Θεόδωρος Γρηγοριάδης – Ένας συγγραφέας εκπροσωπεί την εποχή του αλλά και όλες όσες έχει διανύσει

   Η πρόσληψη της πραγματικότητας από έναν λογοτέχνη διαφέρει όχι μόνον από άτομο σε άτομο αλλά και σε σχέση με το μέσο που εκφράζεται. Διαφορετικά θα μιλήσει ένας ποιητής ή συγγραφέας ποιητικής πρόζας, αλλιώτικα ένας πεζογράφος.
Λογικά για έναν πεζογράφο η “κοινωνική πραγματικότητα” οφείλει να είναι μια πηγή έμπνευσης. Θα διεύρυνα αυτήν την “πραγματικότητα” σε βάθος χρόνου. Ένας συγγραφέας εκπροσωπεί την εποχή του αλλά και όλες όσες έχει διανύσει. Αποτιμώντας τις προηγούμενες δεκαετίες αφήνει ένα πιο ολοκληρωμένο στίγμα παρά καταγράφοντας το άμεσο παρόν. Από την άλλη για να καταγραφεί το άμεσο παρόν απαιτείται μια μακρά περίοδος μέχρι την έκδοση του βιβλίου με αποτέλεσμα όταν κυκλοφορήσει το έργο του μπορεί να είναι ληγμένο.
Εδώ είναι το ζητούμενο. Πώς να γράφουμε για το σήμερα διατηρώντας όσα δεδομένα μπορούν να διατηρηθούν στις μετέπειτα αφηγήσεις. Το έργο ενός συγγραφέα δεν έχει παρελθόν αποτελεί μια αδιάσπαστη ενότητα που περιλαμβάνει όλα του τα κείμενα. Τουλάχιστον αυτό είναι το δικό μου ζητούμενο: τα περισσότερα μυθιστορήματα ή διηγήματά μου μεταφέρουν το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της αφηγηματικής τους πραγματικότητας αλλά και της εποχής μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν.
Το μοναδικό ιστορικό μου μυθιστόρημα “Τα νερά της χερσονήσου” (1998) γράφτηκε σε μια περίοδο που η Ελλάδα επιχειρούσε να διεισδύσει στα Βαλκάνια ενώ και η ίδια αποδεχόταν την βαλκανική της υπόσταση (κάτι που έχει ήδη εγκαταλειφθεί και όχι μόνον για τους λόγους που εξέθεσε η Μαρία Τοντόροβα στο βιβλίο της “Βαλκάνια, η δυτική φαντασίωση”). Ταυτόχρονα ξεσπούσαν αναταραχές στις χώρες της χερσονήσου. Προσπάθησα να δω πώς ξεκίνησαν όλα αυτά τοποθετώντας το μυθιστόρημα το 1906 όταν άρχιζε η κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ξανασχηματίζονταν ο χάρτης των βαλκανικών χωρών.
Στο Παρτάλι (2001) μιλούσα για την φοιτητική γενιά της μεταπολίτευσης (1974-78) που, στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, βρισκόταν στο προσκήνιο της δημόσια και οικονομικής ζωής καταλαμβάνοντας πολλές θέσεις κόντρα στις μεταπολιτευτικές της προκηρύξεις. Ταυτόχρονα ήταν και η γενιά που προετοίμαζε τους Ολυμπιακούς αγώνες, το όραμα της νέας Ελλάδας και υποδεχόταν το ευρώ. Το “Παρτάλι” συνομιλούσε με την γενιά εκείνη αλλά το έναυσμα ήταν οι αλλαγές που προανάφερα.
Σε μια επόμενη φάση, μέσα στα βιβλία μου, τέθηκε έντονα το θέμα του άλλου, του ξένου, του πρόσφυγα, της ταυτότητας ειδικά στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα όταν δεχόμασταν τα πρώτα κύματα των μεταναστών και προσφύγων με οριακή στιγμή την Αραβική άνοιξη. Σε αυτή την περίπτωση τα ανακλαστικά μου ήταν πιο άμεσα γιατί το ανθρώπινο πλήθος που ερχόταν ήταν απόλυτα ορατό, δίπλα μας, στα πεζοδρόμια και στα ερειπωμένα σπίτια. Έγραψα αρκετές ιστορίες γι αυτούς, πιο άμεσα αυτή τη φορά κάποιες δικαιώθηκαν, κάποιες ακυρώθηκαν. Ωστόσο έκλεισε κι αυτός ο προσωπικός μου κύκλος -που κράτησε μια δεκαετία. Πάντως το προσφυγικό αναπαραστάθηκε επαρκώς καλλιτεχνικά χωρίς την αντίστοιχη κοινωνική αποδοχή. Ο ξένος σήμερα παραμένει περισσότερο ξένος.
H πιο πρόσφατη διάδραση μεταξύ γραφής και πραγματικότητας εντοπίζεται στη συλλογή διηγήσεων “Η νοσταλγία της απώλειας” (2022). Γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας αλλά, από τις τριάντα μία ιστορίες, μόνον μία αναφέρεται σ΄αυτήν. Η περίοδος του εγκλεισμού και η πιεστική ατμόσφαιρα έδωσε αφορμή να ανασυρθούν ιστορίες και ιδέες από τις τελευταίες δεκαετίες που διαφορετικά δεν είχαν γραφτεί. Εδώ η πραγματικότητα δίνει την αφορμή να επανέλθουν όσα συνειδητά ή υποσυνείδητα είχαν παραμεριστεί για έναν βιωματικό πεζογράφο.
Επομένως η κοινωνική πραγματικότητα χρειάζεται είτε για τον αναστοχασμό του παρελθόντος είτε για τον στοχασμό της καθημερινότητας. Σε κάθε περίπτωση τα αφηγηματικά εργαλεία και φίλτρα είναι διαφορετικά. Ωστόσο πρέπει να αποφευχθεί η μετακύλιση της γραφής σε χρονογράφημα. Αν ένας λογοτέχνης θέλει να συμβαδίζει με την επικαιρότητα μπορεί να το κάνει με άρθρα και δημόσιες παρεμβάσεις χωρίς όμως να πέφτει στην παγίδα του θεσμικού ή κομματικού φερέφωνου εις βάρος μιας διαχρονικής λογοτεχνικής πορείας.