Η ποιητική σύζευξη της φιλοσοφίας με την αντισυμβατική αισθητική του Νίκου Ερηνάκη – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Η β’ έκδοση της ποιητικής σύνθεσης του Νίκου Ερηνάκη «ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά» (Κείμενα, 2021) επαναφέρει στον διάλογο για το δημιουργικό έργο τη δυναμική σύζευξη της φιλοσοφίας με την αντισυμβατική αισθητική του μεταμοντέρνου υπερρεαλισμού. Η ποιητική σύνθεση μοιάζει με έναν ύμνο στη ζωή και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος, τον φόβο του θανάτου και τις ανατροπές, τον έρωτα και τα όνειρα. Πρόκειται για την επανέκδοση της τελευταίας συλλογής του Ερηνάκη (Γαβριηλίδης, 2013) σε μία νέα ειδική έκδοση, που περιλαμβάνει τις ενότητες Η μόνη μυθική εποχή είναι το μέλλον, Θέλω να σε φιλήσω εκεί που ο θάνατος μοιάζει πιο εύκολος, Η λάμψη θα μας συναντήσει όπως χορεύεις την κραυγή, Δεν είμαι ακόμα έτοιμος για όμορφες μέρες.
Ο Ερηνάκης δημιουργεί ένα κολλάζ στοχαστικών θραυσμάτων για τη ζωή και τον θάνατο. Καταθέτει ένα πολυεπίπεδο έργο, που εύκολα μπορεί να παρομοιαστεί με μανιφέστο που συγκροτείται μέσα από μία γραφή “επικίνδυνη” για κάθε βεβαιότητα. Η συλλογή μπορεί να εξεταστεί ως ένα σύστημα πολλαπλών επιπέδων, στο οποίο κάθε στρώμα αποκαλύπτει ένα πιο βαθύ και καθολικό νόημα. Το πρώτο επίπεδο (αισθητικό) μοιάζει με μία αναμέτρηση του δημιουργού με τη γλώσσα και τη φόρμα και ταυτόχρονα με τις προσδοκίες του αναγνώστη. Η υπερπραγματικότητα των συνθέσεων λειτουργεί παραπλανητικά για τη φύση του αντικειμενικού, το οποίο και αμφισβητεί. Το δεύτερο στρώμα θεμελιώνεται στην κοινή εμπειρία αναγνώστη και δημιουργού, μέσα τη μείξη συνειρμικών εικόνων. Στο βαθύτερο στρώμα εδράζεται το ιδεολογικό πλέγμα. Εκεί εντοπίζονται η φιλοσοφική γνώση, ως επιστήμη, και οι πολιτικές ανησυχίες του δημιουργού.
Η αισθητική πρόταση που καταθέτει ο Ερηνάκη οδηγεί σε μία αλληλοεπικάλυψη το κείμενο, την εικόνα και την αναγνωστική νοηματοδότηση, τα οποία αντιμετωπίζει ως ένα ελεύθερο παιχνίδι χωρίς κανόνες. Ο ποιητής αναιρεί τις συμβάσεις τόσο για τη φόρμα όσο κυρίως για τη στιχουργική κίνηση, θέτοντας την ποιητική εικόνα σε κεντρική θέση. Μολονότι ο σουρεαλισμός στο έργο δεν είναι τόσο “αυτόματος”, αξιοποιεί τη δύναμη της συνειρμικής εικόνας, ώστε να προάγει ένα κολλάζ χρωματικών αντιθέσεων και φωτοσκιάσεων. Έτσι αποαυτοματοποιεί τη γλώσσα και προάγει έναν διαρκή πειραματισμό, απομακρύνοντας την ποίηση από τις υπάρχουσες συμβάσεις. Δημιουργεί εκφράσεις ελεύθερης φόρμας με θεμέλιο μια γλώσσα που συγκρούεται με τον τυποποιημένο λόγο. Η σουρεαλιστική στάση για την εικόνα θεμελιώνεται στην αρχή της συνάντησης των ασυμβίβαστων πραγματικοτήτων. Οι εικόνες όμως στην ποιητική του Ερηνάκη πατώντας στο υπαρξιακό υπόστρωμα αποκτούν μία συμβολική διάσταση. Αισθητοποιούν τον φιλοσοφικό λόγο του ποιητή. Γιατί ο δημιουργός μάς παραδίδει ένα φιλοσοφικό έργο που αρμόζει να εξεταστεί και με τέτοιους όρους. Συνδέει στοιχεία της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας με τις σύγχρονες φιλοσοφικές τάσεις πάνω στον άξονα της ελευθερίας του ανθρώπου και των περιορισμών του. Το πρόταγμα όμως της αυτονομίας περιορίζεται τόσο από φυσικούς παράγοντες όσο και κοινωνικούς.
Τα στιχουργικά θραύσματα με την ακανόνιστη ρυθμικότητα συμπληρώνουν τη θύελλα των ποιητικών προβληματισμών, εγείροντας ερωτήματα για την ιδεολογία της αισθητικής. Η –μεταμοντέρνα– υπερρεαλιστική αισθητική του Ερηνάκη εξεγείρεται σε έναν κόσμο νεκρό από τη συνήθεια και την αυταπάτη του κανονικού. Προσβάλλει την αστική αισθητική της κυνικής απόρριψης του συναισθήματος, στοχεύοντας στην κατάρρευση των συνόρων ανάμεσα στους κόσμους του ονείρου και της πεζότητας, του φανταστικού και του ρεαλιστικού. Η σουρεαλιστική του έκφραση είναι “ασταθής” και ρευστή, επιδιώκοντας πολλαπλές σημασιοδοτήσεις. Στόχος είναι η δημιουργία νέων τρόπων αντίληψης και απελευθέρωσης από τις νόρμες για την ορθολογική ερμηνεία του κόσμου, ώστε να οδηγεί στην ανατροπή τις υπαρξιακές και κοινωνικές κατασταλτικές δομές. Έτσι, δημιουργούνται αμφιβολίες στον αναγνώστη για αυτό που εκλαμβάνει ως αντικειμενική πραγματικότητα.