Το φανταστικό και το μαγικό στα διηγήματα της Καζολέα – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Η συλλογή διηγημάτων της Κατερίνας Καζολέα, «η γυναίκα που δεν γνωρίζω» (Μανδραγόρας, 2021), αποτελεί ένα χωροχρονικό παιχνίδι πάνω στην αναζήτηση του εγώ και του είναι. Με σαφείς επιρροές από τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες και τις “απρόσμενες” χωροχρονικές μετατοπίσεις του Αργεντινού, η Καζολέα πλάθει διηγήματα που κινούνται στον ευρύτερο χώρο του υπερλογικού.
Πολλά κείμενα της συλλογής εντάσσονται στη λογοτεχνία του φανταστικού (το ρευστό βιβλίο, το σκληρό περίβλημα, vertigo, στη μεγάλη πόλη). Η λογοτεχνία του φανταστικού, κινούμενη μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, δεν ξεκαθαρίζει αν η δράση αλλά με χωρά σε έναν ρεαλιστικό χωροχρόνο ή σε έναν ονειρικό. Αφήνει την απορία στον αναγνώστη και την επιλογή της απόφασης. Σύμφωνα με τον Todorov, μια ιστορία που ανήκει σε μία από τις κατηγορίες της φανταστικής μυθοπλασίας πρέπει να πληροί δύο βασικές προϋποθέσεις: πρέπει να λαμβάνει χώρα στον πραγματικό κόσμο και πρέπει να υπάρχει ένα γεγονός που δεν μπορεί να εξηγηθεί από τους φυσικούς νόμους. Ορισμένα διηγήματα –με επιρροές είτε από τον Μπόρχες είτε από τον Ζοζέ Σαραμάγκου– κινούνται στον χώρο του μαγικού ρεαλισμού (η επανάσταση των ρόλων, η ελευθερία των δέντρων, ο ήχος του αχρησιμοποίητου, συστατικά τοιχοποιίας). Ο μαγικός ρεαλισμός αφηγείται μία ρεαλιστική δράση, που κινεί προς την κορύφωση της πλοκής από μία “μαγική” παρέμβαση. Άλλοτε, η πυκνή πλοκή ορισμένων μικροδιηγημάτων (ο άλλος κόσμος, ανεπιθύμητος) και ο μεταϋπερρεαλιστικός καταιγισμός εικόνων και χωροχρονικών ανακολουθιών συμπλέκουν τη μνήμη (η φωνή του δρόμου, η εκδρομή), το όνειρο και την πραγματικότητα (η γυναίκα που δεν γνωρίζω, κάτι που έχασα), σε ένα κράμα μαγικού, φανταστικού και ρεαλιστικού.
Οι σύντομες μυθοπλασίες είναι γεμάτες αλληγορίες (ενδεικτ. βλ. το σκληρό περίβλημα, η ελευθερία των δέντρων, ο άλλος κόσμος) και συχνά οικοδομούν μία ατμόσφαιρα μυστηρίου, η οποία περικλείει τον φιλοσοφικό προβληματισμό της συγγραφέως. Το απρόβλεπτο και η ειρωνεία της ζωής αποτυπώνονται σε κάθε έργο (ενδεικτ. βλ. το ρευστό βιβλίο, η επανάσταση των ρόλων, η ανάγνωση). Η σχέση των ανθρώπων με τους άλλους και κυρίως με τον εαυτό τους αποτελούν τον θεμέλιο λίθο του προβληματισμού των διηγημάτων. Η συγγραφέας εξερευνά τους βαθύτερους πόθους που κρύβονται στους σκοτεινούς διαδρόμους της μνήμης και του ονείρου. Φέρνει στην επιφάνεια το ασυνείδητο, όχι όμως αν κάποια ανταγωνιστική Σκιά του Γιουνγκ, αλλά σε μία συμφιλίωση με το βαθύτερο Εγώ και τη μνήμη (κάτι να αξίζει, η εκδρομή, το κομοδίνο, ραντεβού ακρίβειας, η άκρη της γης, Τζοκόντα), αν και μερικές φορές η εσωτερική σύγκρουση αποκαλύπτει κάποια ψυχική ασθένεια (η κρούστα του αφελή, από την ντροπή της).
Από την ψυχολογία του ασυνείδητου, που αποτελεί ένα πρώτο επίπεδο, η συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη στην αναζήτηση του Είμαι και την ψυχολογία της ταυτότητας. Η γενικότερη φιλοσοφία της συλλογής αναδεικνύει μία προβληματική για την ταυτότητα στη μέση ηλικία, όχι με την έννοια της κοινωνικής ταυτότητας, αλλά της ψυχολογικής. Πρόκειται για μία αναζήτηση του εαυτού, όταν πλέον οι εμπειρίες της ζωής, οι φόβοι και οι απογοητεύσεις, τα παράλογα και τα περίεργα, γίνονται πια τμήμα της συνείδησης.