Η ηθική νοημοσύνη της Ποίησης στο ιστορικά εσφαλμένο της ζωής
Ζούμε μέσα στο κοσμικό σύμπαν σαν κάτι το ανεπανόρθωτα καθορισμένο μέχρι την πιο μικρή λεπτομέρεια, όπως τόσο εύστοχα έθεσε κάποτε ο ρηξικέλευθος φιλόσοφος Βίτολντ Γκομπρόβιτς. Η ποίηση όπως ακριβώς και οι άλλες τέχνες προσφέρουν στον άνθρωπο ένα είδος ανταρσίας μέσα στο κουρδισμένο περιβάλλον και στον αυτοματικό κυτταρικό προγραμματισμό του, ένα είδος ανταρσίας που ξεπηδά από το ξεκούρδισμα των ρολογιών, την απορρύθμιση της βιολογικής τάξης και την αναστροφή της ανεπίστρεπτης ευθυγράμμισης σε καμπύλη.
Είναι ο φωτεινός κόσμος των λέξεων, ο φάρος που αναβοσβήνοντας τυφλώνει το άγριο μάτι της νύχτας διασώζοντας ψυχές που χαροπαλεύουν σε ανταριασμένα πελάγη; Όταν το παιχνίδι της εναλλαγής ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα ξεκινά, το ζητούμενο είναι ποιος ξεγελά ποιόν: Ο ορατός κόσμος τον αόρατο; η σιωπή τη μνήμη; το όνειρο τη ζωή; η θάλασσα τον ουρανό; Μπορούν οι φοβισμένοι, οι καταπιεσμένοι, οι προδομένοι, οι πονεμένοι της ζωής να κερδίσουν πίσω τη ζωή τους; Τι βρίσκουν οι λιγοστοί αναγνώστες, αλλά και δημιουργοί στην ποίηση σε μια εποχή υγειονομικής κρίσης; Κάτι που περισσεύει ή λείπει από τη ζωή τους; Είναι αυτό που βρίσκουν διαυγέστερο και θελκτικότερο από την πραγματικότητα;
Οι λέξεις μπορεί να μοιάζουν νεκρές. Άψυχες όμως σαν πέτρες δεν είναι. Μερικές λέξεις είναι κοφτερές, κόβουν σαν λεπίδες ξυραφιού τ’ αυτιά και τη γλώσσα. Οι λέξεις καλούνται να συνθέσουν όλους τους κραδασμούς που βιώνει ο άνθρωπος σε μια ζωή ανελέητη και κυρίως ωμή που πρόσφατα προέκυψε τρομοκρατημένη και απειλούμενη μέσα σ’ ένα μακάβριο σκηνικό που δίνει κάθε μέρα και μια διαφορετική παράσταση φόβου στις αποχρώσεις του ζόφου.
Μηχανές παραγωγής ψευδαισθήσεων; ιαματικοί θάλαμοι; ψυχαναλυτικά ντιβάνια; χάρτινοι καθοδηγητές; Τα ποιήματα ακόμα και εν μέσω της φρενίτιδας που προκάλεσε στην ανθρωπότητα το ξέσπασμα μιας θανατηφόρας πανδημίας, μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς των παραπάνω ιδιοτήτων και να εξακολουθούν να «θεραπεύουν» ή έστω να καταπραΰνουν τους ανθρώπους από κάθε «νόσο» και κάθε αγωνία;
Ο τρόμος της ύπαρξης δεν έπαψε ποτέ να ζει υπόκωφα κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων. Η ποίηση συνομιλώντας άριστα με την θεατρική τέχνη, βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση, σαν ένα άγριο μάτι, ένα άγριο αυτί, που όλα τα βλέπει, όλα τα παρατηρεί, όλα τα αφουγκράζεται, συνήθως ήδη πριν συμβούν. Πετώντας στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στο πραγματικό και το υπερπραγματικό πάνω από τα σκονισμένα κεφάλια των αιώνων οι ποιητές έχουν το χάρισμα να προαναγγέλλουν, να προβλέπουν, να προφητεύουν τα μελλούμενα με ένα τρόπο σχεδόν μεταφυσικό, λειτουργώντας από μια θέση που κινεί την επιφάνεια των πραγμάτων απελευθερώνοντας λυτρωτικά τον τρόμο και την ανάγκη, μιας έστω προσωρινής εξόντωσής του.Η ποίηση στην καλύτερη εκδοχή της μπορεί να γίνει ανατρεπτική και βαθιά επιδραστική.
Είναι πιθανόν κάποιος να αναρωτηθεί: «Και τι σημασία έχει η δική μου ζωή μπροστά στο μεγάλο σχέδιο των πραγμάτων»;
Η Ποίηση όμως προσφέρει μια τρισδιάστατη εμπειρία μετουσίωσης. Όλες αυτές οι φωνές που γεννιούνται μέσα στο κεφάλι του ανθρώπου, του υποδεικνύουν έναν Ρουβίκωνα που πρέπει να περάσει κι εκεί στην αντίπερα όχθη ο άνθρωπος αυτός ο σοφός, ο πρώην ανυπεράσπιστος, ο εκτεθειμένος στη ζωή, γνωρίζει νέους κόσμους φανταχτερούς κι ανεξερεύνητους, καθώς οπλίζεται εναλλάξ, αμύνεται, επιτίθεται όπως μπορεί, άλλοτε με κράνη, σπαθιά και πανοπλίες, άλλοτε με γυμνές γροθιές, με νύχια και με δόντια και άλλοτε με την καρδιά, το πνεύμα, την ψυχή. Και τότε μπορεί να οδηγηθεί στην ανακάλυψη ενός καλά κρυμμένου εαυτού με τον οποίο θα πρέπει να ξανασυστηθεί τινάζοντας από πάνω του παλιά επιχρίσματα, απασβεστώσεις και απολιθωμένα στρώματα, που σκέπασαν στην πορεία καθετί αγνό κι αληθινό κτίζοντας ένα στρεβλό παλίμψηστο εαυτό.
«Οι λέξεις είναι πόρτες, κλειδιά και κλειδωνιές συνάμα» έλεγε ο ψυχαναλυτής Πιέρ Φεριντά. Η σοφία που κομίζει μια τέχνη βαθιά επιδραστική, τόσο σε εποχές κρίσης, όσο και σε εποχές μη κρίσης, ενδέχεται να προσδώσει στη ζωή μια κάποια εκδοχή αλήθειας και αυτό είναι μια σπουδαία κατάκτηση διότι δεν περιέχεται μόνον ο άνθρωπος στην ποίηση και στη λογοτεχνία, περιέχεται και η ποίηση και η λογοτεχνία στον άνθρωπο. Είναι το κλειδί που θα ξεκλειδώσει τον εσωτερικό του κόσμο και θ’ αφήσει την ψυχή να ξεχυθεί σαν σύννεφο ή σαν κύμα.
Είναι η αντίδραση στο ιστορικά εσφαλμένο αυτού που ζει ο άνθρωπος ανά τους αιώνες και διορθώνεται διαρκώς και αενάως με την ηθική νοημοσύνη που παράγουν τα έργα τέχνης και νόησης. Η λογοτεχνία και δη η ποίηση δεν είναι η στέρηση της πραγματικής ζωής όπως διατείνονται κάποιοι, είναι η ίδια η πραγματική ζωή που ζητά απεγνωσμένα να ψηλαφίσει το σταθερό σημείο. Θεραπευτική δύναμη κατέχουν οι τέχνες, αλλά και τη δύναμη όχι απαραίτητα ν’ αλλάξει, αλλά σίγουρα να καταπραΰνει κάποιος τη ζωή του – γιατί ακριβώς θ’ αναγνωρίσει μέσα τους στοιχεία της πραγματικής ζωής που θα ήθελε να ζήσει. Διττός αποδεικνύεται ο ρόλος της ποίησης και του ποιητή: δεν υπερασπίζονται μόνον την ύπαρξη, αλλά και τη ζωή του πιο συνηθισμένου ανθρώπου που την κάνει να φαίνεται ενδιαφέρουσα.
Η ποίηση είναι ένα ατέλειωτο ταξίδι, ένα μακρύ, πραγματικά αέναο ταξίδι που σε ηρεμεί, σε κάνει πιο τρυφερό και πιο ευγενικό. Μετά την εκτέλεση της αποστολής του το ποίημα αυτονομείται και από τον ποιητή και από τον αναγνώστη επιστρέφει στο δυναμικό πεδίο του σαν δορυφόρος σκέψης που περιστρέφεται στον χάρτινο κόσμο των ιδεών και των θαυμάτων, παρατηρώντας και προβλέποντας «έκτακτα ακραία φαινόμενα», μέχρι να εκπέσει προσωρινά για την επόμενη αποστολή διάσωσης.
* Η Έλσα Κορνέτη γεννήθηκε στο Μόναχο. Σπούδασε Oικονομικά στην Ελλάδα και στην Γερμανία. Εργάστηκε για μια δεκαετία ως δημοσιογράφος. Δημοσιεύει τακτικά δοκίμια, κριτικά κείμενα, ποιήματα, διηγήματα και μεταφράσεις. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί σε έντεκα γλώσσες. Έχει εκδώσει έντεκα βιβλία εκ των οποίων τα οκτώ είναι ποιητικές συλλογές. Δύο ποιητικά βιβλία της το «Ένα μπουκέτο ψαροκόκαλα (2009) και το «Κονσέρβα Μαργαριτάρι» (2011) ήταν υποψήφια για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το ποιητικό βιβλίο της «Κανονικοί Άνθρωποι με λοφίο και μια παρδαλή ουρά» (2014) τιμήθηκε με το βραβείο «Γιώργος Κάρτερ». Το τελευταίο ποιητικό της βιβλίο έχει τον τίτλο «Αγγελόπτερα» εκδόσεις Μελάνι (2016).