Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;
Η κοινωνία είναι ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο κάθε άνθρωπος έχει λόγο και αναγκαιότητα ύπαρξης. Ο καθένας και η καθεμία από εμάς αποτελούμε μέρος της γενικότερης εικόνας. Έτσι και οι άνθρωποι που γράφουν ποιήματα, έρχονται με τη δική τους ιδιαιτερότητα και τα δικά τους χαρακτηριστικά και βρίσκουν τη θέση τους στο σύνολο.
Η ποίηση είναι η κατεξοχήν τέχνη του λόγου και ο λόγος αποτελεί το μέσω να εκφραστούν σκέψεις και συναισθήματα. Πιστεύω ότι έργο ενός ποιητή ή μιας ποιήτριας είναι ακριβώς αυτό, να βάλει σε λέξεις κάτι από το κοινό αίσθημα. Έτσι, η ποίηση βρίσκεται σε αντιστοιχία με το κοινωνικό πλαίσιο και την εκάστοτε εποχή. Διαβάζοντας ένα ποίημα, που έχει γραφτεί πριν διακόσια ή πριν εκατό ή πριν πενήντα χρόνια, μπορούμε να βρούμε σημάδια της ιστορίας. Αυτό, φαντάζομαι, θα ισχυριστούν και οι μελετητές ή οι αναγνώστες του μέλλοντος, αναφερόμενοι στα ποιήματα που γράφονται σήμερα.Δεν μιλάω για κάποιον αυτοσκοπό, ο οποίος θα ορίσει έναν ποιητή ή μια ποιήτρια στο ρόλο ιστορητή μιας εποχής. Αν ένα ποίημα υπακούει στον όρο της οικουμενικότητας – στοιχείο βασικό κατά τη γνώμη μου – παρέχει αυτόματα και πληροφορίες για τη χρονική περίοδο που γράφτηκε.
Έχουν υπάρξει περίοδοι, όπου οι ποιητές κατείχαν ρόλο πνευματικού ταγού. Αυτό συνέβαινε γιατί οι κοινωνικές συνθήκες ήταν τέτοιες, που ο κόσμος είχε ανάγκη τη φωνή, η οποία θα εξέφραζε το συλλογικό ασυνείδητο. Κι αυτό γιατί παλαιότερα ήταν παρούσα η έννοια του συλλογικού. Αντίθετα, στην σημερινή κατακερματισμένη εποχή, ένας ποιητής ή μια ποιήτρια θα γράψει για τη θέση που κατέχει ο ενικός αριθμός και τον τρόπο που σχετίζονται οι τόσες ενικότητες.
Στις μέρες μας, δεν έχει τόσο σημασία η θέση του ποιητή στην κοινωνία, όσο η θέση της ίδιας της ποίησης. Η διάσωση της γλώσσας και ο προσδιορισμός μέσω αυτής, είναι το ζητούμενο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της εικονικής πραγματικότητας. Βασικό μέλημα είναι να μην συρρικνωθεί η γλώσσα, να μη χάσει τους χυμούς και τα ηχοχρώματά της.
Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;
Η πανδημία του κορωνοϊού είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Είχαμε δει κάτι σχετικό σε ταινίες φαντασίας. Τώρα, ήρθε η φαντασία να συναντήσει την πραγματικότητα και μάλιστα με τρόπο σκληρό. Στην χώρα μας όχι τόσο, αλλά οι χιλιάδες των νεκρών σε άλλες χώρες δεν μπορούν να μας αφήσουν ατάραχους. Πέρα, όμως, από τους νεκρούς, ο φόβος για την απώλεια της ζωής και ο εγκλεισμός ανακίνησαν συναισθήματα και έφεραν στην επιφάνεια αγωνίες και άγχη.
Όλα αυτά μας βρήκαν απροετοίμαστους, όπως γίνεται άλλωστε με τα μεγάλα γεγονότα. Ο καθένας και η καθεμία από εμάς, προσπάθησε να βρει τρόπους να ανταπεξέλθει στη δοκιμασία. Η τέχνη γενικότερα προσέφερε παρηγοριά. Στο διαδίκτυο διατέθηκαν δωρεάν παραστάσεις, συναυλίες, περιηγήσεις σε μουσεία, βιβλία. Κάπου ανάμεσα σε αυτές τις επιλογές θα βρέθηκαν και συνάνθρωποί μας, οι οποίοι βρήκαν στην ποίηση τη βοήθεια που χρειάζονταν. Δεν έχω την αυταπάτη ότι η ποίηση είναι ένας δημοφιλής τομέας της τέχνης. Βέβαια, το αναγνωστικό της κοινό είναι μεν περιορισμένο, αλλά είναι και συνειδητοποιημένο. Θέλω να πω ότι κάποιος που ανοίγει ένα βιβλίο ποίησης δεν το ανοίγει τυχαία, για να περάσει την ώρα του ή γιατί δεν έχει κάτι άλλο να κάνει. Η ποίηση από τη φύση της δεν απευθύνεται στους πολλούς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όποιος διαβάζει ποίηση είναι κάτι το ιδιαίτερο. Ένα ποίημα χρειάζεται χρόνο και υπομονή για να αφομοιωθεί στην ουσία του και η εποχή μας δεν χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία αυτά. Οι λέξεις εκτός από την κοινά αποδεκτή τους χρήση περιέχουν και τις σκιάσεις με τις οποίες τις φωτίζουμε εμείς, ανάλογα με τις εμπειρίες και τα βιώματά μας. Έτσι, η ανάγνωση ενός ποιήματος ζητά την εγρήγορση του αναγνώστη και την πνευματική του διαύγεια.
Σε περιόδους κρίσης, λοιπόν, μάλλον δεν υπάρχει η πολυτέλεια αυτή. Τις μέρες του εγκλεισμού είχαμε αρκετό ελεύθερο χρόνο, δεν είμαι σίγουρη όμως ότι είχαμε καθαρό μυαλό. Ίσως τις στιγμές της κρίσης, η ποίηση να λειτουργεί περισσότερο λυτρωτικά για τους ίδιους τους δημιουργούς της, αφού μπορούν μέσω της γραφής να δώσουν μορφή στις σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Οι αναγνώστες θα έρθουν μετά να συναντήσουν το ποίημα και θα το αφομοιώσουν, όπως γίνεται και με τα όνειρα. Βλέπουμε ένα όνειρο, αλλά μπορούμε να το ερμηνεύσουμε αφού έχουμε ξυπνήσει και έχουμε απομακρυνθεί χρονικά από αυτό. Και δεν χρησιμοποιώ τυχαία το όνειρο. Κάθε μεγάλη κρίση, που έρχεται ξαφνικά, έχει κάτι από το αναπάντεχο, το ανοίκειο και το παροδικό ενός ονείρου.
* Η Μαρία Κουλούρη γεννήθηκε το 1975 στη Χαλκίδα και ζει στην Αθήνα. Από τις εκδόσεις Μελάνι έχουν εκδοθεί τα βιβλία: «Μουσείο άδειο», 2013 (Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Ποιητή της Εταιρείας Συγγραφέων– Υποψηφιότητα για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης), «Ρολόγια και άλλοι χτύποι», 2015 (Βραβείο «Σωτηρίου Ματράγκα» της Ακαδημίας Αθηνών), «Καθημερινά κρεβάτια», 2017. Η τέταρτη ποιητική της συλλογή, «Αστικό ελάφι», βρίσκεται υπό έκδοση.
Στη Γαλλία έχει εκδοθεί η ποιητική ανθολογία από το μέχρι τώρα έργο της, «Lits quotidiens», εκδόσεις Le miel des anges, μετάφραση Μισέλ Βόλκοβιτς και Μυρτώ Γόντικα, 2018.