«Μαμπορετά, πού ‘ναι ο Θεός;»
Μαμπορετά (σελ. 35)
«Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι ο μεγάλος νεκροθάλαμος στον οποίο ο καθένας αναζητεί τους πεθαμένους του, αυτούς που αγαπάει ή αυτούς με τους οποίους συγγενεύει» υποστήριζε ο Γερμανός ποιητής Χάινριχ Χάινε (Christian Johann Heinrich Heine, 1797-1856).
Τον ποιητή Εβαρίστο Καρριέγο (Evaristo Carriego, 1883-1912) γνωρίζουμε από την αγάπη που επέδειξε ο Μπόρχες (Jorge Luis Borges,1899–1986) γι’ αυτόν. Ο κορυφαίος Αργεντινός συγγραφέας είχε γνωρίσει προσωπικά τον Καρριέγο στο Μπουένος Άιρες μέσω του πατέρα του και το 1930 κυκλοφόρησε τη μυθιστορηματική βιογραφία του, Evaristo Carriego, εντάσσοντάς τον στην «κοινωνία των δικαίων», στην «αόρατη εκκλησία» της λογοτεχνίας, όπως χαρακτηριστικά έγραψε.
Ο Εβαρίστο Καρριέγο έφυγε από τη ζωή στα εικοσιεννέα του χρόνια, άρρωστος από φυματίωση. Μία μόνο ποιητική συλλογή δημοσίευσε όσο ζούσε, τις Αιρετικές Λειτουργίες (1908). Το αδημοσίευτο έργο του κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του με τίτλο Το Τραγούδι της Γειτονιάς.
Επιλεγμένα ποιήματα του Καρριέγο μετέφρασε στη γλώσσα μας ο ποιητής Σταμάτης Πολενάκης. Τίτλος του έργου: Ποιήματα. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ενύπνιο (2022) με πρόλογο της ποιήτριας Κωνσταντίνας Κορρυβάντη.
«Πάντα μαυροντυμένος, ισχνός με μικρά ερευνητικά μάτια. Αυτή ήταν η περιγραφή του ιστορικού περιοδικού Nosotros, για τον ποιητή Εβαρίστο Καρριέγο, τον μιγά που γεννήθηκε το 1883 στην Παρανά της επαρχίας Έντρε Ρίος, στα σύνορα με την Ουρουγουάη και μεγάλωσε στα περίχωρα του Μπουένος Άιρες» γράφει η Κωνσταντίνα Κορρυβάντη στον κατατοπιστικό της πρόλογο.
Ο Εβαρίστο Καρριέγο θεωρείται ποιητής της γειτονιάς, των φτωχών και λαϊκών συνοικιών, των ταπεινών ανθρώπων. Στις συνθέσεις του καθρεφτίζεται η μεγάλη ταξική αντίθεση ανάμεσα στα εξαθλιωμένα στρώματα και τους προνομιούχους. Η θεματική επικεντρώνεται στο κοινωνικό περιθώριο, τους βιομηχανικούς εργάτες, τις μοδίστρες, τους αρρώστους, τα ορφανά, ανθρώπους που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα.
Ακολουθώντας το ρεύμα του συμβολισμού, με τρόπο εικαστικό, ο Καρριέγο καταγράφει τη ζωή των απλών ανθρώπων στα περίχωρα του Μπουένος Άιρες ή γύρω από τον ποταμό Ρίο ντε λα Πλάτα όπου κατοικούσε και ο ίδιος. Απόγονοι των γκάουτσο (gaucho) που μεγάλωσαν στην πόλη, μετανάστες, ντόπιοι, μια ποικιλία ανθρώπων, με κιθάρες και στιλέτα, σάλες χορού, πλατείες, καφέ, υπαίθριες αγορές.
Ο Καρριέγο χρησιμοποιεί τη lunfardo, την ιδιόλεκτο του περιθωρίου και της κατώτερης τάξης, αλλά και όσων χόρευαν το tango που άκμαζε (και ακμάζει ακόμη και σήμερα) στην περιοχή και είχε τις ρίζες του στα τραγούδια των γκάουτσο και των Ισπανών της Ανδαλουσίας. Τα περισσότερα ποιήματά του συνιστούν θεατρικά μονόπρακτα, προσωπογραφίες με σκηνικό αποτύπωμα. Αφηγούνται ιστορίες ευάλωτων χαρακτήρων, που υποφέρουν με περηφάνια την αρρώστια ή τις κακουχίες τους.
Ελεγειακή και μελαγχολική η ποίηση του Καρριέγο, δραματική, της πόλης ή του λιμανιού (porteñista poetry), συμπυκνώνει το διαχρονικό δράμα όλων των απόκληρων της υφηλίου, το πικρό τους παράπονο, αλλά και το θάρρος, τη δύναμη να ονειρεύονται.
Η ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΣΙΓΙΟ, ΙV
Φτάνω στο τέλος… αρκετά φλυάρησα
και μάλλον ήρθε η ώρα να με περιποιηθεί
ο πελώριος νοσοκόμος, ο φύλακας άγγελός μου
και κάλλιο να με κρεμάσουν παρά να σκαλίσω
πάλι από την αρχή τα περασμένα μου βάσανα.
Γι’ αυτό λοιπόν… αγαπητοί κύριοι, μέχρι να…
μέχρι να μας επιτρέψουν και πάλι τα καλαμπούρια
οι αξιοσέβαστοί μου θεραπευτές, αν έχετε κέφι
την ώρα της σχόλης εδώ θα με βρείτε
πρόθυμο ν’ απαντήσω σε κάθε απορία.
Κοπιάστε λοιπόν ν’ ακούσετε την ιστορία
για τους δυο αληθινούς αγίους
που γνώρισε η ανθρωπότης ο Χριστός
ήταν ο ένας κι ο άλλος, ο Κιχώτης. (σελ. 29)
Η ποίηση του Καρριέγο αποτυπώνει την τραγική πλευρά της ζωής. Φτωχόσπιτα βυθισμένα στη θλίψη, άδειοι επαρχιακοί δρόμοι που χάνονται στα pampas, (τις πεδιάδες των επαρχιών της πρωτεύουσας), αφιλόξενες γωνιές. Άνθρωποι φθισικοί, ανεπιθύμητοι λόγω της αρρώστιας, που αναμένουν τον θάνατο ή τον επιλέγουν (αυτόχειρες), γριούλες που τρέμουν, ορφανά κορίτσια που δεν αξιώθηκαν τη μητρική αγκαλιά, αλητάκια, μέθυσοι, παλιάνθρωποι. Υπάρξεις τραγικές, βουβές, μοναχικές, που δεν βρίσκουν διεξόδους, οδηγούνται στην αλλοτρίωση, τη διαφθορά. Όλη η παλέτα της νατουραλιστικής θεματολογίας με τη ντετερμινιστική αντίληψη. Το μελαγχολικό βλέμμα του Καρριέγο δεν διαβλέπει αλλαγή στο μέλλον. Το άδικο δεν επανορθώνεται. Αντί για πάθη και έρωτες, αγορές και πωλήσεις.
Η ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΣΙΓΙΟ, ΙΙ
[…] Αν πάει κάποιος να πει για τη Δουλτσινέα, για πάθη
και έρωτες, θα μιλήσει κάποιος άλλος
γι’ αγορές και πωλήσεις.
Τα παλιά, ηρωικά κατορθώματα, οι αγώνες ενάντια
σε μάγους και γίγαντες, ξεπουλιούνται τώρα για χρυσάφια
και διαμάντια. Ο Μπαζίλιο με δυσκολία βγάζει
τα προς το ζην […] (σελ. 25)
Αφηγηματικά και με θεατρικότητα τα ποιήματα του Καρριέγο, τρυφερά, οδυνηρά, πυκνά και άμεσα, αποπνέουν αίσθημα απουσίας και επώδυνου αποχωρισμού, ενός βωβού πόνου, αλλά και ενός κρυφού σαρκασμού που οδηγεί σε σιωπή και αβεβαιότητα. Οι αντιθέσεις ανάμεσα στο άθλιο παρόν και το εύσχημο παρελθόν είναι έντονες. Οι χαρακτήρες ζουν με την ανάμνηση, ενώ η ζωή στενεύει ολοένα και περισσότερο για αυτούς. Οι άδειες καρέκλες στα σπιτικά τους καταγράφουν ελλείψεις. Υποφέρουν από γηρατειά. Τους κυριεύει το υπαρξιακό άγχος, η αγωνία του θανάτου.
ΟΙ ΓΕΡΟΙ ΦΕΥΓΟΥΝ
[…] Άραγε ποια στοργικά χείλη θα μας φιλήσουν;
Θα βρούμε τάχα έναν θάνατο ειρηνικό;
Κάποτε θα σιωπήσουμε;
Όταν και ο δικός μας
ο καιρός θα φθάσει
ποιο παρήγορο
θα μας αγγίξει, χέρι αγάπης;
Άραγε ποια στοργικά χείλη
θα μας φιλήσουν;
Θα βρούμε τάχα
έναν θάνατο ειρηνικό; (σελ. 59-60)
Μικρά καθημερινά δράματα απλών ανθρώπων, που αποδίδονται παραστατικά, με επαναλήψεις και ανάγλυφες εικόνες, επιφωνήματα και ευαισθησία. Τα Ποιήματα του Εβαρίστο Καρριέγο συνιστούν πανόραμα της μεταποικιακής κουλτούρας στη Λατινική Αμερική των αρχών του εικοστού αιώνα. Ενσωματώνουν την πίκρα, αλλά και το πάθος των ανθρώπων που χόρευαν tango στις φτωχογειτονιές της Αργεντινής και της Ουρουγουάης.
Ο Εβαρίστο Καρριέγο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της porteñista poetry, όπως και της στιχογραφίας των tango. Η ποίησή του είναι βαθιά ανθρώπινη.
ΤΟ ΠΑΙΔΑΚΙ ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΟ
[…] Μικρέ Ιησού από τη Ναζαρέτ
με το ακάνθινό σου στεφάνι
εσύ που γιάτρευες κάποτε τις πληγές με θαυματουργά χέρια
μην μας εγκαταλείψεις τούτη στη στιγμή της μεγάλης
δοκιμασίας και παρηγόρησέ μας
με τις λέξεις σου του ελέους.
Κάνε καλά το παιδί κι εκείνη να μην θρηνεί. (σελ. 73)