Η Μαριλένα Παππά, δύο χρόνια μετά τη έκδοση της προηγούμενης νουβέλας της, (Το τελευταίο εμπόδιο), επανέρχεται με μια νέα από τις εκδόσεις Βακχικόν, μεταφέροντας την υπερρεαλιστική τραγικότητα του αφηγηματικού της κόσμου σε μια αφήγηση με έντονο μανιχαϊστικό χαρακτήρα. Πρόκειται για μια μαγικά ρεαλιστική περιγραφή ενός κόσμου που περιγράφει το αντίκρισμα μιας ηθικής και κοινωνικής κατάπτωσης. Το αφηγηματικό σύμπαν της Μαριλένας Παππά αποτελεί ένα καίριο πλήγμα στον αμοραλισμό, με κύριο εργαλείο τη διαχείριση του παραλόγου. Σε τούτη την βαθιά καρναβαλίστικη ατμόσφαιρα, η οποία καταγγέλλει κατάφωρα την κοινωνική και συναισθηματική ακαμψία, η ελπίδα επιβιώνει στους ώμους ενός εφήβου. Ο Αλφρέντ Ζαρί και ο «Υμπύ»* του δεν απέχει και πολύ από τον αυταρχικό, χειραγωγό Ομάρ της Παππά, η οποία αποτυπώνει στο πρόσωπό του με μαεστρία τον ψυχισμό του μετανεωτερικού ανθρώπου. Είναι ο εκπρόσωπος του κακού, καθώς στο αφηγηματικό σύμπαν, που δεν άλλος από ένα οικισμό, όπου ζουν οι τέσσερις αφηγηματικοί χαρακτήρες, οι οποίοι αποτελούν και τους βασικούς αφηγηματικούς άξονες της νουβέλας της Παππά, επικρατεί η βία, η καταστροφική μανία και η έλλειψη σεβασμού ενάντια στη φύση και στον άνθρωπο. Βαθιά συμβολική η αφήγηση κινείται μεταξύ υπερρεαλιστικής γραφής και παραλόγου, με σαφή γκροτέσκο στοιχεία.
Πρόκειται για έναν οικισμό, -χωριό, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται από την αφηγήτρια-ο οποίος πιθανόν ν’ αντλεί τη συμβολική του καταγωγή από τη βίβλο. Ένας έφηβος του οποίου μαγικά ακινητοποιείται η ανάπτυξη, σαν να αρνείται να αποχωριστεί την παιδική αθωότητα. Αυτήν κουβαλά στους νεανικούς του ώμους ο έφηβος και όλη την αγάπη που χρειάζεται η ανθρωπότητα, η οποία πόρρω πια απέχει από την αγνή κατάσταση που περιέβαλε τους πρωτόπλαστους. Ο έφηβος είναι η χαμένη αθωότητα, η αγνότητα πριν την πτώση από τον Παράδεισο. Η ηθική στον οικισμό έχει εκπέσει και ο Προφήτης δεν είναι τίποτα άλλο από την προσωποποίηση μιας «θεϊκής» παρέμβασης, η οποία μεθυσμένη από την «εξουσία» του μέντορα ταυτίζεται με τον κοσμικό ρόλο του Εξουσιαστή, εκείνου που κατά κόσμον είθισται να κυβερνά «ελέω θεώ». « Ώσπου ο έφηβος αντίκρισε κάτι εντελώς απόκοσμο: ένα αυτοσχέδιο κλουβί από κλαδιά και άχυρα, και μέσα του διαμελισμένα σώματα.» (σελ.22) […] «Ο έφηβος δεν κατάλαβε τι του είπε ο Προφήτης. Το βλέμμα του καρφωμένο στα σώματα. ” Μα ποιοι είναι;” συνέχισε. «Ηλίθιοι που πίστεψαν ότι η αγάπη θα τους σώσει. Μου είπαν ότι δεν φοβούνται γιατί έχουν ο ένας τον άλλον. Για κοίτα τους τώρα. Θαρρείς και δεν μπορούσα να δω το μέλλον τους.» (σελ. 23). Ένας Ubu * που κινείται στα όρια του παραλόγου μεθυσμένος από τη μανία της επιβολής και της χειραγώγησης.
Η αθωότητα, η καλή προαίρεση επιβιώνει στις ψυχές του καλού Ισμαήλ, του οποίου η ζωή αφαιρείται βίαια στον βωμό της επιβολής, και του ψυχογιού του, του έφηβου, η ψυχή του οποίου βιάζεται πρώιμα από τον Προφήτη. «Σταμάτα» κατάφερε να ψελλίσει. Ο προφήτης σταμάτησε για λίγο. “Δεν θα μου πεις ποτέ ξανά να σταματήσω, κατάλαβες;” του φώναξε και μπήκε ακόμα πιο βίαια μέσα του – τόσο που το αγόρι ούρλιαξε για δευτερόλεπτα.» (σελ. 12). Η σκληρή πραγματικότητα εισβάλει με βία στο σώμα και στην ψυχή του εφήβου. Απειλεί να καταστρέψει, να εξαφανίσει το μόνο του διακύβευμα, την Αγάπη. Η αγάπη για τη φύση, το περιβάλλον, τους συνανθρώπους υποβάλλονται σε σκληρή δοκιμασία στην ψυχή του εφήβου που αντιστέκεται.
Πρόκειται για ένα κενό χρόνου, εντός του οποίου ο έφηβος βιώνει τη σκληρότητα μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε ηθική κατάπτωση, ανακαλύπτει ωστόσο και τη δύναμή του. «Το λιοντάρι έφτανε στα πόδια του αγοριού. Χωρίς να το καταλάβει γιατί, ο έφηβος κύρτωσε το σώμα του και γονάτισε, τόσο που τα δύο κεφάλια βρέθηκαν στο ίδιο ύψος. Το λιοντάρι και ο έφηβος κοιτάχτηκαν στα μάτια λες και η μάχη είχε πια μεταφερθεί στα βλέμματά τους. Για δευτερόλεπτα περιστράφηκαν προς τη μια πλευρά. …, κυκλική ιεροτελεστία τους κρατούσε δεμένους σ’ αυτόν τον μυστηριακό χορό. Όταν σταμάτησαν να κινούνται τα δύο σώματα, ταυτόχρονα απομακρύνθηκαν το ένα από το άλλο. Τα πόδια οπισθοχώρησαν, αλλά τα μάτια έμεναν κολλημένα. Έμοιαζαν με μαγνήτες που απομαγνητίστηκαν.» (σελ. 17) Συνειδητοποιεί πως είναι πλασμένος από εκείνη την ουσία που μπορεί να τον μεταμορφώσει σε τέρας ασύδοτο, αλλά αρνείται. Οι δίδυμες, από την άλλη, υπνωτισμένες από το στερεότυπο της υπακοής στην εξουσία, υποθάλπουν τον φόβο και την άρνηση ν’ αγωνιστούν για την αξιοπρέπεια την ίδιας τους της ύπαρξης, ωστόσο με έναν τρόπο διατηρούν την αγνότητα της ψυχής τους σε λανθάνουσα κατάσταση, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα την ανθρώπινη ανοχή απέναντι στη δύναμη της όποιας αυθεντίας μπορεί να ευαγγελίζεται η εξουσία. «”Δεχόμαστε την πραγματικότητα που μας δίνουν, ακολουθούμε τους δρόμους που μας ανοίγονται”, έλεγε ο Προφήτης.» (σελ. 16).
Η βιαιότητα και η σκληρότητα απέναντι στην ανθρώπινη ανοχή ενώνουν τις δυνάμεις τους στα πρόσωπα του Ομάρ και του Προφήτη, περσόνες οι οποίες δρουν καταλυτικά και αλληλοσυμπληρώνονται σε μια συνθήκη ανομολόγητα σκληρή και αντιδιαστέλλονται με τη μορφή του καλού. Είναι ο Ισμαήλ, που αν και «τυφλός κι ανήμπορος» μπορεί και περιγράφει τον έναστρο ουρανό τη νύχτα, που μεταλαμπαδεύει την ελπίδα, την πίστη στην ανθρώπινη υπόσταση, στο φως, στην άδολη αγάπη. «Αγόρι μου, όταν έχεις κλειστά τα μάτια σου, όσο και να κοιτάζεις τον ήλιο, ποτέ δεν θα μπορέσεις να δεις το φως του.» (σελ. 16). Και είναι ο ουρανός που θα δώσει τη λύση και τη δύναμη στον νεαρό έφηβο να αντέξει την εσωτερική δοκιμασία, να βγει στο φως, να αναμετρηθεί με τους δαίμονές του, με την εξουσία που επιβάλλει η παραμόρφωση της πραγματικότητας, όπως αυτή διαμορφώνεται κάθε φορά από τις υπάρχουσες κοινωνικοπολιτικές και ψευτοηθικές νόρμες. Το χωριό θα καεί όπως τα βιβλικά Σόδομα και τα Γόμορα, μα ο έφηβος θα αναμετρηθεί προηγουμένως με το «τέρας», «Τη στιγμή που τα μάτια του συνάντησαν τα μάτια του Ομάρ, ο έφηβος κατάλαβε ότι τίποτα από όσα του είχαν συμβεί δεν ήταν ικανό να μπολιάσει την ψυχή του με το κακό. Ακόμα κι εκείνη τη στιγμή η ψυχή του ήταν ελαφριά. Ο έφηβος παρέμενε πάντα καθαρός, πάντα ελεύθερος. Ένας ανυπότακτος μέσα στο χάος.» (σελ. 46).Η θέληση του θα μετουσιωθεί σε δύναμη, η πίστη στην αγάπη θα τον οδηγήσει στην ωριμότητα και το στοιχείο του νερού, δώρο του ουρανού, θα επιφέρει την κάθαρση. Έτσι γυμνός θα παραδοθεί στη νέα του πραγματικότητα. Σοφός πια βαδίζει ασφαλής, χωρίς ψευδοδιλλήματα και συναντά τη δική του Εύα. Το κακό ηττήθηκε και ως άλλος Νώε, ως άλλος Αδάμ ανακαλύπτει εκ νέου τον Παράδεισο, εκείνον που ζούσε στην ψυχή του, εκείνον που τον όπλισε με πίστη και όραμα να νικήσει τους εσωτερικούς δαίμονες. Ο έφηβος έγινε άντρας και απέκτησε όνομα: Ισμαήλ. « “Αν είσαι αρκετά τυχερός, θα μπορέσεις έστω και μια φορά στη ζωή σου να νιώσεις τη στιγμή που συνυπάρχει η δυνατή βροχή με τις ψιχάλες” του είχε πει ο Ισμαήλ.».
*Τον Δεκέμβριο του 1896 στο Thˆtre de l’Oeuvre στο Παρίσι, ο ηθοποιός Φιρμέν Ζεμιέ στάθηκε στην άκρη της σκηνής και απευθυνόμενος στο εκλεπτυσμένο θεατρικό κοινό των Παρισίων βροντοφώναξε μια κακή λέξη, πολύ συνηθισμένη στη Γαλλία. Ο ηθοποιός υποδυόταν τον πρωταγωνιστή ενός νέου θεατρικού έργου, του Ubu Roi (O βασιλιάς Υμπύ) ενός νεαρού επαναστάτη από τη Νορμανδία, του Αλφρέντ Ζαρί. Ο Αλφρέντ Ζαρί έγραψε δύο ακόμα θεατρικά με πρωταγωνιστή τον Πατέρα Υμπύ, το έργο, «Υμπύ κερατάς» και «Υμπύ δεσμώτης», τα οποία συμπλήρωσαν επάξια το πρώτο. Και ο Αλφρέντ Ζαρί, που μια ωραία πρωία αποφάσισε να εγκαταλείψει πρόωρα τα εγκόσμια -και το πέτυχε- έμεινε στην ιστορία, προπομπός και προφήτης της σημερινής εποχής. Το κριτικό πνεύμα του Ζαρί, μπορούσε κανείς να το συναντήσει την ίδια εποχή σε έργα μεγάλων δραματουργών σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως ο Ιμπσεν, ο Τσέχωφ, ο Στρίνμπεργκ, ο Μπέρναρντ Σω και ο Οσκαρ Ουάιλντ. Οι ντανταϊστές και οι υπερρεαλιστές αναγνώρισαν τις οφειλές τους σε αυτόν, όπως και οι Γερμανοί εξπρεσιονιστές του 1920 με 1930.Πέρα από αυτούς, η συνεισφορά του Ζαρί στο Θέατρο του Παραλόγου είναι ανυπολόγιστη. Μεγάλοι δραματουργοί όπως ο Μπορίς Βιάν και ο Ιονέσκο τον θεωρούσαν πνευματικό τους πατέρα. Μεγάλος αριθμός θεατρικών έργων, τα οποία γεννήθηκαν από την αντίδραση στα ολέθρια και απάνθρωπα γεγονότα που στιγμάτισαν τον 20ό αιώνα, έχουν τις ρίζες τους στο θέατρο του Ζαρί.
Πηγή:https://www.kathimerini.gr/world/234190/o-alfrent-zari-gennise-to-theatro-toy-paralogoy/
* Μαριλένα Παππά, Η μέρα του καρναβαλιού, Εκδόσεις Βακχικόν