Scroll Top

Γιώργος Βέης | Για την ποιητική γραφή, Δοκιμίων σύνοψις – Παρουσίαση από την Λίλια Τσούβα

giorgos_veis.jpg

Η ψυχή των λέξεων

«Μα, τι συμβαίνει!
Τι χορωδία!
Τα πουλιά, αμέτρητα πουλιά
στην κορυφή του φοινικόδεντρου
προτού κουρνιάσουν για τα καλά
συναγωνίζονται το σύμπαν».
(σελ. 35)

   Ο Γιώργος Βέης, πολυβραβευμένος ποιητής και συγγραφέας ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, στο βιβλίο του Για την ποιητική γραφή, Δοκιμίων σύνοψις (ύψιλον/βιβλία 2021), συγκεντρώνει μικρά δοκίμια ποιητικής και κείμενα για την ποίηση, δημοσιευμένα κατά καιρούς σε έντυπα λογοτεχνικά περιοδικά και λογοτεχνικούς ιστότοπους. Αφόρμηση, η δυνατότητα της ποίησης να διευρύνει εννοιολογικά τον κόσμο να μας δείξει, στην εξαιρετικά δίσημη αυτή χρονική συγκυρία, όπου ο κόσμος, εκτός των άλλων, βιώνει τη μία διάψευση μετά την άλλη, μέσα από το δάσος των συμβόλων, τη βαρύνουσα αλήθεια της ύπαρξης.[i]

Οι τίτλοι των δοκιμίων:

Ars Poetica.
Η ποιητική προοπτική.
Εστίες της ποιητικής γραφής σήμερα.
Επιθυμία και Ποίηση (λέξεων ορέξεις).
Η τέχνη της ποιητικής σύνθεσης: συνθήκες, εναύσματα, πράξεις.
Ποίηση και Χρόνος.
Το αποτύπωμα της ποίησης: όρια, ανατροπές, εμπεδώσεις.
Ποίηση και Ιστορία.
Ποίηση και Φιλοσοφία: αιτιώδεις συνάφειες.
Η ποιητική μαρτυρία της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ (από το κενό στην καινή ύπαρξη).
Το μυστικό νόημα του ποιήματος.
Η περίπτωση της Ελένης Βακαλό (η επίσκεψη, στον συν-κείμενο).
Η ποίηση της Μαρίας Κυρτζάκη: η γλωσσοκεντρική εκδοχή.

   Το σονέτο Αrs Poetica του ποιητή Γιώργου Βέη που προτάσσεται, είναι από τη συλλογή Ν, όπως Νοσταλγία (ύψιλον/βιβλία, 2008). Ο τίτλος σημαίνει η τέχνη της ποίησης και είναι δανεισμένος από τον Λατίνο λυρικό ποιητή Οράτιο (65-8 π. Χ.). Στο έργο του Επιστολές (Epistulae, έμμετρες επιστολές, όπου ανήκει και η Ars poetica, διδακτικό έργο), ο Οράτιος εκθέτει τις απόψεις του για τον σκοπό, το ύφος και το περιεχόμενο της ποίησης. Πραγματεύεται θέματα, όπως τα λογοτεχνικά είδη και η κατάλληλη γλώσσα ή τα κατάλληλα μέτρα, η σαφήνεια της έκφρασης, οι δυσκολίες και οι προϋποθέσεις για να μπορέσει να γίνει κάποιος ποιητής.[ii]

   Για την ποιητική γραφή εκθέτει τις απόψεις του και ο Γιώργος Βέης στα δοκίμια του τόμου. Με αφετηρία τον ορισμό του Γουάλας Στήβενς Η ποίηση είναι η τέχνη του επαΐοντος, προβαίνει σε θεωρήσεις σχετικές με την αξία της ποίησης –ανατέμνει και αναδιανέμει τη σκληρή ύλη της πραγματικότητας που μας περιβάλλει– και της φαντασίας –της μετρέσας του κόσμου, όπως ισχυρίστηκε με έμφαση ο Μπλεζ Πασκάλ. (σελ. 10)

   Η διάκριση ανάμεσα στο φαντασιακό και το συμβολικό έχει χρησιμοποιηθεί από πολλούς θεωρητικούς στις λογοτεχνικές σπουδές. Αφορά το λογοτεχνικό δίπολο ρεαλιστικό-αντιρρεαλιστικό. Το ρεαλιστικό εντοπίζεται στον κόσμο της πατριαρχικής τάξης και λογικής το φαντασιακό, στον κόσμο που δείχνει η γλώσσα πέρα από τον εαυτό της, πέρα από τη λογική και τη γραμματική, στον κόσμο της ποίησης.

   Ο Γιώργος Βέης εκφράζει την άποψη πως η ποίηση θα εξακολουθεί να ενεργεί παλίντροπα: από τη μία, θα την έλκει και θα την ελκύει ο πόλος του πραγματικού και ό, τι αυτό μπορεί ενδεχομένως να σημαίνει, και από την άλλη, θα τη διεγείρει το φαντασιακό με όλη τη δυναμική του. Στο αναμφισβήτητο χάος που είναι έτοιμο ανά πάσα στιγμή να ανοίξει μπροστά μας, χάος που υπονοούν και επαπειλούν, μεταξύ άλλων, οι πυρηνικοί εξοπλισμοί […] προοιωνίζοντας το βιολογικό μας τέλος, έρχεται η ποίηση αυτών των καιρών να μας βοηθήσει να δούμε με καθαρότερα μάτια την τάξη στη θέση της αταξίας, τον ρυθμό στη θέση της αναρχίας και της αρρυθμίας. (σελ. 11-12)

   Οι αναλύσεις σχετικά με τα θέματα που πραγματεύονται οι τίτλοι των δοκιμίων, προχωρούν στο βάθος των πραγμάτων. Ως οξυδερκής κριτικός ο Γιώργος Βέης επισημαίνει πως η κριτική έχει ρίσκο, απαιτεί διόραση και συνιστά πάνω απ’ όλα έκφραση γούστου. Παραπέμπει για την περίσταση στο κεφάλαιο Όταν η ποίηση κρίνει και κρίνεται, από το βιβλίο του Στρατή Πασχάλη Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς. (σελ. 13)

   Φρονώ ότι η ποίηση παραμένει αυτό που έχουμε μάθει στην εποχή μας: ότι συνιστά πρωτίστως τον στίβο της αναμέτρησης του υποκειμένου με ό, τι το κατατρύχει, με ό, τι το εξουθενώνει ή το απειλεί. […] (ό. π.)

   […] Αντί άλλων ορισμών και επεξηγήσεων: η ποιητική γραφή ως μηχανή ηθικής. Γράφουμε εαυτούς. Γραφόμαστε, πάει να πει: μαθαινόμαστε. Πιθανότατα βελτιωνόμαστε με την πάροδο των δοκιμών. […] (σελ. 14)

   […] Συλλέγω τις λέξεις, δηλαδή εντοπίζω και ταξινομώ ό, τι το χάος επιτρέπει να ταξινομηθεί. […] Γράφουμε, αντιστρατευόμενοι τον αυτισμό της αδολεσχίας. Αν και καταδικασμένοι παιδιόθεν σε θάνατο, γράφουμε. (σελ. 15)

   Κρίνοντας, μεταξύ άλλων, το πλεόνασμα των εκδόσεων και την αντιμετώπισή τους από την κριτική, εντοπίζει ως σημαντικά τρωτά της σύγχρονης ποιητικής δημιουργίας τον μιμητισμό, τον εγωτισμό και τον πλατειασμό. Σε πολλές νέες ποιητικές φωνές παρατηρεί έλλειψη του καινοφανούς, ενώ η θεματική πιστεύει πως εξακολουθεί να καθορίζεται από τη φθορά και τη χαρμολύπη, ενίοτε από το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι ή τον οντολογικό επαναπροσδιορισμό. (σελ. 20)

   Γοητευτικό στοιχείο του βιβλίου, πέραν των βαθυστόχαστων αναφορών σχετικά με τα θέματα της ποίησης, αποτελεί η διακειμενικότητα. Η σκέψη δεν ξεφεύγει από τη θεματολογία του εκάστοτε τίτλου. Η ανάπτυξή της όμως επιτυγχάνεται μέσα από διαρκή συνομιλία με σκέψεις άλλων λογοτεχνών ή φιλοσόφων, με παραθέματα στίχων και τίτλων έργων. Τα στοιχεία εμπλουτίζουν τον αναγνώστη/-στρια και αναδεικνύουν τη θαυμαστή ευρυμάθεια του συγγραφέα. Η συνειρμική γραφή παράλληλα, όπως και η ποιητικότητα του λόγου με τις παρηχήσεις, τον ρυθμό, οξύνουν την αναγνωστική τέρψη.

   Το πιο εκτενές δοκίμιο του τόμου Η τέχνη της ποιητικής σύνθεσης, συνθήκες, εναύσματα, πράξεις, αναπτύσσεται ημερολογιακά. Στην περίπτωση της ποιήτριας Ελένης Βακαλό, παρατίθεται η πολύ ενδιαφέρουσα εκ μέρους της επιστολογραφία προς τον ποιητή. Αυτά, μαζί με τη σκηνοθετική δομή ορισμένων δοκιμίων, την εικονοποιία, τις περιγραφές, την παράθεση ονείρων και αισθήσεων, δημιουργούν σασπένς μυθιστορήματος στα κείμενα, που κάνει την ανάγνωση να ρέει.

   Το συνομιλιακό ύφος, ο εξομολογητικός τόνος, οι σκηνές από την παιδική ηλικία –τεμάχια ζωής τα ονομάζει ο συγγραφέας- τους φίλους, το καφέ Remezzo, όπου στοχάζεται και γράφει στη γενέτειρα των γονέων τη Σάμο, οι αφηγήσεις του παππού για τη Σαντορίνη, η αναφορά στις ρίζες και την ανάγκη εξοικείωσης με αυτές, εξάπτουν το ενδιαφέρον και δημιουργούν συγκίνηση. Ο συνειρμός όμως του πολυταξιδεμένου συγγραφέα αναπόφευκτα εκδράμει σε χώρες μακρινές όπου εργάστηκε ως διπλωματικός υπάλληλος, όπως με το ποίημα Οία, Σαντορίνη το οποίο έγραψε στην Ιάβα του Αρχιπελάγους της Ινδονησίας:

Αυτό το γνωστό
το κατακόκκινο χρώμα της δύσης
είναι δύση ή αίμα;
Απορία του ήλιου ή σφαγή;
Ο ζωγράφος δίπλα μου ξέρει
γι’ αυτό και κλείνει αμέσως τα μάτια
για να θυμηθεί την απάντηση. (σελ. 43)

   Φιλοσοφία, ποίηση, ζωή, γίνονται ένα στα κείμενα του Γιώργου Βέη. Το γραπτό είδος του στοχαστικού δοκιμίου στα ανώτερά του.

   Το στοχαστικό δοκίμιο, με πατέρα του τον Μισέλ ντε Μονταίνι (Michel Eyquem de Montaigne, 1533-1592), άλλοτε προσεγγίζει τη λογοτεχνία και άλλοτε την επιστήμη ή τη φιλοσοφία. Μπορεί να αναλύει και να ερμηνεύει, να εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα, να ενσωματώνει ποίηση, θεωρία, το πνεύμα του τόπου (genius loci), όπως ο Γιώργος Βέης το Ταξίδι στην Αρμενία (1930) του Όσιπ Εμίλιεβιτς Μαντελστάμ. Μέσα από το συνειρμικό παιχνίδι με τις λέξεις, τις εικόνες, τις ιδέες, πληροφορεί και τέρπει.

   Ο Γιώργος Βέης στον τόμο Για την ποιητική γραφή με τα στοχαστικά του δοκίμια εκθέτει τις απόψεις του για την ποίηση. Οξεία παρατηρητικότητα και ευθυκρισία χαρακτηρίζουν τα κείμενα, ποιητικότητα, φαντασία, αποφθεγματικότητα. Η σύντηξη του απτού με το ονειρικό και του ιδεοπλαστικού με το διηγηματικό δημιουργεί μια όσμωση ξεχωριστή που θέλγει και μεταδίδει μορφή συγκίνησης.

Βιβλιογραφία

Μιχαλόπουλος, Ανδρέας, Μιχαλόπουλος, Χαρίλαος. Λυρική Ρωμαϊκή Ποίηση Οράτιος Carmina – ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, upatras eclass
https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1831/%CE%9F%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%82%2C%20%CE%A9%CE%B4%CE%AD%CF%82%2C%20%CE%A3%CF%8D%CE%B3%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1.pdf (τελευταία πρόσβαση 14.8.2022)
[i] Στοιχεία από το οπισθόφυλλο[ii]
https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1831/%CE%9F%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%82%2C%20%CE%A9%CE%B4%CE%AD%CF%82%2C%20%CE%A3%CF%8D%CE%B3%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1.pdf