Τα εξεταζόμενα παραμύθια της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Ιστορίες με τους δώδεκα μήνες-Η οικογένεια του Ήλιου, παρουσιάζουν πολύ στενή σχέση με το λαϊκό παραμύθι σε πολλά επίπεδα.
Η βάση εκκίνησης για την τετραλογία των Ιστοριών με τους δώδεκα μήνες είναι το πολύ γνωστό λαϊκό παραμύθι Οι δυο γριές και οι δώδεκα μήνες. Το λαϊκό παραμύθι Οι δύο γριές και οι δώδεκα μήνες ανήκει στον παραμυθικό τύπο ΑΤ*480 του καταλόγου των Aarne-Thompson. Η υπόθεση αφορά την ιστορία της συνάντησης δύο φτωχών γριών, μιας καλής και μιας κακιάς, με τους δώδεκα μήνες σε μια σπηλιά, τη συζήτηση που έκαναν μαζί τους και την ανταμοιβή που τους έδωσαν οι δώδεκα μήνες (Αγγελοπούλου-Μπρούσκου, 1999: 927-928).
Μία ακόμη κυρίαρχη παραλλαγή του παραμυθιού αυτού είναι Πώς ο Μάρτης έκανε πλούσιο έναν φτωχό και ανήκει στον παραμυθικό τύπο ΑΤ 735Α.Ένας φτωχός χωρικός, ο Ηλίας, δεν προκόβει στη ζωή του όσο και αν προσπαθεί. Η τύχη του τον κατέτρεχε. Αποφάσισε τότε να κάνει μια λειτουργία για τον μήνα Μάρτη όσο και αν οι άλλοι άνθρωποι μιλούσαν άσχημα γι’ αυτόν. Την επόμενη μέρα έκανε τη λειτουργία και το βράδυ ο Μάρτης παρουσιάστηκε στον ύπνο του. Του είπε πως θα τον βοηθήσει να γίνει πλούσιος. Τον συμβούλευσε να μαζεύει όλο τον καιρό ζωοτροφές και ας μην είχε ζώα γιατί όταν θα ερχόταν η σειρά του θα έκανε μεγάλη κακοκαιρία. Έτσι και έκανε. Οι άλλοι χωριανοί τον κορόιδευαν. Όταν ήρθε ο Μάρτης και έπιασε η κακοκαιρία, όλοι οι χωριανοί έρχονταν να αγοράσουν ζωοτροφές από τον Ηλία. Ο Ηλίας τούς ζητούσε τα μισά από τα ζώα τους και για αντάλλαγμα τούς έδινε ζωοτροφές. Η τύχη του Ηλία όταν είδα πως έκανε κάποια προκοπή είπε στο Μάρτη πως θα πάει στην Ευρώπη να φέρει αρρώστιες για να ψοφήσουν όλα του τα ζώα. Ο Μάρτης το είπε στον Ηλία και τον συμβούλευσε να πάει στο παζάρι και να πουλήσει όσα ζώα είχε. Όταν ήρθε η τύχη με τις αρρώστιες από την Ευρώπη, τον θαύμασε για την εξυπνάδα του. Τότε ο Μάρτης τη ρώτησε τι θα κάνει μετά στον Ηλία. Εκείνη του απάντησε πως θα γίνει λαγός, θα πάει στο περιβόλι του και όταν αυτός επιχειρήσει να σκοτώσει το λαγό θα περάσει ανάμεσα από τα πόδια του για να κόψει το πόδι του, να δηλητηριαστεί και να ξοδέψει τα λεφτά του στους γιατρούς. Ο Μάρτης προειδοποιεί και πάλι τον Ηλία. Του λέει να πιάσει το λαγό, να τον βάλει σε ένα σάκο και να μην τον ανοίξει ποτέ. Ο Ηλίας ακολούθησε πιστά τις οδηγίες του Μάρτη και κρέμασε το σάκο σε ασφαλές σημείο δίνοντας εντολή να μην τον ανοίξει κανείς. Ωστόσο, μια μέρα που ο κουνιάδος του είχε έρθει για επίσκεψη άνοιξε το σάκο και η τύχη έφυγε. Ο Μάρτης την βρήκε στο δρόμο και τη ρώτησε πού χάθηκε. Η τύχη του διηγήθηκε τις περιπέτειές της. Όταν την ρώτησε τι έχει σκοπό να κάνει τώρα εκείνη τού απάντησε πως θα αφήσει τον Ηλία ήσυχο. Και ο Ηλίας έζησε πάμπλουτος χαρισάμενη ζωή (Αγγελοπούλου-Μπρούσκου, 1994: 223-225).
Το παραπάνω παραμύθι ανήκει στην κατηγορία των παραμυθιών της τύχης (Fortune Tales). Η κατάταξή τους είναι αρκετά περίπλοκη. Οι Aarne-Thompson στον κατάλογο τους έχουν συμπεριλάβει στο τελευταίο μέρος των μαγικών παραμυθιών με τον τίτλο Other Tales of the Supernatural, έχουν εντάξει και μερικά παραμύθια με θέμα την τύχη (luck — fortune) (Αγγελοπούλου-Μπρούσκου, 1994: 246). Ο Γεώργιος Μέγας στο άρθρο του Ο Λόγος παρηγορητικός περί δυστυχίας και ευτυχίας και τα παραμύθια της προς την τύχην οδοιπορίας αναφέρει μερικά παραδείγματα ελληνικών παραλλαγών με θέμα την αναζήτηση της
Τα παιδιά του Χειμώνα (1988)
τύχης. Πιο συγκεκριμένα: «Είναι δε και καθόλου η έρευνα αυτών ενδιαφέρουσα, διότι πρόκειται περί παραμυθιών ευρύτατα διαδεδομένων εις την Ασίαν και την Ευρώπην, η δ’ Ελλάς, ως φαίνεται, εχρησίμευσε και εν τούτω ως μεσάζουσα μεταξύ Ανατολής και Δύσεως. Προς τούτοις εις τα παραμύθια αυτά, ως παρετήρησε ήδη ο R. Μ. Dawkins , δυνάμεθα να ίδωμεν κατά τρόπον απλούν και χωρίς συμβολισμούς την ελληνικήν στάσιν απέναντι των προβλημάτων της ανθρώπινης ζωής, των σχετικών με τη μοίραν, την τύχην και την αξίαν του ανθρώπου» (1953).
Ο Γ. Μέγας αναφέρει 17 παραλλαγές που τις χωρίζει σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν παραμύθια που συνδυάζουν το θέμα της οδοιπορίας προς την τύχη με το θέμα των ερωτημάτων (ΑΤ 460Β). Στη δεύτερη ομάδα συγκαταλέγονται όσα αναφέρονται μόνο στην αναζήτηση της τύχης. Αρχικά δεν τα κατέταξε σε κάποιο παραμυθικό τύπο. Αργότερα όμως μάλλον αποφάσισε ότι ανήκουν στο AT *735E (Αγγελοπούλου-Μπρούσκου, 1994: 246).
Η αναφορά για το Καλοκαίρι στην ιστορία Η φαντασία του Οκτώβρη στον τόμο Τα παιδιά του Φθινοπώρου που έρχεται καβάλα σε κόκκινο άλογο και σκοτώνει με δόρυ από φως την Υγρασία και τον Πόνο που ταλαιπωρούν τον πατέρα του, το Χρόνο, παραπέμπει στον παραμυθιακό τύπο ΑΤ 300-749 για τον δρακοκτόνο ήρωα. Το Καλοκαίρι καταφθάνει προς τα τέλη του Οκτώβρη και σκοτώνει σαν άλλος άι-Δημήτρης τον Πόνο και την Υγρασία που ταλαιπωρούν το Χρόνο.
«Και να! Πριν τελειώσουν τα λόγια του, στον ορίζοντα φάνηκε ένας καβαλάρης με στολή φωτεινή. Το άλογο του ήταν κόκκινο και στην πλάτη του είχε δύο μεγάλα φτερά. Περήφανα κάλπαζε κι ο καβαλάρης κρατούσε δόρυ από φως!
-Να ο γιος μου! Να το καλό μου Καλοκαιράκι! Έλαμψε το πρόσωπο του παππού και στη γη άνθισαν τα χρυσάνθεμα.
Την ίδια στιγμή, απ’ την πίσω πόρτα έφυγε η Υγρασία, ίδια γριά μάγισσα, όπως την είχε φανταστείο Οκτώβρης.
-Τι συμβαίνει, πατέρα; Γιατί με ζήτησες; ρώτησε το Καλοκαίρι.
-Ο πόνος, παιδάκι μου, δεν μ’ αφήνει σε ησυχία, παραπονέθηκε ο παππούς και στα μάτια του άστραψε η ελπίδα.
Την ίδια στιγμή, ο Πόνος, όμοιος κακός μάγος, όπως τον είχε φανταστεί ο Οκτώβρης, βγήκε απ’ την μπροστινή πόρτα και άρχισε να τρέχει για να κρυφτεί.
Ο καβαλάρης όμως τον πρόφτασε. Τον χτύπησε με το δόρυ κι ο Πόνος με μιας διαλύθηκε…» (Τα παιδιά του Φθινόπωρου, 1989: 24, 26).
Και τα πέντε μελετώμενα έργα της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου παρουσιάζουν στενή σχέση με τα λαϊκά παραμύθια στο επίπεδο των χαρακτηριστικών και της μορφής.
Στα πέντε έργα είναι ξεκάθαρο πως σκοπός της δημιουργίας τους σε μεγάλο ποσοστό είναι η ψυχαγωγία του αναγνώστη ή ακροατή. Σήμερα, πολύ συχνά, η κυρίαρχη άποψη είναι πως τα παραμύθια διδάσκουν. Ωστόσο, ο πρωταρχικός στόχος τους κατά τους προηγούμενους αιώνες, όπου αποτελούσαν ένα από τα κύρια μέσα για την ψυχαγωγία κυρίως των απλών ανθρώπων, οι αφηγητές και ακροατές δύσκολα θα είχαν κατά νου κάτι τέτοιο. Στα παραμύθια της Πέτροβιτς δεν διαφαίνεται κάποια διδακτική πρόθεση.
Ο χώρος και ο χρόνος στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση παραμένει ασαφής και απροσδιόριστος. Χαρακτηριστική είναι η αρχή στον κοινό πρόλογο της τετραλογίας για τους δώδεκα μήνες: «Δε θυμάμαι αν ήταν πρωί η απόγευμα, αν έκανε κρύο ή ζέστη, αν έβρεχε ή ήταν λιακάδα» (Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, 2012: 5). Ανάλογη είναι και η αρχή της ιστορίας του κάθε μήνα, για παράδειγμα: «Ο Γενάρης γεννήθηκε ένα κρύο πρωί στη χώρα του παππού του του Χρόνου, μια χώρα παραμυθένια και αέρινη, που απλώνεται πάνω από τον αιθέρα και τυλίγει γύρω γύρω τη γη» (Τα παιδιά του Χειμώνα, 2012: 10).
Πολύ έντονο είναι το στοιχείο του παμψυχισμού ή της προσωποποίησης. Οι μήνες, οι εποχές, τα καιρικά φαινόμενα, τα ουράνια σώματα ακόμη και αφηρημένες έννοιες (πχ, ο Χρόνος, ο Πόνος κτλ) μιλούν, σκέφτονται, συμπεριφέρονται και εκφράζουν τα συναισθήματά τους όπως οι άνθρωποι (Μαλαφάντης, 2011: 24/Αναγνωστόπουλος, 1997: 52-54/Μερακλής, 2007).
«Ποιος είναι;» απόρησα, γιατί δεν περίμενα επισκέψεις.
-Ο Χρόνος! Μου αποκρίθηκε μια κουρασμένη φωνή. Αν είσαι εσύ που γράφεις ιστορίες για τα παιδιά, πρέπει να μου ανοίξεις αμέσως!
Ο Χρόνος; Δεν κατάλαβα τι εννοούσε, αλλά, μια που μίλησε για παιδιά και για ιστορίες του άνοιξα. Και τότε είδα μπροστά μου έναν γέρο ασπρομάλλη, ντυμένο με παράξενα ρούχα χρωματιστά, όπως οι φορεσιές των ρηγάδων στα παλιά παραμύθια» (Τα παιδιά του Καλοκαιριού, 2013: 5).
Στο επίπεδο της μορφής τα παραμύθια της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ακολουθούν αρκετά από τα μορφικά στοιχεία του παραδοσιακού παραμυθιού.
Τα επεισόδια ακολουθούν το ένα το άλλο ακριβώς όπως και στα παραδοσιακά παραμύθια. Για παράδειγμα, ο Απρίλης γεννιέται και αρχίζει να λέει τα πρώτα του ψέματα, ο παππούς του ο Χρόνος τον μαλώνει αλλά εκείνος δεν τον ακούει. Σιγά σιγά τα ψέματά του γιγαντώνονται και αναλόγως οι παραινέσεις του παππού του. Όταν δημιουργείται χάος εξαιτίας των ψεμάτων του, ο Απρίλης μετανιώνει και ζητάει βοήθεια για να επανορθώσει. Τα πράγματα μπαίνουν στη θέση τους και ο Απρίλης ησυχάζει.
Η ένταση στην διήγηση δεν είναι ποτέ συνεχόμενη αλλά ούτε και οι φάσεις ηρεμίας και χαλάρωσης. Τα στοιχεία αυτά εναλλάσσονται για να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον και την αγωνία αναγνωστών και ακροατών. Στην ιστορία του Δεκέμβρη, ο μήνας είναι αρχικά γεμάτος θυμό γιατί δεν τον κάνουν παρέα οι άλλοι μήνες επειδή είναι ο μικρότερος. Σταδιακά ο θυμός του Δεκέμβρη μεγαλώνει. Μετά το όνειρο με το αστέρι και το βρέφος που του διδάσκει την αγάπη, ο Δεκέμβρης αναθεωρεί και ετοιμάζει δώρα για φίλους και συγγενείς. Ύστερα αρχίζει να ανησυχεί πώς θα τα μοιράσει επειδή είναι πολλά. Η εμφάνιση του άι-Βασίλη φαίνεται να τον καθησυχάζει. Όταν όμως ο άγιος τού λέει ότι θα τον βοηθήσει ο παππούς του, ο Χρόνος, ανησυχεί και πάλι για το πώς θα βοηθήσει ο παππούς του τον άγιο. Ο παππούς του είναι γέρος. Όταν ο Χρόνος ξανανιώνει και η ιστορία των δώδεκα μηνών ξεκινά από την αρχή, ο Δεκέμβρης ανακουφίζεται οριστικά.
Τα προς μελέτη παραμύθια ακολουθούν τα χαρακτηριστικά των λαϊκών και στο θέμα της γλώσσας. Η γλώσσα της συγγραφέως είναι απλή, λιτή και συγκεκριμένη επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του ακροατή περισσότερο στη δράση. Οι περιγραφές της είναι αδρές και στοχευμένες δίνοντας τα απαραίτητα στοιχεία για τη συνέχιση της διήγησης. Στην Οικογένεια του Ήλιου, ο Ήλιος και η Ατμόσφαιρα παντρεύονται χωρίς περιττές παρεκβάσεις. Τα παιδιά τους μεγαλώνουν, πηγαίνουν σχολείο, ερωτεύονται και παντρεύονται χωρίς παρατεταμένες περιπέτειες και εμπόδια. Στη σειρά Ιστορίες με τους δώδεκα μήνες, οι μήνες γεννιούνται ο ένας μετά τον άλλο χωρίς περιττές περιγραφές και προλόγους, η Άνοιξη και το Κρύο χωρίζουν γιατί απλά δεν ταιριάζουν, η Παγωνιά ψάχνει με αγωνία για τα παιδιά της αλλά πολύ σύντομα λαμβάνει μήνυμα ότι είναι καλά, ο Ιούνιος κατεβαίνει στη γη και πιάνει απευθείας φιλίες με τα παιδιά.
Οι καταστάσεις που ζουν οι ήρωες των παραμυθιών της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου είναι συνηθισμένες και παρουσιάζουν ομοιότητες με τις καταστάσεις που βιώνουν οι σημερινοί άνθρωποι. Αντίθετα, στα λαϊκά παραμύθια οι ήρωες βιώνουν θαυμαστές και παράξενες περιπέτειες. Στις Ιστορίες με τους δώδεκα μήνες, η Άνοιξη και το Κρύο χωρίζουν όπως πολλά ζευγάρια σήμερα. Ο Μάρτης παντρεύεται με τη Δροσούλα όπως οι ερωτευμένοι νέοι. Οι μήνες είναι αδέρφια όπως συμβαίνει σε κάθε οικογένεια. Ο Χρόνος έχει το ρόλο του παππού σε αντίθεση με το γνωστό λαϊκό παραμύθι που είναι ο πατέρας των μηνών. Στην Οικογένεια του Ήλιου, το Φως και η Νύχτα είναι ένα παντρεμένο ζευγάρι που δεν βρίσκει χρόνο να συναντηθεί. Το Φως όταν ήταν παιδί έκανε συνεχώς ζαβολιές και έμπλεκε σε μπελάδες. Υπάρχουν σχολεία που πηγαίνουν τα παιδιά όπως στην πραγματική ζωή (πχ, το σχολείο του Ξημερώματος). Η κριτικός Βίτω Αγγελοπούλου σε άρθρο της (2008) για το παραμύθι Η οικογένεια του Ήλιου τονίζει, επίσης, ακριβώς τα στοιχεία αυτά: «Η ζωή της οικογένειας του ήλιου δε διαφέρει σε τίποτα από την ανθρώπινη. Έχει τις δουλειές και τα γλέντια της, τις έγνοιες και τις χαρές της, τις λαχτάρες και τις πίκρες της».
«Ο Μάρτης γεννήθηκε μια μέρα δροσερή στη χώρα του παππού του του Χρόνου, μια χώρα παραμυθένια και αέρινη, που απλώνεται πάνω από τον αιθέρα και τυλίγει γύρω γύρω τη γη. Μητέρα του ήταν η Άνοιξη και πατέρας του ήταν το Κρύο. Του Μάρτη, οι γονείς, ωστόσο, μόλις ήρθε ο γιος τους στον κόσμο, αποφάσισαν να χωρίσουν. Άλλαξε, λοιπόν, σπίτι το Κρύο και δεν ζούσε πια με την Άνοιξη…» (Τα παιδιά της Άνοιξης, 2010: 11).
«Τα κατάφερνε καλά με τις δουλειές το Φως, μα όλο και συλλογιζόταν περισσότερο πως θα ‘πρεπε να σοφιστεί έναν τρόπο να βλέπει περισσότερο τη Νύχτα. Ήθελε να ‘χουνε καιρό ν’ αλλάζουνε και καμιά κουβέντα. Γιατί, έτσι που δεν βλέπονταν πολύ, φοβόταν μην και χωρίσουν τελικά, όπως η αδερφή του η Μέρα με τον άντρα της, τον αδερφό της Νύχτας, το Σκοτάδι» (Η οικογένεια του Ήλιου, 2014: 67).
Στέρεα πεποίθηση της ίδιας της συγγραφέως αποτελεί πως τα παιδικά βιβλία πρέπει να έχουν αίσιο τέλος και κατάληξη για να μην στερείται το παιδί την ελπίδα και την αισιοδοξία για το μέλλον (1995). Οι πιο πολλές καταλήξεις των παραμυθιών της είναι αίσιες ή τουλάχιστον ανοιχτές: ο Μάης περνά όμορφες στιγμές με τους φίλους του στον παιδικό σταθμό, ο Ιούνιος παίζει ολημερίς με τα παιδιά στη γη, ο Αύγουστος παύει να φοβάται τα σκοτάδια, ο Σεπτέμβρης πηγαίνει επίσκεψη στον παππού του, το Χρόνο, η Μέρα και το Σκοτάδι χωρίζουν αλλά η ζωή συνεχίζεται, το Φως και η Νύχτα παρά τα προβλήματά τους μένουν για πάντα μαζί, το Σούρουπο μαθαίνει να ζει με τη νέα κατάσταση μετά το διαζύγιο των γονιών του.
«Από τότε το αστέρι δεν τόλμησε άλλη νύχτα να μιλήσει. Ο Αύγουστος κοιμόταν κάθε βράδυ του καλού καιρού, δίχως να σκιάζεται στα σκοτεινά. Ο φόβος του είχε σβήσει μια για πάντα.
Και τ’ αυγουστιάτικο φεγγάρι, που όλο μίκραινε, έγινε τόσο δα μικρό, ώσπου μια νύχτα έσβησε κι αυτό» (Τα παιδιά του Καλοκαιριού, 2013: 35).
Σε γενικά πλαίσια, τα παραμύθια της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου κινούνται κάπου ανάμεσα στην κατηγορία των καθαρών παραμυθιών. Έχουν ρεαλιστικό περιεχόμενο και ήρωες που δεν διαθέτουν υπερφυσικές δυνάμεις και αντιμετωπίζουν καθημερινές, αναμενόμενες καταστάσεις. Από την άλλη πλευρά λαμβάνουν χώρα θαυμαστά γεγονότα όπωςμάχες με υπερφυσικά όντα, αυτόματες
Τα παιδιά του Καλοκαιριού (1988)
μεταμορφώσεις, μαγικά αντικείμενα. Σε κάποιες περιστάσεις, βέβαια, συναντούμε θαυμαστά συμβάντα ή τη χρήση του μαγικού μέσου, όπως στην ιστορία του Απρίλη. Ο Απρίλης λέει ψέματα και μπαίνει σε μπελάδες όπως κάθε μικρό παιδί αλλά ανασταίνει το χελιδόνι με τη βοήθεια του Ήλιου. Ο Δεκέμβρης αισθάνεται μόνος του και αυτό του προκαλεί θυμό και πικρία. Όταν όμως βλέπει το όραμα με το αστέρι και το βρέφος μεταμορφώνεται ριζικά ο χαρακτήρας του. Ο Οκτώβρης βλέπει με τη φαντασία του την Υγρασία και τον Πόνο, τα δύο στοιχειά που ταλαιπωρούν τον αγαπημένο παππού του, το Χρόνο με αρθριτικά και ρευματισμούς, να κυκλοφορούν στο δωμάτιο.
Όταν έρχεται ο θείος του, το Καλοκαίρι καβάλα στο ιπτάμενο άλογο βγαίνουν από την κρυψώνα τους ακριβώς όπως τους είχε φανταστεί και τους σκοτώνει. Ο Ήλιος, η Ατμόσφαιρα, η Μέρα, η Νύχτα, η Σελήνη, το Σκοτάδι, το Φως μιλούν, σκέφτονται και συμπεριφέρονται σαν τους ανθρώπους, πράγμα βέβαια εντελώς αδύνατο.
Οι ήρωες που εμφανίζονται σε κάθε σκηνή των παραμυθιών της Πέτροβιτς συνήθως είναι μέχρι δύο πρόσωπα, ακριβώς όπως συμβαίνει και στα παραδοσιακά παραμύθια. Στην ιστορία του Νοέμβρη, για παράδειγμα, συνήθως συνομιλεί ο Νοέμβρης με κάποιον από τους γονείς του. Το ίδιο συμβαίνει και με την ιστορία του Ιούνιου όπου ο Ιούνιος είτε εμφανίζεται με τους γονείς του ή έναν από αυτούς ή με τη φίλη του, την Ημέρα. Στην Οικογένεια του Ήλιου στο κεφάλαιο Τα δίδυμα εγγόνια του Ήλιου και οι γονείς τους στις σκηνές της ιστορίας εμφανίζονται τα δίδυμα με την μητέρα τους, τα δίδυμα και οι αντιδράσεις των ανθρώπων στη γη ως ένα πρόσωπο και το Φως με τη Σελήνη ή Φεγγάρι. Ο αριθμός τρία είναι επίσης ένας απόλυτα συμβολικός αριθμός για το λαϊκό παραμύθι καθώς σε πολλά παραμύθια πρωταγωνιστούν τρία αδέρφια με το τρίτο και μικρότερο να είναι το πιο έξυπνο και το πιο ικανό (Luthi, 2018: 95/Αναγνωστόπουλος, 1997: 99). Έτσι, και στα παραμύθια της Πέτροβιτς έχουμε τους τρεις μήνες κάθε εποχής που είναι αδέλφια.
Οι ήρωες, αν και έχουν τη δική τους συμβολική διάσταση (οι μήνες, ο χρόνος, οι εποχές, ουράνια σώματα, καιρικά φαινόμενα) παρουσιάζονται ως απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, όπως συνηθίζεται στα νοβελιστικά, κοσμικά ή διηγηματικά παραμύθια (Χατζητάκη-Καψωμένου, 2012: 114). Στα κοσμικά παραμύθια μεταφέρεται το ενδιαφέρον από τη δράση στους ήρωες (Dawkins, 1951: 429) , στοιχείο που αξιοποιεί δημιουργικά και η συγγραφέας.
Παρουσιάζεται κυρίως η πυρηνική οικογένεια (Χατζητάκη-Καψωμένου, 2012: 115). Κάποτε εμφανίζονται όμως και οι παππούδες, κάποιοι οικογενειακοί φίλοι ή δάσκαλοι. Οι ήρωες αισθάνονται μερικές φορές μοναξιά (Ιούνιος, Σεπτέμβρης, Νοέμβρης) που κάποτε γίνεται συντριπτική και αισθάνονται αποκομμένοι από την οικογένεια στην περίπτωση του Δεκέμβρη (ό. π., 116). Η πλειοψηφία των ηρώων μεγαλώνει και ωριμάζει αλλά δεν γερνά πολύ ή πεθαίνει (ό. π., 118). Ο Χρόνος μάλιστα στο τέλος κάθε χρονιάς ξανανιώνει. Οι ήρωες εκκινούν από μία κατάσταση ηρεμίας, η οποία διαταράσσεται στην πορεία του παραμυθιού αλλά ποτέ πολύ βίαια.
Ο θάνατος αναφέρεται μόνο μια φορά στα παραμύθια της Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου και αφορά ένα δευτερεύοντα ήρωα, το χελιδόνι που πεθαίνει εξαιτίας του χάους που προκαλείται από τα ψέματα του Απρίλη. Το είδος αυτό του θανάτου ότι αποδεικνύει ακριβώς τον αισιόδοξο χαρακτήρα του παραμυθιού όταν μετά τον προσωρινό θάνατο έρχεται η ανάσταση και η αναγέννηση (ό π., 118). Ο Μ. Μερακλής αναφέρει σχετικά: «μπορεί το αισιόδοξο παραμύθι να έχει, σε τελευταία ανάλυση, καταργήσει το γεγονός του θανάτου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο θάνατος δεν το αγγίζει» (2007: 156).
Βιβλιογραφία
Πρωτογενείς πηγές
Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1989). Τα παιδιά του Φθινόπωρου. (3η έκδοση). Αθήνα: Πατάκης
Της ίδιας. (2010). Τα παιδιά της Άνοιξης. (15η έκδοση). Αθήνα: Πατάκης
Της ίδιας. (2012). Τα παιδιά του Χειμώνα. (19η έκδοση). Αθήνα: Πατάκης
Της ίδιας. (2013). Τα παιδιά του Καλοκαιριού. (19η έκδοση). Αθήνα: Πατάκης
Της ίδιας. (2014). Η οικογένεια του Ήλιου. (1η έκδοση με μαλακό εξώφυλλο). Αθήνα: Πατάκης
Δευτερογενείς πηγές
Αγγελοπούλου Α. –Μπρούσκου Α. (1994). Επεξεργασία παραμυθιακών τύπων και παραλλαγών AT 700-749, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς
Ανακτήθηκε στις 14/03/2019 από:
http://www.iaen.gr/epeksergasia_paramithiakon_tipon_kai_parallagon_at_700_749-b-39*241.html
Των ίδιων. (1999). Επεξεργασία παραμυθιακών τύπων και παραλλαγών AT 300-499, τ. Β΄, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς
Ανακτήθηκε στις 14/03/2019 από:
http://www.iaen.gr/epeksergasia_paramithiakon_tipon_kai_parallagon_at_300_499__t__a___b__-b-52*926.html
Αγγελοπούλου, Β. (2008). Όπου ο Ήλιος έχει οικογένεια. Στο (επιμ. Αναγνωστόπουλος Β. Δ.). Το υφαντό της Πηνελόπης. Διαχρονικές αναγνώσεις για την προσωπικότητα και το έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. σ. 57-60. Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Αναγνωστόπουλος, Β. (1997). Τέχνη και τεχνική του λαϊκού παραμυθιού. Αθήνα: Καστανιώτης
Dawkins, R. M.(1951). The meaning of folktales, Folk-Loif. 1.XII., σ.417-429
Μαλαφάντης. Κ. Δ. (2011). Το παραμύθι στην εκπαίδευση. Αθήνα: Διάδραση
Μέγας, Γ. (1953).Ο Λόγος παρηγορητικός περί δυστυχίας και ευτυχίας και τα παραμύθια της προς την τύχην οδοιπορίας.Λαογραφία, 15, σ. 3-43.
Μερακλής, Μ. (2007). Έντεχνος λαϊκός λόγος. (2η έκδοση). Αθήνα: Καρδαμίτσα
Lüthi, M. (2018). Το λαϊκό παραμύθι ως ποίηση. Αισθητική και ανθρωπολογία. (μτφρ.
Κατρινάκη Ε.) Αθήνα: Πατάκης
Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1995). Όπως στ’ αηδόνια… Η παιδική λογοτεχνία χωρίς ψευδαισθήσεις. Αθήνα: Πατάκη
Χατζητάκη-Καψωμένου, Χ. (2012). Το νεοελληνικό λαϊκό παραμύθι. (2η έκδοση). Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Μανόλη Τριανταφυλλίδη
* Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος της διπλωματικής μου εργασίας Τα στοιχεία της φύσης σε παραμύθια της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (2019), Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.