της αρρώστιας. Μόλις θυμάμαι ότι κάθε τόσο κάποιος με σήκωνε από το κρεβάτι. Ταξίδευα ατελείωτα σε μακρείς γυμνούς διαδρόμους και μεγάλα έρημα δωμάτια. Οι σκιές μας, τεράστιες, ριγμένες πάνω στον τοίχο μας συνόδευαν. Στο βήμα εκείνου που με κουβαλούσε στα χέρια του, μου φαινόταν να περπατώ με τα αδύναμα πόδια ενός γίγαντα. Ξαφνικά, ένα μεγάλο φως με τύφλωνε, στον λαιμό η ανάσα μου κοβόταν··με είχαν βυθίσει σε παγωμένο νερό και δεν έβλεπα.
Τριγύρω, όλα λήθη και σκοτεινιά.
Οι νύχτες σκίζονταν από φρικτές κραυγές, από μακρόσυρτα τραγούδια που αυλάκωναν την ακαμψία του σκότους, την ατέλειωτη αναμονή.

Εκείνες οι φωνές διέτρεχαν τη νύκτα με θόρυβο: γαυγίσματα πεινασμένων σκυλιών, κραυγές λεχώνων.
Ύστερα, μου είπαν ότι εκείνες οι φωνές πόνου και θανάτου προέρχονταν από ένα είδος φιλαρμονικής πορνείου, που βρισκόταν εμπρός από το σπίτι μας.
Ήταν ένα βρωμερό παράπηγμα, που κουβαλούσε ένα λαμπερό όνομα: «Τα Παναθήναια». Την ημέρα, «Τα Παναθήναια» μετατρέπονταν σε ταβέρνα. Την ώρα των γευμάτων κατέφθαναν οι τελωνειακοί του γειτονικού τελωνειακού γραφείου και οι γραφιάδες της υπηρεσίας ενός μικρού σιδηροδρόμου με στενές σιδηροτροχιές, που συνέδεε αυτό το αργοναυτικό λιμάνι με το εσωτερικό της Θεσσαλίας.
Εκείνοι οι υπάλληλοι ήταν ευσεβείς. Για τίποτα στον κόσμο δεν θα άγγιζαν το πιλάφι με το στιφάδο ή τα έντερα αρνιού στη σούβλα, αν πρώτα δεν ξέπλεναν το στόμα τους με άφθονο νερό, το οποίο, μετά από θορυβώδη γαργάρα, έφτυναν στα λιγδιασμένα και απορροφητικά σανίδια του δαπέδου.
Έχοντας ολοκληρώσει το «τελετουργικό κάθαρσης», οι υπομονετικές μασέλες τους άρχιζαν να εργάζονται ανάμεσα στο ζευγάρι τα μανικετόκουμπα, στοιχισμένα δίπλα στο πιάτο σαν δύο μικρά ζώα φύλακες, και τον «Νεολόγο», στηριγμένο πάνω στο καραφάκι ¼ λίτρου λευκού κρασιού με άρωμα ρετσίνας.
Σε εκείνα τα χρόνια της αθωότητας, η πολιτική ήταν ένα στόμα δίχως δόντια, μια στομωμένη λεπίδα, ένας ακίνδυνος αντιπερισπασμός στο θλιβερό γεύμα ενός εργένη. Ελλείψει, εξάλλου, της χρήσης οργάνων και ασκήσεων γυμναστικής, ποια εκτόνωση έμενε πια για το αίμα που «έβραζε υπερβολικά»; Ήταν, επομένως, προφανές ότι η αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο παρατάξεις που τον καιρό εκείνο αναμετρούνταν για την τύχη της Ελλάδας του Γεωργίου του 1ου, ξεσπούσε κάθε τόσο σε σκληρές συγκρούσεις, μολονότι μια από αυτές τις παρατάξεις είχε ως σύμβολο ένα κορδόνι, πλεγμένο από λευκά και γαλάζια νήματα, και η άλλη ένα κλαδί εκείνης της ελιάς, την οποία η πιο σοφή από τις «θεές» είχε φυτέψει στο έδαφος της Αττικής ως σύμβολο γονιμότητας και ομόνοιας.
Το βράδυ, στο εσωτερικό της ίδιας μικρής αίθουσας, γεμάτης από σύννεφα καπνού και φορτισμένης από ανάσες γεμάτες σκόρδο και κρασί, βαρκάρηδες και ναυτικοί, φορτοεκφορτωτές του λιμανιού και λεβαντίνοι έμποροι στοιβάζονταν κάτω από το χλωμό φως των λαμπών πετρελαίου εμπρός στα λικνίσματα κάποιων ιεροδούλων σε εμμηνόπαυση πλέον, τις οποίες ο Σπυρίδων Λάσκας, ιδιοκτήτης και διευθυντής των «Παναθηναίων» μίσθωνε σε ευτελείς τιμές στις «πιάτσες» της Αιγύπτου και της Μικράς Ασίας.
Oι εξέχουσες θέσεις ήταν κρατημένες για τα πληρώματα των ολλανδικών βαποριών, τα οποία από τα μακρινά λιμάνια του Βορρά προσάραζαν σε εκείνο το λιμάνι της Ανατολής για να ξεφορτώσουν ληγμένες κονσέρβες, μουχλιασμένο κακάο, «κεφάλια νεκρού» [6] γεμάτα σκουλήκια.

Στα μισά του προγράμματος, οι συμμετέχοντες σε αυτή τη σαρκολατρική τελετή ανελλιπώς μετατρέπονταν σε θήραμα της μανίας του Βάκχου. Οι Ολλανδοί τραβούσαν στη μικροσκοπική σκηνή τα μαξιλάρια, τα άδεια μπουκάλια έως και τις καρέκλες. Με τη ζωηρή χαρά των ντόπιων, που είχαν στριμωχτεί σε καλές θέσεις, το θέαμα διαδιδόταν από τη σκηνή στην πλατεία. Εξαφανιζόταν κάθε διάκριση μεταξύ ηθοποιών και θεατών. Οι ταξικές διακρίσεις διαλύονταν μέσα στην ταραχή. Και ανάμεσα στα ουρλιαχτά του Τούρκου, του Γραικού και του Εβραίου, ακούγονταν πιο δυνατά, πιο λαρυγγόφωνα, οι σαστισμένες ερωμένες των παιδιών του Ζάουντερζε.