Εισαγωγή
Η σχέση της ποίησης με την πολιτική ξεκινά από τις πρώτες προσπάθειες συγκρότησης μιας πολιτικής κοινωνίας. Είναι γνωστή η διένεξη του Πλάτωνα με τους ποιητές, στα πλαίσια του φιλοσοφικού στοχασμού του για τη δημιουργία της ιδανικής πολιτείας.Τα δε Ομηρικά ΄Επη θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως εμπεριέχουν όλα όσα αφορούν τον άνθρωπο, τα κράτη και τον κόσμο. Ελάχιστα μένουν ίσως να ειπωθούν, και πάντα με τη σκέψη πως η άγνοιά μας μπορεί να ευθύνεται για κάποια επανάληψη. [1]
Αναμφίβολα τόσο η πολιτική όσο και η ποίηση, ως κοινωνικά προσδιορισμένες μορφές δραστηριότητας, αποτελούν αυτόνομες περιοχές και συγκροτούν πλαίσια εντός των οποίων αναπτύσσει η κάθε μία τους ιδιαίτερους στόχους και πρακτικές της.Με το βιβλίο του Aesthetics and World Politics, o καθηγητής Διεθνών Σχέσεων,Roland Bleiker, προτείνει τη συνύπαρξή τους και επιχειρηματολογεί σθεναρά υπέρ της αισθητικής προσέγγισης στη Διεθνή Πολιτική, θεωρώντας την ως μια σημαντική παράμετρο για την πληρέστερη κατανόησή της. Oυσιαστικά ο Bleiker, αντιστρατεύεται την επικρατούσα άποψη στη Διεθνή Πολιτική Θεωρία, η οποία εναποθέτει τη μελέτη και επίλυση πολιτικών θεμάτων αποκλειστικά στην κοινωνική επιστήμη,προτάσσοντας τις τέχνες, και ειδικότερα την ποίηση, ως μια αναγκαία προσθήκη στο ρεπερτόριο των ερμηνειών αναφορικά με θέματα Διεθνών Σχέσεων.
Ανασκόπηση του βιβλίου
Σε μια εποχή στην οποία καθημερινά διακυβεύονται οι ανθρώπινες ζωές και τα μέσα επιβίωσής τους, ο Bleiker προτάσσει την αισθητική προσέγγιση, ισχυριζόμενος ότι, σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές, χρειαζόμαστε την Tέχνη περισσότερο από ποτέ, προκειμένου να βρούμε καινοτόμες λύσεις για συγκρούσεις και πολιτικές προκλήσεις. Τα προβλήματα που στοιχειώνουν τη Διεθνή Πολιτική, από την τρομοκρατία ως τη φτώχεια, διογκώνονται και καθίστανται διαρκώς σοβαρότερα. Κατά τον Bleiker, η κατανόηση και η αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους απαιτεί, πλέον, την επιστράτευση ολόκληρου του δυναμικού της ανθρώπινης ευφυίας. Πέρα από τη συστηματική εφαρμογή των τεχνικών δεξιοτήτων ανάλυσης, που προσφέρουν οι κοινωνικές επιστήμες, οι τέχνες μπορούν να καλλιεργήσουν ένα ευρύτερο πεδίο ευαισθησίας για θέματα πολιτικής. Η αισθητική προσέγγιση, γενικότερα, μπορεί να προσφέρει την αναστοχαστική εκείνη ματιά, τη διαφορετική οπτική, που μπορεί να αναδείξει όλα όσα στα καθιερωμένα πλαίσια της διεθνούς σκηνής δεν μπορούμε να διακρίνουμε, προοπτικές και ανθρώπους που εξαιρούνται από τις επικρατούσες πολιτικές πρακτικές ή τη συναισθηματική φύση και τις επιπτώσεις των πολιτικών γεγονότων.
Η επιλογή της ποίησης,όπως σημειώνει ο Bleiker, μπορεί να φαίνεται κάπως περίεργη σε μια εποχή που κυριαρχούν τα οπτικά ερεθίσματα. ΄Ομως στη γλώσσα των ποιητών κυριαρχούν οι μεταφορές, οι ποιητικές εικόνες παρά οι περιγραφές, κι αυτό προσιδιάζει στην Πολιτική,η οποία διενεργείται και καλύπτεται μέσω μιας σειράς μεταφορών.Η Ποίηση, επιπλέον, ως γλώσσα, δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά η διαδικασία μέσω της οποίας συνειδητοποιούμε και αντιπροσωπεύουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Η γλώσσα περιέχει τις αξίες εκείνες που μπορούν ανάλογα να πλαισιώσουν την προσπάθειά μας.Η ποίηση περισσότερο, σε σύγκριση με το πεζό, στοχεύει στην καρδιά παρά στο μυαλό.Μπορεί να υπερβεί τις γλωσσικές συμβάσεις αποκαλύπτοντας μια καινούρια οπτική και αποδεικνύοντας πως οι λέξεις δεν είναι ποτέ ουδέτερες, αλλά διαμορφώνουν τις δικές τους ιστορίες.
Για να ενισχύσει την πρότασή του υπέρ της αξιοποίησης της Ποίησης στην Παγκόσμια Πολιτική, ο Bleiker παρουσιάζει τις πιο κάτω περιπτώσεις ποιητικής τέχνης,στις οποίες η δυναμική της γλώσσας στέκεται απέναντι στην πολιτική και ιδεολογική πραγματικότητα του καθεστώτος μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε.
Α. PAUL CELAN, ΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ
O PaulCelan, γεννηθείς το 1920 από Εβραίους γονείς, είναι ένας από τους Γερμανόφωνους ποιητές της μεταπολεμικής περιόδου με τη μεγαλύτερη απήχηση. Αν και ο ίδιος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, η ποίησή του είναι επηρεασμένη από τα βιώματά του ως Εβραίος.Ο Celan κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψή του, οι γονείς του, όμως,έχασαν τη ζωή τους σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το Ολοκαύτωμα χάραξε τη ζωή του, αλλά η ποιητική του διαδρομή είναι ενδεικτική του πώς μπορεί κανείς να συνεχίσει να ζει, μετά από μια καταστροφή ενός τέτοιου τρομακτικού μεγέθους.Το έργο του διαψεύδει, με τον τρόπο του, τον αφορισμό του Αdorno «όχι ποίηση μετά το ‘Αουσβιτς».Είναι εμφανής η προσπάθειά του να αποσυνδέσει τη γερμανική γλώσσα από το ναζιστικό της παρελθόν, έτσι ώστε να μιλήσει και πάλι με πιο ανθρώπινο χαρακτήρα. Δεν είναι το κραυγαλέα πολιτικό, που θα ασκήσει την επιθυμητή κοινωνική και πολιτική επίδραση.
Η πολιτική αντίσταση για τον Celan είναι, ουσιαστικά, μη πολιτική. Kι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τους φοιτητές της Διεθνούς Πολιτικής, οι οποίοι οφείλουν να λαμβάνουν πολύ σοβαρά υπόψη την Ποίηση, ιδιαίτερα όταν τα ποιήματα δεν φαίνεται να μεταφέρουν ένα εμφανές πολιτικό μήνυμα. Ο Celan αποδεικνύει ότι τέτοια ποιήματα μπορούν να είναι πολιτικά με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως o Celan προτείνει τις οποιεσδήποτε εύκολες ή οριστικές λύσεις για τα πολιτικά ζητήματα.Η ποίησή του απλώς αναδεικνύει τι βρίσκεται σε κίνδυνο στην αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται μεταξύ γλώσσας και πολιτικής. Η πρόκληση για τον Celan ήταν να μιλήσει ξανά στη γλώσσα των σφαγέων,αποσυνδέοντας τη γερμανική γλώσσα από το ναζιστικό της παρελθόν.
Ο Βleiker εστιάζει σε δύο πολύ γνωστά ποιήματα του Celan, τα «Deathfugue» και «The Straightening”, αποτυπώνοντας την προσέγγισή του με τη γλώσσα. Ειδικότερα το ποίημα «Deathfugue»θεωρείται η πιο άμεση και ρητή αναφορά του στο Ολοκαύτωμα.Χαρακτηριστική η χρήση της μεταφοράς του μαύρου γάλακτος (Black milk )και της ρυθμικής επανάληψής του: « Black milk of daybreak /we drink it at noon,in the morning /we drink it at night/We drink it and we drink it». To γάλα, πηγή ζωής στη συνήθη του χρήση,στη μαύρη του εκδοχή αποδίδει την πραγματικότητα με μια άλλη οπτική, και το ποίημα, όπως εύστοχα έγραψε ο Celan, όντως καθίσταται ένα μήνυμα σε μπουκάλι, το οποίο ρίχνεται στη θάλασσα και ταξιδεύει ψάχνοντας τον ΄Αλλο,ευελπιστώντας στο ταξίδι του αυτό να συμπεριλάβει αυτό που ακόμα είναι διαφορετικό και άγνωστο.
Β. ΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ PRENZLAUER PERG
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου,τέλη της δεκαετίας του 1970,εμφανίστηκε μια γενιά νεαρών Ανατολικογερμανών ποιητών, γνωστή με την ονομασία “Prenzlauer Perg Poets”.Γενιά η οποία έδρασε κυρίως υπογείως μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Xαρακτηριστικό της γραφής τους η επιθυμία για ενατένιση της ζωής πέρα από τους περιορισμούς που επέβαλλε το Σιδηρούν Παραπέτασμα.
Με μια πρώτη ματιά η ποίησή τους δεν φαίνεται να έχει πολιτική απόχρωση, αφού κινήθηκε στο επίπεδο της καθημερινής ζωής. Για τους ποιητές αυτούς, όμως, η γλώσσα που είχαν στη διάθεσή τους δεν ήταν αρκετή για να εκφράσει τον κόσμο στον οποίο ζούσαν, ένα κόσμο απογοητεύσεων αλλά και ελπίδας για κάτι καλύτερο. Ούτε και επέτρεπε μια κριτική στάση απέναντι σε πολιτικά θέματα.Τα νεανικά τους όνειρα, η ζωή που θα ήθελαν να ζήσουν χάνονταν σε μια ιδεολογία με προκαθορισμένα σύνορα πολιτικής και κοινωνικής αποδοχής. Η φωνή τους πνιγόταν μέσα στην επικρατούσα καθεστηκυία γλώσσα.’Εψαξαν, λοιπόν, τρόπους να διαπεράσουν τον συγκεκριμένο ιστό που καθιέρωνε η υπάρχουσα δύναμη της γλώσσας, προσπαθώντας να διαμορφώσουν αυτό που η γλώσσα ακόμα δεν περιείχε, μια γλώσσα που ενατένιζε και προσδοκούσε έναν ανοικτό ουρανό, μέσα σε κοινωνικό περιβάλλον με ισχυρό ιδεολογικό δογματισμό. Γι αυτό και σκόπιμα παραβιάζουν τις υπάρχουσες γλωσσικές συμβάσεις. ΄Οπως χαρακτηριστικάαναφέρει ο Bleiker, o Elk Erb, ένας από τους εκδότες μιας ανθολόγησηςτων ποιητών Prenzlauer Berg, θεωρεί την παραβίαση αυτή των γλωσσικών συμβάσεων ως προσπάθεια εξόδου από το απολυταρχικό σύστημα, ως απελευθέρωση από την επιβολή προκαθορισμένων μηνυμάτων.Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου,το γεγονός ότι στην ποίησή τους είναι έκδηλη και συχνή η παρουσία λέξεων όπως «ορίζοντας», «τοίχος», «σύνορο», « περιορισμένος», «γη».Ενδεικτικά γράφει σε ένα ποίημά της η Barbara Kohler: « Ι hold out in this land and grow, estranged/ With what love pushing me beyond the verge /Between the skies , to each his own urge».
Aναμφίβολα μια δεκαετία ποιητικής αντίστασης, σαν αυτή που επιχείρησε η γενιά των ποιητών Prenzlauer Berg, δεν αναμένεται να ανατρέψει εν μια νυκτί τον καθιερωμένο ιστό της δύναμης και της γνώσης . Και, ασφαλώς, θα ήταν πολύ δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι η ποίησή τους συνέβαλε στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου. ΄Ομως η προσπάθειά τους αναδεικνύει τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις που μπορεί κανείς να συναντήσει, καθώς βαδίζει γλωσσικά ανάμεσα σε μια εδραιωμένη πολιτικά τάξη. Mια γλωσσική αντιγνωμία αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς, αλλάζοντας σταδιακά τον τρόπο που σκεφτόμαστε και μιλούμε για τον εαυτό μας και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Οι νεαροί ποιητές υπήρξαν μέρος αυτής της συνεχούς διαδικασίας αναπλαισίωσης του νοήματος και κάποια από τα ποιήματά τους, τα οποία σκιαγραφούν την καθημερινή ζωή στην Α. Γερμανία,θα είναι πάντα σημαντικά, επειδή κατάφεραν να συλλάβουν το πνεύμα ενός καθεστώτος που βρισκόταν ήδη σε σήψη.
Γ. PUBLO NERUDA, ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΟ ΑΙΜΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ
Μιλώντας για μια πιθανή σύνδεση της Ποίησης με τη Διεθνή Πολιτική είναι πολύ χαρακτηριστική η περίπτωση του Χιλιανού ποιητή Pablo Νeruda. Bραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίαςκαι με δράσηως διεθνής διπλωμάτης, ο Neruda έχει να παρουσιάσει ιδιαίτερα ποιήματα, τα οποία αντιστοιχούν μόνο με την επιμονή και την ορμή που χαρακτήριζαν τηνπολιτική του δράση. Πρωτοστάτησε στον αγώνα ενάντια στον φασισμό του Φράνκο στην Ισπανία και αγωνίστηκε για κοινωνική δικαιοσύνη στη γενέτειρά του Χιλή. Μίλησε για το χάσμα ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Tα γραπτά του στην ολότητά τους ακολουθούσαν την έκκληση των αδύναμων εκείνων φωνών, που κινδύνευαν να σβήσουν μέσα στα θέματα της Υψηλής Πολιτικής. Γι αυτό και τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από την απλότητά τους, γεγονός που τα καθιστά αντιληπτά στις πλατιές μάζες.Ποιήματα με προφορική υφή, μια και η προφορικότητα αυτή συντείνει στο να αποτυπώνεται ευκολότερα το ποίημα, ενώ παράλληλα φέρει και τη δύναμη της γλώσσας που μπορεί να πείθει και να ανατρέπει. Ποιήματα που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή, ποιήματα με ρυθμό και ροή, μια και, κατά τον Neruda, το ποίημα μοιάζει με το νερό που μπορεί να εξατμίζεται αλλά ποτέ δεν εξαφανίζεται. Αντίθετα επιστρέφει με άλλες μορφές, για να συνεχίσει την παρουσία και την επίδρασή του και το έργο του ποιητή δεν είναι να στήσει καθρέφτες απέναντι στην κοινωνία, αλλά να καταστήσει το κοινό ικανό να δει τα οικεία πράγματα με μια καινούρια ματιά. Κι αυτή είναι η πολιτική φύση της Ποίησης, αφού αντιστέκεται στη στενή, μαυρόασπρη θεώρηση των πραγμάτων,δίνοντας μια επαναστατική υπόσταση στον ρόλο της.
Δ. ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Το βασικό επιχείρημα στην αναφορά αυτή είναι πως η λογοτεχνία δύναται να μιλήσει περισσότερο από την Ιστορία.Κι αυτό γιατί η μνήμη των γεγονότων,έτσι όπως ξεδιπλώνεται στην ποιητική γλώσσα, έχει τη δύναμη να κινηθεί ενάντια στον πολιτικό εφησυχασμό.Ως το «Κελάρι της Μνήμης», η Ποίηση αποκαλύπτει ότι τα πολιτικά ζητήματα κινούνται πέρα από τις γνωστές πολιτικές τοποθετήσεις,οι οποίες διέρχονται συνήθως εν μέσω των γνωστών ανακινήσεων και δημόσιων συζητήσεων.H πολιτική διορατικότητα αφορά, κυρίως,στη συνεχή ικανότητα να ανακαλύπτει και να αποκαλύπτει αυτό που ακόμα είναι άγνωστο και το οποίο, πολλές φορές, δεν μπορεί κάποιος ούτε να διανοηθεί.
Για τις τοποθετήσεις του αυτές ο Bleiker παρουσιάζει την περίπτωση της Ρωσίδας ποιήτριας Anna Akhmatova. Mια ποιήτρια της οποίας η ζωή διήλθε μέσα από το Σταλινικό καθεστώςκαι τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους του 20ου αιώνα. Εντούτοις η Akhmatova, με το συγκεκριμένο ιστορικό-κοινωνικό περιβάλλον, εκ πρώτης όψεως δεν έγραψε ποιήματα με πολιτικό περιεχόμενο. Μιλούσε κυρίως για την ομορφιά, την αγάπη, την προσωπική μνήμη. Ποίηση που βασιζόταν περισσότερο σε προσωπικές μαρτυρίες, οι οποίες αντανακλούσαν τις αντιδράσεις της σε ποικίλα ιδιωτικά και δημόσια θέματα.Τα ποιήματά της, ωστόσο, είχαν τεράστια πολιτική απήχηση.Σε αυτά κατόρθωσε να ενσωματώσει τον ταραχώδη αιώνα της χώρας της, καθιστώντας, όμως,τα ποιήματά της φορείς ελπίδας και ανθρωπισμού, σε έναν κόσμο που κυριαρχούσαν η φτώχεια, η αναταραχή και ο πόλεμος.
Γράφει χαρακτηριστικά τον Ιούνιο του 1921:«Everything has been plundered, betrayed, sold out…/Everything has been devoured by starving anguish / Why, then, is it so bright; /
Είναι μια ποίηση που υπαινίσσεται παρά να εξηγεί,που προβάλλει αντί να αντιπαρατίθεται, και αυτό είναι το ισχυρό πολιτικό της όπλο.Γιατί η ποίηση της Akhmatova ήταν καθόλα πολιτική, αφού ανέδειξε την καταπίεση των γυναικών, καταδεικνύοντας αυτό που αργότερα θα γινόταν ένα από τα κυριότερα επιχειρήματα της φεμινιστικής σκέψης: ΄Οτι το ιδιωτικό είναι πολιτικό,αφού στην Ποίηση μπορείς να υπερβείς προσωπικές εμπειρίες και να αποδώσεις τα συναισθήματα αυτών που βρίσκονται στην ίδια θέση με εσένα. Είναι γνωστό το γεγονός ότι η Akhmatova είχε καταπιεστεί τόσο από τον πατέρα όσο και από τον σύζυγό της.Πέρα, όμως, από τον δρόμο που άνοιξε στη φεμινιστική προσέγγιση, η ποίηση της Akhmatova,καθώς διέρχεται μέσα από τη Σταλινική Ρωσία και τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, είναι η ποίηση που δείχνει πως, το να παρουσιάζεις και να θυμάσαι πολιτικά γεγονότα, είναι μια αναπόφευκτη πολιτική διαδικασία, η οποία εμπεριέχει την αλληλεπίδραση μεταξύ μνήμης και λήθης.
Επιπρόσθετα, τα ρυθμικά στοιχεία ενός ποιήματος καθιστούν εύκολη την απομνημόνευσή του και η Ποίηση, έτσι,αποκτά πρωταρχική σημασία για τη διαμόρφωση μιας κοινωνικής μνήμης. ΄Οπως και στην περίπτωση του Neruda, είναι έκδηλη η αμεσότητα στην ποίηση της Akhmatova. Χρησιμοποιεί γλώσσα απαλλαγμένη από αχρείαστες γλωσσικές διακοσμήσεις. Γλώσσα χωρίς περιττές πληροφορίες. Το γεγονός αυτό συμβάλλει στην εύκολη πρόσληψή της από το κοινό και της προσδίδει, εν τέλει,τον πολιτικό χαρακτήρα.Κατά τον Bleiker,η Akhmatova, μαζί με τους Celanκαι Νeruda,διασφαλίζει με τα ποιήματά της πως οι φωνές των θυμάτων δεν θα σιγήσουν, ότι αυτό που ήθελαν ή θα ήθελαν να πουν διατηρείται και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.Και είναι με αυτό τον τρόπο που η Ποίηση καθίσταται μνήμη, επεκτεινόμενη και μετά τον θάνατο.
Ε. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ
Σε μια χώρα όπως η Κορέα, διχοτομημένη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο γνωστός Νοτιοκορεάτης ποιητής Ko Un αναδεικνύει, με την ποίησή του,τον ρόλο που αυτή διαδραματίζει σε ζητήματα Ταυτότητας και Κοινότητας. Τα ποιήματά του, σημειώνει ο Bleiker,φαινομενικά χωρίς απόχρωση πολιτική, όπως αυτά των Celan και Akhmatova, αναζητούν μιας αποφασιστικής σημασίας έννοια για την κορεατική ταυτότητα κι ίσως αυτή να είναι και η πολιτική τους σημασία.Με βιώματα από την ιαπωνική αποικιοκρατία και τις θηριωδίες του πολέμου στην Κορέα,με γλώσσα χωρίς εχθρικές και εθνικιστικές εξάρσεις, γράφει ποίηση ειρηνική, συμφιλιωτική, ποίηση που μπορεί να λειτουργήσει επουλωτικά στο τραύμα της διαίρεσης της Κορέας και στην οικοδόμηση εθνικής ταυτότητας.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:
Η αναφορά του Bleiker στις πέντε περιπτώσεις ποιητικής καταλήγει στη συνειδητοποίηση της δύναμης και του ρόλου της αισθητικής προσέγγισης στον αναστοχασμό για την Παγκόσμια Πολιτική. Ειδικότερα η Ποίηση, δηλώνει,μπορεί να εμπνεύσει εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης σημαντικών και δύσκολων ζητημάτων,«ανοικοδομώντας» τον κόσμο μέσα από τις λέξεις.Ο Bleiker αποφαίνεται ότι η λογοτεχνία διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο και σημαντικό ρόλο σε απολυταρχικά καθεστώτα, όπου οι αισθητικές προσεγγίσεις μπορούν, με τη δύναμη της γλώσσας, να εκφράσουν αντιθέσεις και να προωθήσουν, ως εκ τούτου,την κοινωνική αλλαγή. Αυτό, λοιπόν, που αναμένεται να κάνουν λόγιοι και πολιτικοί, κατά τονBleiker, είναι να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα μπορεί να πλαισιώσει τον κόσμο και πώς μια γλωσσική αναπλαισίωση μπορεί να βοηθήσει σε μια καινούρια σκέψη για τον ανασχηματισμό της πραγματικότητας γύρω μας. Προσωπικές και πολιτισμικές αξίες πλάθονται με τον τρόπο που μιλούμε και γράφουμε για τους εαυτούς και το περιβάλλον μας. Η λογοτεχνία είναι απλώς ένας από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους αποκτούμε οπτική στα πολιτικά φαινόμενα. Μπορούν οι προσεγγίσεις αυτές να αποτελέσουν την έμπνευση για θεώρησηκαι αναθεώρηση των πολιτικών διλημμάτων, καθώς επίσης και για περαιτέρω διερεύνηση θεμάτων που προκύπτουν από τέτοιες πρακτικές, όπως είναι, για παράδειγμα, ο σημαντικός μα μέχρι στιγμής παραμελημένος ρόλος των συναισθημάτων στη Διεθνή Πολιτική.
Σχόλια-Κριτική
To βιβλίο Aesthetics and World Politics είναι μια ακόμα έκφραση των απόψεων του Bleiker υπέρ μιας νέας θέασης των πραγμάτων στις Διεθνείς Σχέσεις, η οποία ζητά να ειπωθούν καινούριες ιστορίες για την Παγκόσμια Πολιτική, ιστορίες οι οποίες δεν θα περιορίζονται από τα σύνορα που έχουν θέσει οι ήδη καθιερωμένες και εδραιωμένες αφηγήσεις στον χώρο.[2]Ψάχνοντας για πιο συμπεριληπτικές ιστορίες Διεθνών Σχέσεων, λιγότερο επηρεασμένες από την ξύλινη γλώσσα που έχει εδραιωθεί στην πολιτική σκηνή, ο Bleiker επικαλείται τον Nietzscheκαι τη διαδικασία την οποία ονομάζει «ενεργό αμνησία» (active forgetfulness), μια διαδικασία η οποία μπορεί να θεραπεύει από τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος και παράλληλα να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη νέων σκέψεων, νέων ιστοριών στον χώρο της Παγκόσμιας Πολιτικής.[3]Βάση της όλης προσπάθειας παραμένει ο ρόλος της γλώσσας,σε μια παραδοχή πως η αντίληψή μας για τη λεγόμενη πραγματικότητα προ-ερμηνεύεται πάντα από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να εκφραστούμε. [4]H άποψη τουNietzsche για τη γλώσσα μπορεί να συνδεθεί με τη νεότερη άποψη του Wittgenstein, για τον οποίο η γλώσσα δεν παρουσιάζει απλώς την πραγματικότητα, είναι ένα μέρος μιας ενέργειας, μια μορφή ζωής. [5]
Στα πλαίσια αυτού του στοχασμού,ο Βleiker επιλέγει στο βιβλίο του να μελετήσει ειδικότερα τη σημασία της Ποίησης,ως μιας ιδιαίτερης έκφρασης της γλώσσας,σε συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα, στα οποία κυριαρχούν τα απολυταρχικά καθεστώτα,φασιστικά και κομμουνιστικά. Η Ποίηση, όμως,μπορεί ναέχει ρόλο καισε σύγχρονα δημοκρατικά καθεστώτα;Κι αν είναι καταφατική η απάντηση, ποιος ακριβώς είναι ή θα έπρεπε να είναι αυτός ο ρόλος;
‘Ισως το βιβλίο αυτό του Bleiker,με τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις ποιητικής που παρουσιάζει, να είναι μια προσπάθεια του συγγραφέα να υποκινήσει το θέμα, δίνοντας το έναυσμα για περαιτέρω ενασχόληση με τη σχέση πολιτικής και ποιητικής, στοιχείο που και ο ίδιος επισημαίνει στα συμπεράσματα που καταθέτει στο τέλος του βιβλίου.
O συγγραφέας, στην προσπάθειά του να είναι όσο το δυνατόν πιο πειστικός, επιχειρηματολογώντας υπέρ της Ποίησης, υποπίπτει, θεωρώ,στο σφάλμα του πλεονασμού, με επαναλήψεις που είναι ουσιαστικά αχρείαστες. Το βιβλίο θα μπορούσε, πιστεύω, να είναι πιο συνοπτικό και πιο περιεκτικό ταυτόχρονα, αγγίζοντας και θέματα πιο σύγχρονης ποιητικής, και μελετώντας πώς η επιλογή των λέξεων και του ύφους μπορεί σήμερα να δώσει μια άλλη οπτική σε θέματα Παγκόσμιας Πολιτικής.Επιπρόσθετα, μια καλή τοποθέτηση έναντι όσων κριτικά και αξιολογικά βλέπουν τον ρόλο της Ποίησης,θα ήταν μια πιο πειστική υπεράσπισή της εκ μέρους του Bleiker,σε σχέση με τον πεζό λογοτεχνικό λόγο.
Οι καινοτόμες εν πολλοίς θέσεις του συγγραφέα,οι οποίες απηχούν, θεωρώ,και έναν υποβόσκων ρομαντισμό, εναποθέτοντας ίσως υπερβολικές προσδοκίες στην Ποίηση και τη σημασία της για την Παγκόσμια Πολιτική,δεν θα ήταν δυνατόν να σχολιαστούν χωρίς αμφισβήτηση από τον ακαδημαϊκό χώρο της Διεθνούς Πολιτικής.Κατά των απόψεών του έχει επιχειρηματολογήσει , σχετικά έντονα,ο Gerard Holden. Σε πολυσέλιδο άρθρο του ο Holden επισημαίνει τον κίνδυνο,η στροφή στην αισθητική προσέγγιση και η άκριτη υποστήριξη που αυτή μπορεί να τύχει από ενθουσιώδεις οπαδούς,να είναι και ο λόγος που η συγκεκριμένη προσέγγιση μπορεί να αγνοηθεί από τους αντιπάλους της, οι οποίοι θα απαιτούν να αποδείξει την αξία της σε σχέση με τα καθιερωμένα κριτήρια που επικρατούν στην εδραιωμένη Πολιτική Θεωρία.[6]
O Ηolden σπεύδει να διευκρινίσει πως η γενικότερη στάση του απέναντι στην αισθητική προσέγγιση είναι στάση συμπάθειας. Ωστόσο, επισημαίνει την τάση που διακατέχει ακαδημαϊκούς όπως ο Bleiker, να χρησιμοποιούν το λογοτεχνικό πεδίο για δικούς τους σκοπούς, χωρίς να αναστοχάζονται επαρκώς για το θέμα και υπεραπλουστεύοντας, ουσιαστικά, ζητήματα, σε σχέση με συγκεκριμένες όψεις της αισθητικής εμπειρίας και απόλαυσης. [7]Κατά τη γνώμη του, ακαδημαϊκοί των Διεθνών Σχέσεων ήταν πολύ επιλεκτικοί σε ό,τι αφορά τις επιλογές τους στο συγκεκριμένο πεδίο, αξιοποιώντας ίσως τη λογοτεχνία που άρεσε πρωτίστως στους ίδιους,κάτι που προσωπικά επισημαίνω και στις ποιητικές επιλογές τουBleiker.
Eιδικότερα για τον Bleiker,o Holden σημειώνει πως η στροφή του στην αισθητική προσέγγιση είναι εν μέρει πειστική και εν μέρει παραπλανητική.Aποδέχεται το γεγονός ότι, από τη δεκαετία του 1960, ιδέες με καταβολές στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία και τη θεωρία της λογοτεχνίας είχαν επίδραση και στις Κοινωνικές Επιστήμες, από όπου και βρήκαν τον δρόμο προς τις Διεθνείς Σχέσεις.Σταδιακά, όμως, από τους ίδιους θεωρητικούς των Διεθνών Σχέσεων, προέκυψε ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ευφάνταστη λογοτεχνία και τη σχέση της με την Παγκόσμια Πολιτική, γεγονός που σημαίνει ότι ιστορικά και θεωρητικά ζητήματα από το λογοτεχνικό πεδίο δεν μπορούν πλέον να παραμένουν σε παρενθέσεις.[8]
΄Οσον αφορά τον ρόλο που ο Bleiker αποδίδει στην Ποίηση,ο Holden επισημαίνει πως δεν είναι δυνατό η κάθε ποίηση να ανταποκρίνεται σε θέματα Πολιτικής,με βάση τις λειτουργίες που της αποδίδονται στο βιβλίο. Επιπλέον, υπογραμμίζει το γεγονός πως δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Bleiker πιστεύει πως η Ποίηση από μόνη της μπορεί να επιτελέσει έναν τέτοιο ρόλο στην Παγκόσμια Πολιτική.Καταλήγει δηλώνοντας χαρακτηριστικά πως ο Bleiker και όσοι ασπάζονται τις απόψεις του περί Ποίησης είναι, όπως τους αποκαλεί, bourgeois gentilhommes, που γράφουν κυρίως τη λεγόμενη ορθόδοξη ακαδημαϊκή πρόζα και πιθανότατα δεν απευθύνονται στους φοιτητές τους με ιαμβικό μέτρο.[9]
Πέραν της λεπτής αυτής ειρωνείας εκ μέρους του Holden, πάντα θα υπάρχουν και αυτοί που θα αμφισβητούν σε μεγαλύτερο βαθμό τον ρόλο της Ποίησης, προερχόμενοι τόσο από τον ακαδημαϊκό όσο και από τον λογοτεχνικό χώρο.Είναι αυτοί που θεωρούν ότι μία γλώσσα πεζή και οικεία σε θέματα Πολιτικής μπορεί να επιδράσει με πιο αποτελεσματικό τρόπο στις πλατιές μάζες.Είναι γνωστή, άλλωστε, και χρησιμοποιείται για την ίδια επιχειρηματολογία, η φράση του ποιητή W.H. Auden, την οποία παραθέτω αυτούσια στα αγγλικά: ” For Poetry makes nothing happen /it survives in the valley of its making”. [10]
Εν κατακλείδι, στεκόμενοι κριτικά στην ολότητα του βιβλίου και στο τι επιχειρεί να μεταδώσει, μπορούμε να πούμε πως θα ήταν ίσως πιο ολοκληρωμένη η τοποθέτηση του Bleiker, αν στο βιβλίο του προχωρούσε και σε μια αναφορά για τη στάση που ανάπτυξε το Γ΄ Ράιχ απέναντι στην ποίηση και τη λογοτεχνία γενικότερα, στα πλαίσια της γνωστής του προπαγάνδας. ΄Ισως, επίσης, να χρειαζόταν και μια αναφορά στη σχέση πολιτικής και ποίησης κατά τον μοντερνισμό, για να αναδειχθεί η όποια συνέχεια στη λεγόμενη αισθητικοποίηση της πολιτικής.
Συμπεράσματα
Είναι εμφανής η εποπτική λειτουργία της Ποίησης και η δυνατότητά της να μιλήσει για όλα όσα αφορούν τον άνθρωπο και, ασφαλώς, και για τα πολιτικά ζητήματα.Πολιτική ποίηση, όμως,δεν είναι η προσπάθεια να μιλήσουμε πολιτικά ή για το πολιτικό, μέσω της Ποίησης. Η ποίηση για την πολιτική είναι, μάλλον, η προσπάθεια να μιλήσουμε για πολιτικά θέματα με έναν τρόπο που δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από την ποίηση και την ιδιαίτερη δυναμική της γλωσσικής της υπόστασης. Αυτή η ποίηση δεν μπορεί να είναι κραυγαλέα και επίμονη στη μεταφορά ενός συγκεκριμένου μηνύματος. Αντιθέτως, όπως υποδεικνύουν και οι περιπτώσεις που παρουσιάζει ο Bleiker στο βιβλίο του, η λεγόμενη πολιτική ποίηση είναι εν τέλει μη πολιτική. Αναδύεται από λέξεις και συναισθήματα της καθημερινότητας, είναι προσιτή και ως τέτοια μπορεί να εμφανίσει μια καινούρια οπτική των πολιτικών ζητημάτων, οπτική που μπορεί να χάνεται στην καθιερωμένη γλώσσα της Υψηλής Πολιτικής.To ποίημα, με τη συμπύκνωση του λόγου, τη δύναμη της μεταφοράς και την ικανότητά του να αποτυπώνεται στον χρόνο,συμβάλλει στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, όταν οι πρωταγωνιστές και οι δρώντες φεύγουν από τη ζωή. Μπορεί να έχει τη δική του θέση στη μελέτη της Παγκόσμιας Πολιτικής, χωρίς αυτό να σημαίνει πως μπορεί κανείς να μεγεθύνει ή να υπερβάλει, μιλώντας για τον ρόλο και τη σημασία του.
Πιστεύω πως η κάθε μορφής ποίηση «στρατεύεται» πρωτίστως στον εαυτό της. Κι αν ο ποιητής είναι ειλικρινής με τον εαυτό του, ειλικρινής και γνήσιος θα εμφανίζεται κι ο γύρω κόσμος στα ποιήματά του. Κι αυτό μπορεί αρχικά να επηρεάσει στο ατομικό επίπεδο του ενεργητικού αναγνώστη. Δεν αποκλείεται, όμως, σε βάθος χρόνου, το ποίημα να επιδράσει και πιο συλλογικά στο κοινωνικό, πολιτισμικό περιβάλλον που παράγεται. Προσωπικό συμπέρασμα,με αφορμή την αναφορά του Bleikerστον ρόλο των συναισθημάτων και με δεδομένο το γεγονός ότι μπορεί να είναι μια πρόκληση για τους ειδήμονες των Διεθνών Σχέσεων η ανάπτυξη θεωρητικολογίας για τη διαδικασία με την οποία τα ατομικά συναισθήματα καθίστανται συλλογικά και πολιτικά. [11]
Βιβλιογραφία
Bleiker, R. (2001). ” ForgetIR Theory”,in The Zen of International Relations,ebook,Palgrave Macmillan, UK, pp. 37-66
Βleiker, R. ( 2009).Aesthetics and World Politics, ebook , Palgrave Macmillan, UK
Gallo-Brown, A. ( 2017). “What can Poetry Do That Politics Can’ t; “,
https: //electricliterature.com
Holden , G.( 2003).” World Literature and World Politics: Ιn Search of a Research Agenda”, Global Society, 17: 3, 229-252
Ηutchison, E., Bleiker,R. (2014).” Theorizing emotions in world politics”, International Theory: Cambridge, Vol. 6, Iss.3, 491-514
΄Ηφαιστος, Π. ( 2017). «Καβάφης, ο μέγας ποιητής», https://ifestos.edu.gr/2017/07/07
[1] Παναγιώτης ΄Ηφαιστος,, «Καβάφης, ο μέγας ποιητής», σ. 2
[2] Roland Bleiker, ” Forget IR Theory”, σ. 38
[3] Roland Bleiker, ” Forget IR Theory”, σ.41
[4] Roland Bleiker, ” Forget IR Theory”, σ. 46
[5] Roland Bleiker, ” Forget IR Theory”, σ. 48
[6] Gerard Holden, ” World Literature and World Politics”, σ. 229
[7] Gerald Holden, ” World Literature and World Politics”, σ. 230
[8]Gerald Holden, ” World Literature and World Politics”, σ. 235
[9]Gerald Holden, ” World Literature and World Politics”, σ. 240
[10] Αlex Gallo-Brown, ” What Can Poetry Do That Politics Can’ t ;”, σ. 3
[11] Emma Hutchison, Rolan Bleiker, ” Theorizing emotions in world politics”, σ. 491
