Όποιος έχει ήδη την αναγνωστική εμπειρία κάποιου βιβλίου της Ιφιγένειας Σιαφάκα, είτε αυτό είναι πεζογραφία είτε ποιητικό, γνωρίζει καλά πως η ενδοχώρα της πεζογραφικής ή, εν προκειμένω, της ποιητικής της ύλης βρίσκεται σίγουρα στον αντίποδα της γλωσσικής υποθερμίας. Με την αξιοπιστία και τη δεινότητα τής θεωρητικής εμβέλειας, με ισχυρούς αρωγούς τις ψυχαναλυτικές εμπεδώσεις, αποδίδεται εδώ, στο τρίτο ποιητικό της βιβλίο με τίτλο Μικρό μνημόσυνο ερωδιών στις λέξεις, ένα ποιητικό τόλμημα σαφώς αποδεσμευμένο από συμβάσεις και εφησυχασμούς σε ειωθότα γλωσσικά περιβλήματα:
[…] Φτερό προδοσίας στο ενύπνιο του λύκου
Όστρια τέλους στη βραχνάδα τ’ αλύσου
Αλέτρι αντίου στις γαλάζιες κουρτίνες
Πιρουέτα αργαλειού στο πανωφόρι της λήθης
Η φωνή σου, η φωνή σου
Ανέσπερο τρομπόνι στην κοιλιά του Βεδουίνου
Αγκίστρι της ερήμου και κολυμπήθρα της λέξης («Η φωνή σου»)
Υψηλές ποιητικές συχνότητες δονούν και διεγείρουν τους αναγνωστικούς νευρώνες με αποτέλεσμα να απολαμβάνει κανείς μια σύσταση γραφής τέτοια που επαναμαγεύει τις λέξεις και συνεπακόλουθα και τις δυνατότητες τους: να θραύεται, δηλαδή, το περίβλημα τους, αποκαλύπτοντας μια νέα εκδοχή της σημασίας τους κι εκείνων ακόμα των ηχητικών δεύτερων και τρίτων επιπέδων τους. Δομές άρτιες, εικονοποιία σαρωτική, συσχετισμοί σημαινόντων εκδιπλώνουν ένα πολυεπίπεδο και διεσταλμένο ποιητικό σύμπαν, εγχείρημα που προϋποθέτει ασφαλώς διαπιστωμένη εκφραστική οξύτητα, βαθύνοια, συνεχή ευελιξία στους μαιάνδρους του φαντασιακού που η Σιαφάκα δείχνει να γνωρίζει καλά, αφού κλωθογυρίζει εκεί με απόλυτη άνεση τοποθετώντας και στηρίζοντας στιβαρά τους άξονες της ποιητικής της δράσης.
Θα σε περιμένω
Ραψωδία φασκόμηλου στα νυχτικά του βατράχου
Ραβδίζω το στέμμα σε κολοκύθα γερμένο
Την κάννη στις λέξεις γι’ απάνεμο τέλος κουμπώνω
Κι ως τα νύχια με πέπλα απ’ τα δέντρα κρεμιέμαι
Θα σε περιμένω
Περίστροφο πέρλας στου λαιμού το παρτέρι
Φυτεύεις στης φλέβας την έξαψη πτερόεν το έπος […] («Πριγκιπικό»)
Οι άξονες της συλλογής έχουν να κάνουν με τον έρωτα. Τον έρωτα, που η ποιήτρια, μέσα από μια στοχαστική διάθεση και μακριά από στερεοτυπικές προσεγγίσεις, αποδίδει σε ποιήματα αποσταγματικά, επιχειρώντας επάνω στην ουσία του κι όχι τόσο στους τρόπους του. Αυτό την ενδιαφέρει κυρίως˙ η ουσία του αυτή καθαυτή, ο ζόφος του έρωτα ενίοτε, οι αιχμηρότητες, η αισθητική και η μοιραία αναισθητική του επίδραση, η έκσταση και η έκταση, η πρωτογένεια και η παραφθορά του. Το υποδόριο πένθος για τον πεθαμένο έρωτα, ακόμα, καθώς αφήνει τα εγκαταλελειμμένα σώματα στα εξ ων συνετέθησαν.
Σ’ αγαπώ όπως αγάπησα
Το εκκρεμές κάτω απ’ τη φωλιά των γυπαετών στα ορεινά σου βλέφαρα, όπου λέξεις
λικνίζουν σήματα αλλήθωρα, πάνω στον τριγμό τους […]
Σ’ αγαπώ όπως αγάπησα
Το ες αεί φύλλωμα της ανταρσίας του φέουδου ανάμεσα στα σκέλια κατά την υποστολή
των αμοιβαίων που μας έδεναν, με αφρόλουτρο λεβάντας και κλωστές, σε μαύρα
μεταξωτά σεντόνια […] («Μικρό μνημόσυνο ερωδιών στις λέξεις»)
Σύμφωνα με την πλατωνική σκέψη, «ο έρωτας περικλείει στην ουσία του κάτι φιλοσοφικο»,
[…] Όλα μια στιγμιαία απότιση τιμής
Στον έρωτα που χαίνει εγκοσμίως απόκοσμα
Όλα σε μιαν άγνωστη αρχή επανέρχονται
Αποσπασμένη από ύλη
Διασπασμένη σ’ ουσία («Κύκλος»)
Η Σιαφάκα, ανιχνεύοντας, λοιπόν, το ψυχικό τοπίο και τα υπόβαθρα στα οποία εδράζεται η ιδεατότητα του έρωτα, ενεργοποιεί νοηματικές ατραπούς παίζοντας με τις αναλογίες του έρωτα και του κάλλους, προσθέτοντας κάποτε και ένα υποδόρια ειρωνικό σχόλιο.
Κορδέλες χρεμετίζουν σ’ άλογα λευκά με ανθοδέσμες
Της πανηγύρεως ανάμνηση γοήτρων ευτελών
Για ευσταλείς νυμφίους σε πυρά μελλοντική
Η ραψωδία παράφωνη χαλούσε από τότε το τοπίο
Σ’ αστραφτερά οχήματα με κόρνες ελαφιών
Κυλούσε ριζικό σε τούλια και ταφτάδες […] («Μεταφορά»)
Είναι εύκολο βιβλίο; Προφανώς όχι. Η ανοικείωση, η απόκλιση δηλαδή από τη γλωσσική νόρμα, δεν είναι εύπεπτη από όλους και ενίοτε δυσκολεύει τον ανυποψίαστο αναγνώστη η οξύτητα με την οποία αναδομείται το εκφραστικό υλικό. Ωστόσο, όπως διακαώς αποφάνθηκαν οι θεωρητικοί της ανοικείωσης, οι Ρώσοι φορμαλιστές δηλαδή, η γλώσσα μπορεί και πρέπει να διασπά τα όρια της, προσδίδοντας στα πράγματα ανοίκεια μορφή που εδράζει στο βαθύ βίωμα του δημιουργού, στην εξαρχής θεώρησή του ως ομιλητή των πραγμάτων, και όχι απλώς στην αποτύπωση των εντυπώσεων που προέρχονται από την εξωτερική πραγματικότητα, την καθημερινή γλώσσα, που είναι χρήσιμη στην επικοινωνία. Αυτή ωστόσο η πρακτική «αναγκάζει» τον αναγνώστη να σκεφτεί, να προβληματιστεί, και κυρίως να ανακαλύψει το ιδιόμορφο και ανατρεπτικό εκείνο πρίσμα μέσα στο οποίο καθίσταται δυνατόν να επαναδιαπραγματευτεί το σύνηθες και το τετριμμένο οξύνοντας κι αυτά ακόμα τα νοητικά του όρια,
[…] Τόσο απρόσεχτη η Νύχτα στην ανασύνθεση της Τέχνης!
Ούτε καν ένα κομψοτέχνημα να εφεύρει προσφορά
στο λίκνο του μικρού μας εφιάλτη («Ρουμύ»)
Το Μικρό μνημόσυνο ερωδιών στις λέξεις είναι ένα ανάγνωσμα υψηλών εσωτερικών καύσεων, βραδείας αποδέσμευσης˙ ένα βιβλίο που απαιτεί, ασφαλώς, συνεχείς επιστροφές και άρα νέες οπτικές και εμπεδώσεις. Όμως αυτό δεν είναι το διά ταύτα και η πεμπτουσία της ανάγνωσης λογοτεχνίας;
* Ιφιγένεια Σιαφάκα Μικρό μνημόσυνο ερωδιών στις λέξεις, Εκδ. Δρόμων, 2023