Η ποιητική διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο έργο του Χαριλάου Νικολαΐδη – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Πιο ώριμος, μετά τις «άλλες γεύσεις» που γνωρίσαμε το 2018, ο Νικολαΐδης επιστρέφει με το «ανθρώπινο δικαίωμα» (πόλις, 2021), ένα ανατρεπτικό έργο, που διαπραγματεύεται βασικά δικαιώματα του ανθρώπου, θεμελιώδη και ηθικά, μέσα από μία ποιητική πλούσια σε συμβολισμούς και ρήξεις στη φόρμα και τους τρόπους του λόγου.
Αν και ο Νικολαΐδης μείνει πιστός στο ολιγόλεκτο σχήμα, ο θρυμματισμός του στίχου προκαλεί την προσοχή του αναγνώστη από την αρχή. Η ανοικείωση της φόρμας, ωστόσο, δεν είναι ένας θόλος επιδεικτικός μεταμοντέρνος πειραματισμός, αλλά διακρίνεται από μια ενιαία αισθητική σύλληψη άρνησης υπαρχόντων στυλιστικών προτάσεων. Μολονότι αντίστοιχοι πειραματισμοί έχουν κατατεθεί και στο παρελθόν, η α-ρυθμία που προκαλεί ο στίχος του Νικολαΐδη έρχεται σε ρήξη με τους ορίζοντες προσδοκίας του αναγνώστη.
Την ίδια πρόθεση για ρήξη εντοπίζουμε και στο περιεχόμενο. Ο δημιουργός απομακρύνεται από τον συνήθη τρόπο έκθεσης του προβληματισμού του. Επιλέγει ως τρόπο παρουσίασης του ανθρώπινου τραύματος, τον αλληγορικό ποιητικό σχολιασμό των πανανθρώπινων αξιών και δικαιωμάτων του. Επιθυμία του δεν είναι να μιλήσει για κάποιο ανθρώπινο τραύμα, αλλά για το τραύμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Μέσα από το αμφίσημο περιεχόμενο, που ερμηνεύεται μόνο με την ανάγνωση του τίτλου, η ποιητική ειρωνεία και μία υποφώσκουσα δηκτική στηλίτευση καταλαμβάνουν το συναίσθημα του αναγνώστη. Ο πολιτικός οπαδισμός και η ανούσια επικοινωνία του σύγχρονου πολιτικού λόγου, τα κοινωνικά και πολιτικά δίπολα και οι ψεύτικοι μονόδρομοι, αλλά και μία ελπίδα ανατροπής, αποτελούν τον κορμό του ποιητικού προβληματισμού του Νικολαΐδη. Ξεχωρίζει, δε, σε αυτό που αντιληφθήκαμε ως β’ ενότητα (με συνθέσεις που φέρουν ως τίτλο θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα) ο τρόπος ταύτισης του ποιητικού εγώ με τον Άλλο. Η βάση της συλλογιστικής των ποιημάτων αυτών είναι η ενσυναίσθηση, η επίκληση να νιώσει ο αναγνώστης το τραύμα του Άλλου ως δικό του.
Σε μια εποχή βίαιης καταπάτησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και μια παρατεταμένη περίοδο σκληρών περιφερειακών πολέμων, που γεννούν τέτοιας έκτασης μεταναστευτικά ρεύματα, η επιλογή του Νικολαΐδη να μιλήσει για τον ακρωτηριασμό των δικαιωμάτων αποκτά χαρακτήρα μιας οικουμενικής ποιητικής διακήρυξης, μιας ποιητικής χάρτας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ας μη ξεχνάμε ότι η επίκληση των δικαιωμάτων και η διεκδίκηση νέων συχνά λοιδορείται ως δικαιωματισμός (ένας όρος που εισήχθη στον δημόσιο διάλογο από νεοναζιστικά, ομοφοβικά και αντιφεμινιστικά μορφώματα κατά τη δεκαετία του ’90). Απέναντι στις πτέρυγες εκείνες που αρνούνται θεμελιώδη δικαιώματα ή τα αμφισβητούν ανά περίπτωση, ο Νικολαΐδης απάντα ποιητικά.
Έτσι όμως το πόνημά του μετατρέπεται σε δημόσια έκφραση και πολιτική παρέμβαση, ενσαρκώνοντας τον ρόλο του συγγραφέα ως δημόσιου διανοούμενου, όπως πρότεινε ο Dawson. Ακολουθεί τον δρόμο των ρευμάτων πρωτοπορίας που με το έργο τους έπαιρναν άμεσα θέση για ζητήματα που αφορούσαν την κοινωνία της εποχής τους. Η συνειρμική ροή με τις υπερρεαλιστικές αποχρώσεις και η πειραματική φόρμα με το αμφίσημο περιεχόμενο αποκαλύπτουν το κοινό όραμα του Νικολαΐδη με τα αβανγκάρντ ρεύματα. Η διαφορά είναι ότι ο σύγχρονος δημιουργός είναι μόνος, καθώς στο μεταμοντέρνο τέτοια σχήματα πρωτοπορίας μοιάζουν καταδικασμένα σε ατομικές ασυντόνιστες προσπάθειες χωρίς να συναρτούν κάποιο κίνημα ή ρεύμα. Ωστόσο η στροφή κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην ποίηση της κοινωνικής αγωνίας, όπου εντάσσουμε και αυτή την ποιητική συλλογή, έχει αφήσει ενδιαφέρουσες αισθητικές προτάσεις και πρωτότυπους τρόπους διαπραγμάτευσης θεμάτων που απασχολούν την κοινωνία. Αυτό που λείπει για τη συγκρότηση ρεύματος καλλιτεχνικού είναι η απουσία αυτοσυνείδησης, κάτι που δεν επιτρέπει στους σύγχρονους καλλιτέχνες να συγκροτήσουν παρεμβατικές ομάδες.