Η επικοινωνία των τεχνών μεταξύ τους είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο. Μέχρι το τέλος της βικτωριανής περιόδου τα κυριότερα εικαστικά θέματα πήγαζαν από λογοτεχνικά έργα. Η ίδια έξαλλου η διασκευή λογοτεχνικών έργων στον κινηματογράφο ή η εισαγωγή της ποίησης σε αυτόν, αποτελούν μία άλλη μορφή διακαλλιτεχνικού διαλόγου. Στον 20ο αιώνα η επίδραση της φωτογραφίας και του κινηματογράφου με τη ζωγραφική άρχισε να αποτυπώνεται και στην ποίηση. Δεν είναι λίγοι, άλλωστε, οι καλλιτέχνες που είτε ασκούνταν σε δύο τέχνες (Εγγονόπουλος, Ρίτσος, Ελύτης, Σαχτούρης, Εμπειρίκος κ.ά.) ή πιο σύγχρονοι εικαστικοί που συνοδεύουν έργα τους με ποιητικά κείμενα οιονεί λεζάντας, όπως ο Φώτης Γαλανόπουλος (Χλωπτσιούδης, 2015)[ΔΧ1] .
Σε αυτή τη λογική και η νέα ποιητική συλλογή της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου, «ζωγραφική όπως ποίηση» (Μανδραγόρας, 2021), στο πλαίσιο της εκφραστικής ποίησης (ekphrastic poetry), προχωρά σε έναν διακαλλιτεχνικό διάλογο με 13 πίνακες του Κώστα Καμπουροπούλου (1939-2018), που ξεχωρίζουν με εξπρεσιονιστικό τους ύφος, τις αφηρημένες γραμμές και τα έντονα χρώματα. Η ποιήτρια αντιμετωπίζει τα έργα ζωγραφικής ως πολιτιστικά κείμενα, καθώς ένας πίνακας ζωγραφικής δεν αποτελεί μόνο μία εικόνα, αλλά μεταφέρει πολιτισμικές πληροφορίες που εκθέτουν τη δική του αισθητική ιδεολογία και εμπεριέχει πολιτιστικές έννοιες και αξίες. Κάθε πίνακας σχετίζεται με ιδέες και κοινωνικές συμπεριφορές, προσφέροντας πλήθος δημιουργικών αφορμών για εκφραστική ποίηση.
Η ιδέα της εκφραστικής ποίησης (ekphrastic poetry) στηρίζεται στην καταγραφή των φιλοσοφικών ή προσωπικών σκέψεων (ερμηνεία ή εντύπωση) από την εμπειρία με ένα έργο τέχνης, χωρίς όμως να χάνεται η αυτοτέλεια του κάθε έργου. Η συνάντηση των τεχνών δεν περιορίζεται απλώς σε έναν διάλογο, αλλά εμπλουτίζουν η μία την άλλη μένοντας ανεξάρτητες. Όταν όμως τα έργα αντιπαραβάλλονται, φωτίζουν βαθύτερα το ένα το άλλο. Η Anne Sexton εμπνεύστηκε από την Έναστρη Νύχτα του van Gogh το ομότιτλο ποίημα, χρησιμοποιώντας εικόνες μιας ερημωμένης πόλης κάτω από το νυχτερινό ορίζοντα και εκφράζοντας τη λαχτάρα του ποιητικού υποκειμένου για θάνατο. Η Sylvia Plath αποτύπωσε το απόκοσμο συναίσθημα του de Cirico (Οι ανησυχητικές μούσες), διαμορφώνοντας ένα απρόσωπο και “στοιχειωμένο” ποιητικό κλίμα.
Αυτό ακριβώς επιχειρεί και η Φουντέα-Σκλαβούνου σε επιλεγμένα έργα του Καμπουροπούλου, που λειτουργούν ως αφορμή για τον ποιητικό προβληματισμό. Οι συνθέσεις της συλλογής δεν περιορίζονται σε μία προσπάθεια ερμηνείας των εικαστικών έργων ή στην ανάδειξη μιας κρυφής αφήγησης. Πειραματικά η δημιουργός καταθέτει μία διαφορετική πρόταση, δίνοντας φωνή στα χρώματα και τα σχέδια των έργων. Ενώ όμως ο οπτικός αντίκτυπος ενός πίνακα είναι άμεσος, το αποτύπωμα του ποιήματος πηγάζει από το συναισθηματικό κλίμα και τη γλωσσική του αισθητική. Το ποίημα επικοινωνεί πάντα με πιο υποσυνείδητο τρόπο, καθώς ξεδιπλώνεται μέσα από τις αισθήσεις κατά την κίνηση της ανάγνωσης. Παρόλη όμως την αυτονομία των συνθέσεων, η Φουντέα-Σκλαβούνου εισάγει πτυχές των εικαστικών έργων, αποτυπώνοντας τις αντιθέσεις και τις αμφισημίες του υπερρεαλιστικού εξπρεσιονισμού (Η σωτηρία, Μάριενμπαντ, Δύο θάνατοι). Η ίδια η γλώσσα των ποιημάτων ισορροπεί μεταξύ εκμυστηρευτικής ποίησης και υπερρεαλισμού στο πλαίσιο του δημιουργικού διαλόγου. Η ποιήτρια καταθέτει τις δικές της υπαρξιακές πινελιές (Χρονόμετρο, Ασώματος έρωτας) αποδίδοντας το συναισθηματικό κλίμα του πίνακα. Με τη δύναμη της γλώσσας ξεδιπλώνει πτυχές και την αγωνία του θανάτου (Η σωτηρία, Το έπαθλο, Ο μελλοθάνατος), του έρωτα (Ασώματος έρωτας, Το αυγό του φιδιού, Ακροβασία) και τη συμπεριφορά των ανθρώπων (Smoking, Περσόνα, Copy Conforme).
Πολλοί είναι οι δημιουργοί οι οποίοι τις τελευταίες δεκαετίες “συναντιούνται” ποιητικά με έργα τέχνης ανυπέρβλητης αξίας. Κατά τη γνώμη μας ο διακαλλιτεχνικός διάλογος δεν προσφέρει μόνο ευκαιρίες για συνάντηση των τεχνών, αλλά εκθέτει στον αναγνώστη τις κοινές ανησυχίες των Τεχνών για τον Άνθρωπο και την αισθητική. Ο ποιητικός πειραματισμός με εικαστικά ή άλλα έργα, ενδυναμώνει τη λογοτεχνία και ταυτόχρονα λειτουργεί ως μία πηγή πληροφοριών για αξιόλογα έργα τέχνης, θωρακίζοντας τον αναγνώστη απέναντι στη μαζική κουλτούρα.
[ΔΧ1]Χλωπτσιούδης, Δ. (2015). Η καλλιτεχνική διασταύρωση στην «οδύσσεια» του Γαλανόπουλου. tvxs.gr (11/7/2015) https://m.tvxs.gr/mo/i/180206