Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;
Η ποίηση έχει ζωτική σχέση με την κοινωνία. Ο ποιητής εμπνέεται, με ελευθερία αντλεί τα μοτίβα, τη θεματολογία που χαρακτηρίζουν την ποίησή του από την καθημερινότητά του και από τον κόσμο που τον περιβάλλει. Για να γίνει η σύνθεση ενός ποιήματος θα πρέπει ο δημιουργός του, μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, να εμπνευστεί από κάτι. Αυτό μπορεί να είναι μια εμπειρία που έχει βιώσει ο ίδιος ή κάποιος άλλος στην οποία o ποιητής είναι μέτοχος ή θεατής, ή ακόμα να πλάσει μια φανταστική εικόνα, με τη χρήση κυριολεκτικών ή μεταφορικών εννοιών, συμβόλων, αλληγοριών, μετωνυμιών ή διαφόρων εκφραστικών μοτίβων. Μπορεί να επηρεαστεί από το κοινωνικό, το ιστορικό, το πολιτισμικό γίγνεσθαι, από πολιτικές ιδέες, από ιδεολογίες, και η ποίηση του να διαποτίζεται και να αντανακλά, ευθέως ή έμμεσα, την πραγματικότητα της εποχής του.
«Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα», έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης. Είναι η γλώσσα των προσλήψεών του, η φωνή των συναισθημάτων του δημιουργού της, της χαράς, της λύπης, του φόβου, του πόνου, της αγάπης, της μοναξιάς, της απογοήτευσης, του έρωτα, της προσευχής, των αξιών, της σιωπής του, είναι η εξωτερίκευση του εσωτερικού του κόσμου. Η ποίηση ρίχνει το βλέμμα της στο ελάχιστο, στη λεπτομέρεια. Αναζητά και εκφράζει την αξία της μικρής χαράς, ενός ασήμαντου -φαινομενικά- συμβάντος σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και της κοινωνίας. H ποίηση φτιάχνεται από λέξεις, από σιωπές, χαρές, πόνους. Συμβάλλει στο να γνωρίσουμε τι σημαίνει αγάπη για τη ζωή. Τι σημαίνει ο ήχος της σιωπής. Η σιγή του πόνου. Η ποίηση μιλά για την κοινωνία, την αρρώστεια, τα γηρατειά, το θάνατο, τη φύση. Η εμπειρία του ποιητή μέσα στη ζωή τον ωθεί να εκφράσει αυτό που αισθάνεται και πλάθει την εικόνα που περιγράφει στο ποίημά του. Η ποίηση είναι η ίδια η ζωή, είναι συναίσθημα, μνήμη, βίωμα.
Ο δημιουργός συχνά απομονώνεται κι αφήνει τη σκέψη του να ταξιδέψει, αφήνει τη φαντασία του να δώσει φωνή σ’ έναν ψίθυρο, μια σιωπή, έναν προβληματισμό, μια αμφισβήτηση, μια ανησυχία, απ’ όπου θα αναβλύσει μια νέα πνοή, μια ελπίδα, πολλές φορές μέσα από έναν εσωτερικό μονόλογο και βαθιά ενδοσκόπηση. Ο ποιητής, όπως χαρακτηριστικά διατυπώνει ο Σαλβατόρε Κουαζίμοντο, συμπυκνώνει την ψυχή του στον λόγο του και δίνει υπόσταση στις σκέψεις του. Λίγες λέξεις αρκούν, για παράδειγμα, στο σύντομο, επιγραμματικό ποίημά του «Κι αμέσως βραδιάζει» για να εκφράσει την υπαρξιακή αγωνία, την αέναη τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, τη ματαιότητα της σύντομης ζωής του ανθρώπου. «Ο καθένας είναι μόνος στην καρδιά της γης, μια αχτίδα ήλιου τον διαπερνά: κι αμέσως βραδιάζει».
Από τη στιγμή που ένα ποίημα δημοσιεύεται, παύει να είναι προσωπικός εσωτερικός διάλογος, ο δε ποιητής επικοινωνεί μέσω των ποιημάτων του με τον αναγνώστη του. Ο κάθε αναγνώστης μπροστά στη μοναδική εικόνα που περιγράφει ο ποιητής, για να την αναλύσει γίνεται και ο ίδιος ποιητής. Η εικόνα τότε που έχει ζωγραφίσει/αποτυπώσει ο ποιητής μετατρέπεται σε εμπειρία του αναγνώστη ο οποίος με τη δική του οπτική, ανάλογα με την ηλικία, το χρόνο, την ψυχική του διάθεση, επηρεασμένος από το προσωπικό του κοινωνικό και ιστορικό χωροχρόνο, τα βιώματα και τις εμπειρίες της εποχής του, προχωρά στην προσωπική του ερμηνεία.
Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;
Για να μετέχουμε στην ομορφιά της ζωής, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε με γενναιότητα και τόλμη τις δυσκολίες και τις κακουχίες της. Ό,τι απωθούμε κάποια στιγμή θα βρεθούμε μπροστά σ’ αυτό και θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ή να το διαχειριστούμε.
Η ποίηση παίρνει πολλές φορές το ρόλο του διαμεσολαβητή, εξωτερικεύοντας τα εσώψυχα και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλει στο να τα εκφράσουμε με δημιουργικό τρόπο και να βοηθήσει τους αναγνώστες της να προβληματιστούν και να αναλογιστούν την πραγματική αξία της ζωής. Τους ωθεί να αναθεωρήσουν και να προβληματιστούν. Η ποίηση ενεργοποιεί, ενθαρρύνει, οξύνει την κριτική σκέψη, τη φαντασία και το συναίσθημα. Στέκεται παρατηρητής της κοινωνίας, καταγράφει τα γεγονότα με τη φωνή του κάθε ποιητή και φωτίζει σιωπηλά τη ζωή, μένοντας μερικές φορές στο περιθώριο, όμως σταθερά και διαχρονικά, σαν αστέρι, μέρα και νύχτα. Τα αστέρια μπορεί να μην λάμπουν την ημέρα, όμως υπάρχουν και φωτίζουν σιωπηλά, δίπλα στον ήλιο, γεμίζοντας ελπίδα και δείχνοντας το δρόμο, όπως συμβολικά στη Θεία Κωμωδία, ο Βιργίλιος, ο ποιητής που συμβολίζει/μετουσιώνει στο δαντικό έργο τη σοφία και τη γνώση οδήγησε τον Δάντη στους κύκλους της Κόλασης για να βγει πάλι στο φως με την Ανάσταση και να “ανηφορίσει” προς το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο. Πολλοί ποιητές έχουν, διαχρονικά, διατυπώσει την άποψή τους για το ρόλο του ποιητή. Ο Τάσος Λειβαδίτης είπε «….οι ποιητές κοιμούνται σαν τους κλέφτες, με το αυτί τεντωμένο στην άγνωστη λέξη». Αυτή την άγνωστη λέξη πρέπει να αναζητά ο ποιητής. Άγρυπνα οφείλει ο ποιητής, όπως και κάθε διανοούμενος, να αγρυπνά σ’ ό,τι συμβαίνει γύρω του και με την ευαισθησία της γραφής του να ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη του για να γίνει ο κόσμος καλύτερος, πιο ανθρώπινος, με διαχρονικές αξίες και σεβασμό στον άνθρωπο και στη φύση. Και αυτό το οφείλει ως προσφορά του στην κοινωνία, ως ευαίσθητος αποδέκτης της πραγματικότητας. «Η ποίηση ωφελεί όσους την αγαπούν», γράφει η Κική Δημουλά, «επειδή βρίσκουν εντός της μικρά κομματάκια από σκισμένες φωτογραφίες του ψυχισμού τους, περισσότερο και πιο σωστά ωφελεί εκείνους που πιστεύουν στη μαγεία της».
* Η Ζώζη Ζωγραφίδου είναι καθηγήτρια Ιταλικής λογοτεχνίας στο ΑΠΘ. Μελέτες της για την ελληνική τύχη Ιταλών συγγραφέων έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά και αυτοτελώς από ελληνικούς και ξένους εκδοτικούς οίκους. Έχει μεταφράσει έργα κλασικής και σύγχρονης ιταλικής λογοτεχνίας. Έχουν εκδοθεί οι ποιητικές της συλλογές Parole Notturne (Ιταλία, Menocchio, 2016 – Βραβείο ποίησης “Gorgone d’oro”, Gela 2017), 17+1 Poemas (Ισπανία, Padillas, 2019), Γι’ αυτό το λίγο (Αθήνα, Γκοβόστη, 2019 – Διεθνές Βραβείο ξένης ποίησης “Dal Tirreno allo Jonio” , Μatera, 2019). Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα ιταλικά και στα ισπανικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.