Η Σμαραγδή και η Ιωάννα είναι οι δύο καθηγήτριες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη νουβέλα της Λίλας Τρουλινού. Εργάζονται σε Επαγγελματικό Λύκειο, στις Βρύσσες Αποκορώνου, στα Χανιά. Η Σμαραγδή, αισθητικός στο Τμήμα Αισθητικής Τέχνης, το μόνο αμιγές τμήμα με κορίτσια. Η φιλόλογος, η Ιωάννα, αντίθετα, διδάσκει σε πολλά τμήματα Νέα Ελληνικά και παρατηρεί διαφορές ενδυματολογικές αλλά και σε συμπεριφορές και αντιδράσεις. Να πω εδώ ότι η Τρουλινού δίνει μια καταπληκτική εικόνα των Τεχνικών Λυκείων με όλες τις ιδιαιτερότητές τους, με τρόπο καθόλου σχολαστικό και βαρετό, με τρόπο που να ενδιαφέρει τον κάθε αναγνώστη. Η Σμαραγδή ρεαλίστρια, γήινη, αλλά και με μια στάση ανθρωπιάς που αποδέχεται το διαφορετικό. Πιο σύνθετη η προσωπικότητα της Ιωάννας, θέλει να βλέπει πίσω από τα προφανή, να αναρωτιέται, να ψάχνει, να προσπαθεί να κατανοήσει βαθύτερα την ψυχή των άλλων.
Που στην προκειμένη περίπτωση είναι η Χρυσοβαλάντη και ο Ονούφρης. Τα δίδυμα που μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό. Με τα ίδια πυρρόξανθα μαλλιά, τις κυματιστές φαβορίτες, τη λευκή επιδερμίδα, το αραιό καστανό υπογένειο, λίγο μόνο πιο έντονο στον Ονούφρη. Και με τα μάτια λίγο πιο άτονα στον αδερφό, και με ένα καστανό πέλος να σκεπάζει το στήθος του.
Σαν να εισχωρούν τα παιδιά το ένα μέσα στο άλλο, σαν να ενώνονται σώματα και φύλα.
Οι προσωπικότητες ωστόσο δεν είναι πανομοιότυπες. Πιο συγκρατημένος, και ευγενικός ίσως, ο Ονούφρης. Ακολουθεί τη Χρυσοβαλάντη στις αποφάσεις της.
Με τη Χρυσοβαλάντη να είναι η πιο δυνατή, η πιο δραστήρια, φιλοπερίεργη, να μαθαίνει εύκολα, να βουτά στον κόσμο της μουσικής. Να δείχνει ότι απορρίπτει αλλά να περνούν ξυστά δίπλα της και να την μπολιάζουν πλευρές της λογοτεχνίας.
Οι ποικίλες μεταμορφώσεις, στην ψυχή και στη συμπεριφορά των παιδιών κυρίως, συμπληρώνουν τον τίτλο της νουβέλας.
Η Ιωάννα επιμένει στη διατήρηση της διττής φύσης του κοριτσιού, με την καλλιέργεια και την ποιότητα μέσω της τέχνης, σε έναν ενδιαφέροντα συνδυασμό της σκληρότητας με την άκρα ευαισθησία.
Η διττή φύση του κοριτσιού δεν ήταν η αδυναμία αλλά η δύναμή της, επέμενε η Ιωάννα, και δεν έπρεπε να ξεριζωθεί, να εξαλειφτεί ούτε να εξημερωθεί το ένα κομμάτι της και να μείνει το άλλο, και ισχυριζόταν πως η σκληρότητα, η αρρενωπότητα αποκτούσαν άλλη ποιότητα με την καλλιέργεια και την εκλέπτυνση μέσω της τέχνης, γινόταν βέβαια ένας συνδυασμός επικίνδυνος αλλά και εκρηκτικός συνάμα, η σκληρότητα μαζί με την άκρα ευαισθησία. (σ. 44)
Η Ιωάννα μαθαίνει τελευταία την ιστορία που βαραίνει τη ζωή των διδύμων: ο πατέρας τους βγαίνει από τη φυλακή, όπου βρισκόταν για φόνο σε βεντέτα. Και μολονότι όλοι οι άλλοι, που γνωρίζουν, προδικάζουν την εξέλιξη, η Ιωάννα κάνει κάτι άλλο, συμβατό με την προσωπικότητά της. Διαβάζει στην τάξη από το «Κουστούμι στο χώμα» (εκδ. Καστανιώτη, 2001), το εκπληκτικό μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη. Μια εξαιρετική διακειμενική αναφορά της Τρουλινού, κατευθείαν στην καρδιά του θέματος. Γιατί εκεί η λύση δεν είναι το φονικό, ένα ακόμη φονικό στον φαύλο κύκλο του μίσους-θανάτου-και πάλι εκδίκησης, αλλά η ανακωχή.
Η Ιωάννα στέλνει ένα μήνυμα στη Χρυσοβαλάντη μέσα από την ανάγνωση.
Ωστόσο, η αντίδραση της Χρυσοβαλάντης είναι με θυμό και ψυχρότητα, όλο εκείνο το σκηνικό τής είναι ξένο. Αλλά μέσα στο ευαίσθητο παιδί έχουν αρχίσει ήδη διεργασίες αμφιβολίας και ανατροπής, κάτι που ήλπιζε η καθηγήτρια, βασιζόμενη στον ανήσυχο χαρακτήρα της Χρυσοβαλάντης και στη διαύγεια του μυαλού της. Έτσι ώστε το κορίτσι να φαντάζεται πως το μέλλον στις Λυγιές θα μπορούσε να έχει τη ζεστασιά και τη λάμψη ενός ατσαλάκωτου κουστουμιού στην κρεμάστρα. (σ. 65-66; )
Στη σκηνή της βεντέτας, όλα γίνονται μέσα από μια δαιμονική χορογραφία. Όπου το πραγματικό μπλέκεται με το φανταστικό. Όπου η φρίκη αποκτά την επιδραστική ομορφιά του φόβου, από εικόνες και τοιχογραφίες με τους βασανισμούς και την τιμωρίας των αμαρτωλών.
Η βεντέτα λαμβάνει χώρα την ημέρα που τα δίδυμα γίνονται 18 χρονώ, ημέρα γενεθλίων. Μετά τον χαμό, κάτι φαίνεται να έχει σπάσει στον αέναο κύκλο των φονικών. Και μοιάζει σαν θυσία και, ως ένα βαθμό, κάθαρση.
Η τελευταία σκηνή της νουβέλας συμβαίνει πάλι μέρα γενεθλίων, πέντε χρόνια μετά, και δένει με την εισαγωγική σκηνή της νουβέλας. Μέσα από την κορύφωση των μεταμορφώσεων.
-Τον τελευταίο καιρό παρουσιάζονται από τη γυναικεία γραφή εξαιρετικά δύσκολες ή σκληρές καταστάσεις. Ανάλογα με την οπτική και την ιδιαιτερότητα της γραφής της κάθε συγγραφέως. Καταστάσεις που αφορούν όχι απλώς τη γυναικεία μοίρα, αλλά τον άνθρωπο και τη μοίρα του, θα έλεγα. Αναφέρω ενδεικτικά τη Μαρία Κουγιουμτζή, την Ιωάννα Καρυστιάνη και φυσικά τη Λίλα Τρουλινού. Μέσα από τις αφηγήσεις αυτές αναδεικνύονται ανθρώπινοι χαρακτήρες, ανδρών και γυναικών πολύπλοκοι, διαφορετικοί, αποκλίνοντες, αλλά πάντα ενδιαφέροντες. Σε αυτό συντελούν τα βιώματα που κουβαλούν οι συγγραφείς ως γυναίκες βέβαια αλλά και το πλαίσιο των ιδεών με το οποίο συναντήθηκαν ως σκεπτόμενοι άνθρωποι μιας εποχής με συγκεκριμένες ιστορικοκοινωνικές συντεταγμένες, σχετικά με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τον έρωτα, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη στάση ζωής, τον θάνατο, την ερμηνεία του εγγύτερου και απώτερου ιστορικού παρελθόντος..
-Η Τρουλινού αντιμετωπίζει το διαφορετικό με εξαιρετικά αποτελεσματικό αφηγηματικά τρόπο. Και με τη στάση των δύο καθηγητριών αλλά και με την περιγραφή των δύο παιδιών. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής ή αφηγήτρια στέκεται με σεβασμό απέναντι σε αυτό που αποκλίνει από το «κανονικό» και συνηθισμένο.
Αυτά τα παιδιά με τη non binary, μη δυαδική ή πιο απλά με τη ρευστή ταυτότητα φύλου, μοιάζουν να επιφορτίζονται με έναν ρόλο βαρύ, μιας αλλαγής νοοτροπίας στα μέρη τους. Και είναι ίσως μόνον αυτά τα παιδιά τα οποία σπάζουν τα σύνορα ανάμεσα στις κυρίαρχες αντιλήψεις περί αρρενωπότητας και θηλυκότητας, και στις συνακόλουθες συμπεριφορές τους, που μπορούν να βάλουν τέρμα σε έναν εφιάλτη. Στην αγριότητα και στον θάνατο.
Η Λίλα Τρουλινού γνωρίζει να μπαίνει άψογα στην ψυχή της εφηβικής ηλικίας. Το είδαμε στην πρώτη νουβέλα της Στον κάμπο στροβιλίζονται τ’ αγκάθια (εκδ. Περισπωμένη, 2016), στο μυθιστόρημα Το ίδιο χώμα (εκδ. Περισπωμένη, 2021)και τώρα στη νουβέλα Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης.
Οι έφηβοι προσπαθούν να ξαναανακαλύψουν τη δική τους αλήθεια. Το παρόν μπερδεύεται με το παρελθόν, η φαντασία με την πραγματικότητα, το ρεαλιστικό με το μαγικό.
Ο άλλος πόλος έλξης για την Τρουλινού είναι η Ιστορία, και από την άποψη αυτή το μυθιστόρημα Το ίδιο χώμα συνδέεται με το δεύτερο έργο της Αουρέλια. Η πρώτη μνήμη (Περισπωμένη, 2017)
Αλλά και στην πρόσφατη νουβέλα στέκεται σε ένα θέμα που σφραγίζει διαχρονικά το νησί: τη βεντέτα, με την αέναη επανάληψη του φόνου, των φόνων.
Η συγγραφέας καταφέρνει να αποδώσει όλες τις αποχρώσεις και την ένταση συναισθημάτων και χαρακτήρων, όλες τις εκφάνσεις του τοπίου και του τόπου. Και αυτό οφείλεται στην αφηγηματική δεινότητά της αλλά και στη χρήση μιας γλώσσας γεμάτης σφρίγος, που κινείται σε ένα ευρύ φάσμα λεξιλογίου και έκφρασης. Μπερδεύονται εξαιρετικά το πραγματικό με το φανταστικό, μπερδεύονται οι χρόνοι, ο χρόνος, οι προθέσεις, οι επιθυμίες, οι σκοτεινές πράξεις, οι σκοτωμένοι με τους παρόντες. Έτσι, καθώς ψηφίδα ψηφίδα απλώνεται το ψηφιδωτό των αισθημάτων, των προκαταλήψεων, των σχέσεων, των ταυτοτήτων.
Με αφήγηση γρήγορη, ασθματική κάποτε – εστιάζω στην παρούσα νουβέλα – που αποδίδεται με κόμμα στο πέρασμα από τη μια παράγραφο στην άλλη ή και από υποκεφάλαιο σε άλλο. Η πυκνότητα αυτή δικαιώνει την επιλογή της συγγραφέως για νουβέλα, καθώς σαν κύμα ορμητικό ο λόγος έρχεται να μας τα πει όλα και να μας αφήσει γεμάτους, αποσβολωμένους ίσως, σίγουρα πάντως να κουβαλούμε μια αφήγηση και κάποια πρόσωπα για καιρό μέσα μας.
Με την αύρα της ποίησης να εισχωρεί και να διαβρώνει ως το κόκκαλο μια στέρεη πεζογραφία.
* Λίλα Τρουλινού, Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης. Μεταμορφώσεις, εκδ. Περισπωμένη, 2023