Οι πανδημίες στην ιστορία αναδεικνύουν την ανθρώπινη ψυχολογία και τα πρωτόγονά μας ένστικτα όσο κανένα άλλο φυσικό φαινόμενο. Προσφέρουν ένα εκπληκτικό πανόραμα της ανθρωποψυχολογίας σε κλίμα διέγερσης του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης. Ο θάνατος βάζει τη σφραγίδα του αδιάκριτα στις πόρτες δικαίων και αδίκων. Θυμόμαστε ξαφνικά τη θνητότητα, τρομάζουμε μπροστά στην αδυναμία μας ν’ αντισταθούμε σε κάτι που μας υπερβαίνει, ενώ ο θάνατος ήταν και είναι η φυσική μας κατάληξη. Οι πανδημίες είναι ένα συγκλονιστικό γεγονός, γι’ αυτό στοχαστές θεωρούσαν τη φιλοσοφία “μελέτη θανάτου”. Οι πανδημίες αναβιώνουν παραμυθίες, επαναφέρουν μυστηριακά κατάλοιπα, ανασυνθέτουν την ανθρώπινη τραγικότητα, παθολογίες, αρετές, μαζί και την ανθρώπινη φαιδρότητα. Όπως π.χ. το διάταγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για “πλήρη άφεση αμαρτιών” στους πιστούς που έχουν πληγεί από την πανδημία του κορωνοϊού. Το Βατικανό προσφέρει πρακτικές συμβουλές για το μυστήριο (gift of Indulgence). Τα μεσαιωνικά συγχωροχάρτια αναβιώνουν, μονάχα που τώρα προσφέρονται δίχως να κουδουνίζουν τ’ αργύρια, τότε το παπικό κατεστημένο χρειαζόταν επειγόντως χρήματα για να θεμελιώσει τον επεκτατισμό του. “Μια συλλογική άφεση αμαρτιών θα γίνει για παράδειγμα στην είσοδο των νοσοκομειακών υπηρεσιών όπου βρίσκονται ασθενείς που κινδυνεύουν να πεθάνουν, χρησιμοποιώντας μεγάφωνο για να ακουστούν. Και αν ο ιερέας πρέπει να πλησιάσει αρκετούς πιστούς, θα πρέπει να επιλέξει έναν χώρο που αερίζεται και να φορά προστατευτική μάσκα”. Παρατηρώντας, αντλώντας από την εμπειρία, τον πόνο και τη φαιδρότητα, πολλοί λογοτέχνες, χρονογράφοι και στοχαστές κατέγραψαν περιόδους πανδημιών. Αν μας ελεήσει ο Μέγας Χάροντας από τη μάστιγα, ίσως θα πρέπει να καταβάλουμε τον ταπεινό μας οβολό. Αν μας πλήξει, ας ακολουθήσουμε την ανθρωποθάλασσα των ψυχών που μέσα στις σκιές του χρόνου βαδίζουν στον Άδη από καταβολής του ανθρώπου, τον χειμώνα της ζωής τους, με αξιοπρέπεια, δίχως να παραχαράξουμε τον εαυτό μας, διότι ο θάνατος είναι ο προδιαγεγραμμένος μας τελευταίος σταθμός. Η Ημέρα της Κρίσης είναι μονάχα μία και διαρκεί όσο η αιωνιότητα. Η Αποκάλυψη έχει μονάχα ένα χρώμα, το σκοτάδι χτυπάει το σκοτάδι.
* Ο Κυριάκος Δημητρίου είναι συγγραφέας, καθηγητής της Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
Πίνακας: François Marius Granet (1775 – 1849)