Κλίμακα Χρωμάτων, ενδέκατη ποιητική συλλογή για τη Φροσούλα Κολοσιάτου, η οποία μας συστήνει ποιητικά τα αγριολούλουδα της Κύπρου, επιστρατεύοντας τη φόρμα του χαϊκού. Μία καλαίσθητη και επιμελημένη έκδοση με 180 χαϊκού συνολικά, τα οποία κοσμούνται από σχέδια που έχει φιλοτεχνήσει η Φραντζέσκα Μανούσου. Συλλογή με σύζευξη ποίησης και ζωγραφικής, έτσι ώστε να αποτυπώνεται μία όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα της θεματικής που έχει επιλέξει η ποιήτρια για τη συλλογή της. Χαϊκού τα οποία διατηρούν την παραδοσιακή, ιαπωνική μορφή του είδους. Αποτελούνται, δηλαδή, από τρεις ομάδες των 5,7,5 συλλαβών. Παράλληλα παραμένουν ακραιφνώς στη σφαίρα του φυσικού τοπίου, καταγράφοντας πολλά από τα αγριολούλουδα της κυπριακής υπαίθρου με τις κοινές τους ονομασίες, χρησιμοποιώντας κάποτε και την ονομασία στην κυπριακή διάλεκτο. Στην έκδοση, όμως, σε αλφαβητικό ευρετήριο που υπάρχει στο τέλος, ο αναγνώστης μπορεί να βρει και τις επιστημονικές ονομασίες των φυτών.
Η τέχνη του χαϊκού, η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ιαπωνία τον 16ο αιώνα και υιοθετήθηκε στην Ευρώπη και Αμερική στις αρχές του 20ου αιώνα, εμπεριέχει εγγενώς τη δυσκολία της συμπύκνωσης του νοήματος σε δεκαεπτά μόνο συλλαβές. Ο ποιητής θα πρέπει να λειτουργήσει αφαιρετικά και από έναν πιο εκτεταμένο ποιητικό λόγο να καταλήξει επιγραμματικά και με αυτοτέλεια στον πυρήνα του στοχασμού του, επιτυγχάνοντας πλήρως την αποτύπωση του νοήματος. Και ασφαλώς να εκπλήξει ευχάριστα τον αναγνώστη, με τη ριπή λόγου που εμπεριέχει η φόρμα του χαϊκού. Η Κολοσιάτου ανεβάζει τον πήχυ της δυσκολίας, εφόσον επιχειρεί, στον περιορισμένο αριθμό των δεκαεπτά συλλαβών, να προσδιορίσει και να κατονομάσει κάθε φορά το σχετικό αγριολούλουδο, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Έχεις την αίσθηση ότι η ποιήτρια περιπλανιέται στο κυπριακό τοπίο, φωτογραφίζοντας με λέξεις το στιγμιαίο ερέθισμα, την οπτική κυρίως εικόνα την οποία συλλαμβάνουν εν συνόλω οι αισθήσεις της. Και ότι το κάθε χαϊκού αντανακλά τον συναισθηματικό της κόσμο, καθώς αυτός συνομιλεί με την ωραιότητα των άγριων λουλουδιών. Η Κολοσιάτου συνθέτει τα χαϊκού της, αξιοποιώντας πρωτίστως τα χρώματα των λουλουδιών, εξ ου και ο τίτλος της συλλογής.
Πέταλα τρία/ Και ελαιοπράσινα/ Μια ορχιδέα
Λευκά λουλούδια/ Που θυμίζουν κέντημα/ Ο μελίσσανδρος
Κατακόκκινα / Όλο σπέρνεις πετεινέ / Λιβάδια πολλά
Όλο βυσσινί/ Τριφύλλι μακρόδοντο/ Το ζυγόμορφο
Οπωσδήποτε, όμως, αν η Κολοσιάτου παρέμενε μόνο στην ιδιότητα του χρώματος, τα 180 χαϊκού, σχετικά μεγάλος αριθμός για συλλογή, θα κινδύνευαν να γίνουν μονότονα και προβλέψιμα. Έτσι, κάποια αγριολούλουδα καταγράφονται στη βάση των ιδιαιτέρων γνωρισμάτων τους, τα οποία φαίνεται να υπερισχύουν σε σημασία του χρώματος.
Αρκογιασουμίν/ Το αναρριχητικό/ Πλέγμα των φύλλων
Σε σχισμές βράχων/ Κοίτα πώς μεγάλωσε / Η ακαμαντίς
Φτερά ανοίγεις/ Το φράγμα θα περάσεις/ Περικοκλάδα
Σαπουνόφυτον/ Ομορφιά διάχυτη/ Στους βράχους μέσα
Δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι ευωδιές σε μια τέτοια περιδιάβαση στην κυπριακή ύπαιθρο, στοιχείο που εμπλουτίζει την έμπνευση και την ποιητική περιγραφή:
Ο λιβανίτης/ Σαν το θυμάρι είναι / Δες πώς μυρίζει
Ένα ματσάκι/ Υπέροχο άρωμα/ Οι μυροφόρες
Σε κάποια χαϊκού η Κολοσιάτου αφορμάται από τον τόπο ή τον χρόνο που εμφανίζονται συγκεκριμένα αγριολούλουδα:
Χάδι ταξίδι/ Λάχανο του αγίου/ Ιλαρίωνα
Μάη λουλούδι/ Ονόσμα η Τροόδια/ Η κυπριακή
Τι αγνάντεμα/ Τεύκριον το κύπριον/ Σε πέτρες κρημνούς
Για κάποια αγριολούλουδα η Κολοσιάτου καταγράφει δύο χαϊκού στην ίδια σελίδα. Και τότε, πέρα από τη φυσική περιγραφή του αγριολούλουδου, παρατηρεί κανείς και μια βαθύτερη νοηματική προσέγγιση, ιδίως στο δεύτερο χαϊκού.
Η ανεμώνη/ Εναλλαγές χρωμάτων/ Σ’ ένα τοπίο
Δίνει το σήμα/ Μια μικρή ανεμώνη/ Άνοιξη ήρθε
Δικαίως η ποιήτρια κάνει ιδιαίτερη μνεία στο κυκλάμινο, ένα από τα είκοσι τρία είδη κυκλαμίνου, το οποίο έχει επιλεχθεί ως το εθνικό λουλούδι της Κύπρου. Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο και βρίσκεται σε πλήρη άνθιση τον Δεκέμβριο. Στη συνείδηση του κυπριακού λαού, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, έχει αποκτήσει συμβολικό χαρακτήρα. Ενίοτε, συνδέεται με την επιβίωση σε ιδιαίτερες συνθήκες, αφού το συναντάμε σε σκιερές, υγρές τοποθεσίες, κάτω από δέντρα και θάμνους, σε σχισμές βράχων ή σε ασβεστολιθικά και πυριγενή πετρώματα.
Το κυκλάμινο/ Φυτρώνει χαρούμενο/ Το κυπριακό
Ποώδες φυτό/ Φύλλα σε σχήμα καρδιάς/ Σύμβολο πίστης
Υπάρχουν και χαϊκού, λίγα έστω στον αριθμό, τα οποία δεν περιορίζονται στα χρώματα ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των λουλουδιών. Αυτά, κατά την άποψή μου είναι και τα καλύτερα της συλλογής, γιατί προσεγγίζουν πιο πολύ τη μεταφορικότητα που πρέπει να διαπνέει τον ποιητικό λόγο.
Χονδρές σταγόνες/ Συστολή αισθήσεων/ Ο ρανούνγκουλος
Μετά τον Γιώργο Σεφέρη, ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί ο εισηγητής των χαϊκού στην Ελλάδα, αρκετοί ήταν οι Έλληνες ποιητές που ασχολήθηκαν με το ιδιαίτερο αυτό είδος. Η Κολοσιάτου έρχεται με την Κλίμακα Χρωμάτων να προστεθεί σε αυτή την κατηγορία, προτείνοντας ως ένα ακόμη σκαλοπάτι στη γενικότερη προοπτική του είδους την ποιητική της κλίμακα, χωρίς να επιχειρεί να προσθέσει οποιοδήποτε νεωτερικό στοιχείο, επιστρέφοντας ουσιαστικά στην πρώτη ύλη που έχει προτείνει η ιαπωνική ποίηση.
Η ποιητική αυτή συλλογή, μονοθεματική και περιοριστική αναμφίβολα στις επιλογές της ποιήτριας, μοιάζει περισσότερο με ένα παιχνίδισμα στη γλώσσα παρά με μια προσπάθεια να αποδείξει τη βαθιά της γνώση, κάτι που έχει ήδη κατακτηθεί. Ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση της αυθόρμητης ανταπόκρισης της Κολοσιάτου μπροστά στην ομορφιά και ιδιαιτερότητα των αγριολούλουδων της Κύπρου. Η ευρηματικότητα της ποιήτριας στην παρουσίαση των λουλουδιών εδράζεται κυρίως στον σχηματισμό εικόνων και οι λέξεις και τα εκφραστικά σχήματα αυτό τον σκοπό υπηρετούν. Λιγοστές οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις, ενώ η ποιήτρια αφήνει κάποτε την περιγραφή και υιοθετεί ένα είδος μονοδιάστατου διαλόγου, αφού απευθύνεται στα λουλούδια ωσάν να ήταν συνομιλητές απέναντί της και θα μπορούσαν να απαντήσουν στο κάλεσμά της. Τα ονόματα των λουλουδιών στην κυπριακή διάλεκτο, διάσπαρτα στο βιβλίο, υπενθυμίζουν στον αναγνώστη, καθώς διατρέχει τη συλλογή, το πλαίσιο στο οποίο κινείται η ποιήτρια, προσδίδοντας στο όλο εγχείρημα και την ανάλογη βαρύτητα του εντόπιου στοιχείου. Οπωσδήποτε θα πρέπει κανείς να πιστώσει την ποιήτρια με την επιλογή καταρχάς του θέματος. Η συλλογή αποτελεί, πιστεύω, μια προσφορά της ποίησης στο μεσογειακό, φυσικό περιβάλλον της Κύπρου, στο οποίο συναντά κανείς πλούτο χλωρίδας και ενδημικών φυτών, ιδιαίτερα στην οροσειρά του Τροόδους και το Ακρωτήριο του Ακάμα. Άλλωστε η τέχνη είναι συγκεντρωμένη φύση κατά τον Μπαλζάκ. Και λειτουργεί και μυητικά για τον άνθρωπο, προκαλώντας τον, μέσα από τη δύναμη της γλώσσας, να αντιληφθεί και τη δυναμική του φυσικού κόσμου γύρω του.
* Φροσούλα Κολοσιάτου, Κλίμακα χρωμάτων, 180 χαϊκού για τα αγριολούλουδα της Κύπρου, Σχέδια: Φραντζέσκα Μανούσου, έργο εξωφύλλου: Καλλιόπη Ασαργιωτάκη, Ποίηση, εκδ. Μανδραγόρας, Οκτώβριος 2021, σελ. 192