Έλενα Ακανθιάς, Golith, εκδ. Σμίλη, 2020
Μια εξαφάνιση, τρεις ιστορίες και ένα παιχνίδι – video game. Τρεις ιστορίες που ισοδυναμούν με τις τρεις πίστες του παιχνιδιού. Και ένα γονίδιο, από αυτά που επιβιώνουν σαράντα οχτώ ώρες μετά τον θάνατο του ανθρώπου, βασικός αφηγητής-συνδετικός κρίκος των υπολοίπων.
Ρήσεις και αντιρρήσεις. Για το «πρέπει και το «απαγορεύεται» και τα ρευστά όριά τους. Για το θεμιτό και το αθέμιτο στη ζωή και στον έρωτα. Για τους προσδιορισμένους ρόλους που ανατρέπονται, κυρίως τους ρόλους της γυναίκας.
Ένα νέο κοίταγμα στους μύθους της Γοργώς και της Λίλιθ, που τιμωρήθηκαν σκληρά επειδή αρνήθηκαν την υπακοή και την υποταγή. Από το κομμένο κεφάλι της Γοργώς-Μέδουσας, ωστόσο, ξεπήδησε ο Πήγασος.
Και με μια μετα-αφήγηση, ένα εκδοτικός οίκος, μια σύμπραξη γυναικών, αποκαλύπτει ότι το Golith δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο facebook.
Η αναχώρηση-εξαφάνιση τίθεται ως πρόβλημα από την αρχή της νουβέλας: Η Λίλι εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια μια συνομιλίας με τη φίλη της. Η υπόλοιπη ιστορία θα αφορά τους λόγους και τα αίτια της εξαφάνισης. Αλλά όχι με ένα κλασικό αφηγηματικό τρόπο. Μέσα από σπαράγματα ιστοριών, από διαφορετικές αφηγήσεις, από ανατροπές και απροσδόκητα δεδομένα, ο αναγνώστης ανιχνεύει την αλήθεια ανάμεικτη με φιλοσοφικούς στοχασμούς, δοξασίες, ψυχολογικές εμβαθύνσεις. Το παζλ δεν είναι εύκολο. Τα όρια της ζωής και του ηλεκτρονικής πραγματικότητας γίνονται σκόπιμα ασαφή.
Οι τρεις ιστορίες έχουν τα ονόματα από αντίστοιχες πίστες ηλεκτρονικού παιχνιδιού. Η πρώτη ονομάζεται Πίστα 1- Genesis: Μάρμω, η δεύτερη Πίστα 2-Vios: Ο κύκλος, και η Τρίτη Πίστα 3-Apocalypsis: Λίλη και φίλη. Δηλαδή σηματοδοτούν την πορεία της αφήγησης αλλά και μιας ανθρώπινης ζωής, και παρέχουν και ένα βασικό στοιχείο από το περιεχόμενο της ιστορίας, τον πυρήνα της αφήγησης.
Να τονίσω ότι είναι εξαιρετικά φτιαγμένη η ηρωίδα της πρώτης ιστορίας, η Μάμω. Που, ανάλογα με τα συναισθήματά της, τα δάχτυλα των ποδιών της – το καθένα εκφράζει συγκεκριμένο συναίσθημα – μεταφέρουν το συναίσθημα στη φωνή της και στην έντασή της. Η φωνή αυτή θα σιγήσει, η Μάμω δηλαδή θα βυθιστεί στη σιωπή, όταν το συναίσθημα την σκεπάσει ολόκληρη, όταν δηλαδή βυθιστεί στη θλίψη της, καθώς η ειμαρμένη θα ανατρέψει ό,τι προσδοκούσε.
Η Πετροπαυλίνα συνήθιζε να λέει: «Δεν είναι ν΄ απορείς. Ο εγγονός δυο μέτρα, αλλά εκ γενετής τυφλός. Γι’ αυτό έχουν τέτοια φωνή οι άνθρωποι, για να μπορούν αργότερα να αποδράσουν στη σιωπή». (σ. 36)
Εκπληκτική περιγραφή των δαχτύλων, της φωνής και της μεταξύ τους σύνδεσης. Εκπληκτική και η περιγραφή του σώματος και ιδιαίτερα του προσώπου της Μάμως.
Θεωρώ ότι η Μάμω παίρνει μια θέση στην πινακοθήκη των αξιοπρόσεχτων ηρωίδων στη λογοτεχνία. Στο όνομα ακούω τη λέξη μαμά-μητέρα, αλλά και την μάρμω – ει-μαρμ-ένη.
Τα γονίδια παρουσιάζονται να συνομιλούν από την αρχή του βιβλίου.
-Φτύσ’το! Φτύσ’ το! Βήξε δυνατά! Έλα, άλλη μία! Κόλλησε στον λαιμό και σε πνίγει. […] Έτσι μπράβο! Να το, βγήκε! Πώς κάνεις έτσι; Ποιος σου είπε να απειλείς Θεούς και Δαίμονες όταν σβουρίζουν τα φτερά τριγύρω; Πού ξέρεις από πού προέρχονται και ποιο σκοπό έχουν; Μπορεί απ’ τις ζωές, μπορεί κι από τις ιστορίες των ανθρώπων. Τι θέλεις να σου κάνει και η λέξη που την ακούς, αλλά δεν την ενωτίζεσαι; Λιποτακτούν τα σύμφωνα και τα φωνήεντα λιγώνουν, αέρας διάφανος γίνεται και συριγμός, φτερό για να τσακίσει και να τσακιστεί. (σ. 17)
Το ένα μοιάζει να γνωρίζει. Το άλλο προσπαθεί να καταλάβει. Έτσι πληροφορείται για τη «μετάβαση», το διάστημα δηλαδή των 48 ωρών που μπορεί να ζήσει ένα γονίδιο, μετά τον θάνατο του ανθρώπου. Η μετάβαση από την ύπαρξη στην ανυπαρξία. Στο διάστημα αυτών των ωρών επιθυμεί να λύσει το μυστήριο της εξαφάνισης της Λίλι.
Το στοιχείο αυτό στην πλοκή και στην εξέλιξη της νουβέλας μού θύμισε την αντίστοιχη κατάσταση στο μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη Ο βοηθός του κυρίου Κλάιν (εκδ. Μελάνι, 2017), όπου ο αναγνώστης ανακαλύπτει κάποια στιγμή ότι η υπόθεση διαδραματίζεται στο διάστημα ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, δηλαδή ένα διάστημα 40 ημερών. Ούτε το διάστημα της μετάβασης είναι ίδιο ούτε ο λόγος για τον οποίο επιλέγεται συγγραφικά και αφηγηματικά, αλλά παρουσιάζει ενδιαφέρον η εστίαση σε τέτοιου είδους μεταβάσεις ως πηγή διερεύνησης της ανθρώπινης ύπαρξης, ως δοκιμασία αυτογνωσίας.
Η μετα-αφήγηση μπαίνει δυναμικά να ανατρέψει τα ως τότε δεδομένα της πλοκής, προς το τέλος του βιβλίου. Με την πίστα της Αποκάλυψης ο αναγνώστης, που περίμενε να λύσει το μυστήριο, απλώς έχει εισέλθει σε ένα πεδίο προβληματισμών για την ανθρώπινη ύπαρξη και τη θηλυκή υπόσταση, χωρίς να έχει βεβαιότητες και απαντήσεις για το τι ακριβώς συνέβη. Τα νέα δεδομένα τον τοποθετούν σε ένα άλλο πλαίσιο πλοκής: Είναι ο εκδοτικός οίκος που αποκαλύπτει ότι το Golith δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο facebook. Είναι ο εκδοτικός οίκος Ηδύλη που αποτελεί, αποκλειστικά γυναικεία σύμπραξη,. Δώδεκα έγκριτες και βραβευμένες για το έργο τους μεταφράστριες και επιμελήτριες εκδόσεων καθιέρωσαν τη σειρά «LE MPEE» (Limited Edition Μη Προς Έκδοση Έργα), όπου τιθενται στην κρίση του κοινού κείμενα που υποβάλλονται στον εκδοτικό οίκο και οι αναγνώστες πρέπει να αποφανθούν ότι δεν πρέπει να εκδοθούν. Ένα από τα έργα αυτά είναι η νουβέλα Golith, που τον τελευταίο μήνα δημοσιεύτηκε σε συνέχεις στο facebook. Αφού κρίθηκε από κριτικούς λογοτεχνίας, συγγραφείς και έμπειρους αναγνώστες ως έργο «άκρως αμφιλεγόμενο», ο εκδοτικός οίκος προχώρησε στην προκήρυξη ενός άλλου παιχνιδιού, σύμφωνα με το οποίο θα υπήρχε ένας νικητής εκδότης, εκείνος που θα στήριζε πειστικά και με θέρμη την απαξία της δημοσίευσης της εν λόγω νουβέλας. Στο τέλος του παιχνιδιού η νουβέλα θα εκδιδόταν σε περιορισμένα αντίτυπα από την Ηδύλη, με το όνομα του νικητή όμως ως εκδότη. Όπως επισημαίνουν, προχώρησαν στο εν λόγω εγχείρημα αποκοωδικοποιώντας τον παλμό και τα νέα ρεύματα της ψηφιακής κοινωνίας και τονώνοντας τη μετασχηματιστική δυναμική που έχει στις μέρες μας ο κόσμος των εκδόσεων. […]
Το έργο του ενός ως κατάφαση δημιουργίας, διασυνδέθηκε με αυτόν τον τρόπο, με την ποικιλομορφία της αντίθεσης των πολλών. (σ. 81, 84)
Έχουμε λοιπόν μια γραφή μέσα στη γραφή. Όπου το Golith αποτελεί μέρος ενός εκδοτικού πειράματος. Ότι η νουβέλα είναι ένα μη προς έκδοση βιβλίο, που εκδίδεται σε περιορισμένα αντίτυπα και δημοσιεύεται στο facebook. Ό,τι δηλαδή έψαχνε ο αναγνώστης ως λύση του υποβάλλεται τώρα ως προϊόν μυθοπλασίας. Ένα παιχνίδι αρχικά και ένα άλλο παιχνίδι στη συνέχεια, που οδηγεί στο προηγούμενο παιχνίδι, και ούτω καθεξής. Με όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά: να υπάρχει ή να μην υπάρχει το γονίδιο, η Λίλι, το Golith.
Όπου ξαφνικά έχουμε μια αναγνωστική πορεία για το τι είναι ζωή και τι θάνατος, ποια είναι τα όρια του καλού και του κακού, του αξιόλογου και του μη αξιόλογου, του σημαντικού και του ασήμαντου. Μια διερεύνηση για το τι είναι πραγματικό και μη πραγματικό.
Με μια πολύ δυνατή γλώσσα και δυναμική αφήγηση που σπάει τα καθιερωμένα, η Έλενα Ακανθιάς καταφέρνει να δώσει στη νουβέλα της εξαιρετικό ενδιαφέρον, και για τον προβληματισμό και για την έκφραση και το ύφος.