Η κριτική από νωρίς κατέταξε την Αλεξάνδρα Μπακονίκα ως ερωτική ποιήτρια. Αυτό όμως που προσπέρασε είναι η έμφαση στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Όπως έχουμε σημειώσει στο παρελθόν (Χλωπτσιούδης, 2021), ο ερωτισμός της Μπακονίκα δεν είναι ουδέτερος ή άφυλος. Η θηλυκή και αντιπατριαρχική οπτική της είναι εμφανής σε κάθε συλλογή. Η θηλυκή σεξουαλικότητα ιδεολογικά αναδεικνύεται κορμός της ποιητικής της. Η γυναικεία λαγνεία και ελευθερία εντοπίζονται σχεδόν σε κάθε σχετική σύνθεση. Η γυναίκα της Μπακονίκα, είτε σε γ’ πρόσωπο είτε σε α’ ενικό, φλερτάρει, ερωτεύεται, κυνηγά και πονά.
Ενώ η ποιητική της μέσα στη λιτότητα της έκφρασης μοιάζει να χρησιμοποιεί τα ίδια υλικά με εκείνα της μαζικής ερωτικής λογοτεχνίας, το γεγονός ότι η γυναίκα είναι το κεντρικό υποκείμενο στο ερωτικό παιχνίδι, την φέρνει σε πορεία σύγκρουσης με τον τυποποιημένο λόγο του ροζ μυθιστορήματος. Στα παραλογοτεχνικά έργα η γυναίκα είναι πάντα υποδεέστερη, θύμα της γοητείας του αρσενικού χαρακτήρα, πονηρή και σχεδόν πάντα αβοήθητη. Αντίθετα, οι ποιητικές ηρωίδες της Μπακονίκα είναι ελεύθερες και ειλικρινείς, φλερτάρουν και χωρίζουν τους συντρόφους τους. Ποτέ δεν έχουν ανάγκη την αρσενική προστασία. Και ακριβώς αυτή η οπτική την απομακρύνει από τον εξουσιαστικό λόγο των πατριαρχικών αξιών που εμφιλοχωρούν πολύ συχνά σε λογοτεχνικά έργα.
Αξίζει βέβαια να υπογραμμίσουμε ότι στην τελευταία συλλογή, «ντελικάτη γυναίκα» (Πόλις, 2021), κυριαρχούν οι ιστορικοί χρόνοι. Τα ποιήματα του θηλυκού ερωτισμού συνδέονται με τη μνήμη και την ώριμη ηλικία της ποιήτριας. Χωρίς να υποβιβάζεται ο αντιπατριαρχικός χαρακτήρας, πλέον ανάγονται στη σφαίρα ενός απροσδιόριστου παρελθόντος, το οποίο η ποιητική αφηγήτρια θυμάται με νοσταλγία. Έτσι όμως αποκτά και ένα βαθύτερο, δευτερογενές, υπαρξιακό φορτίο για τη φθορά, θυμίζοντας αντίστοιχες καβαφικές συνθέσεις και ώριμα ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου (και οι δύο ποιητές έχουν ασκήσει έντονη επιρροή στο έργο της Μπακονίκα). Για τον Κωτόπουλο (2019), ο άνθρωπος της τέχνης προσπαθεί να αντισταθεί στην καταλυτική και αμετάκλητη επίδραση του χρόνου, να μην καταστεί έρμαιό του, και μέσα από τη δημιουργική του κατάθεση να αντισταθεί στο χρονικό γίγνεσθαι, να στίξει τον χρόνο.
Την ίδια υπαρξιακή νότα αφήνει και η δεύτερη ενότητα της συλλογής (παράπονο) που κινείται μεταξύ ποιητικής του πένθους και ποιητικής της ασθένειας, με κεντρικό υποκείμενο Μπακονίκα μια ασθενή γυναίκα. Αν και το ποιητικό υποκείμενο είναι ανώνυμο, η αφιέρωση του βιβλίου στην πρόωρα χαμένη κόρη της ποιήτριας βεβαιώνει την πρόθεσή της. Η ενδοκειμενική ανωνυμία όμως της ηρωίδας επιτρέπει την ταύτιση του αναγνώστη με πρόσωπα από το συγγενικό του περίγυρο. Για πρώτη φορά η Μπακονίκα καταθέτει ένα έργο από τον χώρο της ποιητικής της ασθένειας, με τόσο ρεαλιστικές αναφορές σε σκηνές νοσοκομείων και το σωματικό και ψυχικό τραύμα της ασθενούς. Η λογοτεχνία της ασθένειας αποτελεί μία ειδική υποκατηγορία, κινούμενη στο πλαίσιο της υπαρξιακής και της εξομολογητικής ποίησης. Η Virginia Woolf (On Being III) κατέθεσε πολύ ζωντανές συνθέσεις για τις περιόδους που ήταν ασθενής, ενώ η Sylvia Plath περιέγραψε τη δική της ασθένεια (Fever 103 Degrees), δίνοντας έμφαση σε σκηνές υπό συνθήκες υψηλού πυρετού. Θεμέλιο στην ποιητική της ασθένειας αποτελεί η έμφαση από έναν αφηγητή στο αποτύπωμα της νόσου στον ποιητικό ήρωα. Εκτός από το σωματικό τραύμα της ασθένειας και της θεραπείας, η Μπακονίκα όμως εμμένει και στο συναισθηματικό τραύμα, παρουσιάζοντας τρυφερές σκηνές γεμάτες ένταση με το παιδί ενόψει της απώλειας και την ανάγκη της ασθενούς ως γυναίκας να αισθάνεται όμορφη και «ντελικάτη». Η ενότητα αυτή ενέχει και χαρακτηριστικά ελεγείας. Ενώ στη σύγχρονη ποιητική του πένθους κεντρικό πρόσωπο είναι ο ποιητικός αφηγητής που θρηνεί μακριά από κάθε απόπειρα παγκόσμιου εκβιασμού ή επαίνου του νεκρού, στην ενότητα της Μπακονίκα κυρίαρχο υποκείμενο είναι η ασθενής, καταθέτοντας ένα εγκώμιο για τη δύναμή της στις δύσκολες στιγμές και την ομορφιά της (Χλωπτσιούδης, 2020). Παρά τα πάθη όμως και τον πόνο που (συν)αισθάνεται η ποιητική αφηγήτρια, η τελευταία μακαρίζει την ασθενή για όσα έζησε και κυρίως για το γεγονός ότι αγαπήθηκε.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Κωτόπουλος, Η. Τρ. (2019). Θανάτου αγωνία στην ποίηση του Μίμη Σουλιώτη. Χάρτης, 6 – https://www.hartismag.gr/hartis-6/afierwma/oanatoy-agwnia-sthn-poihsh-toy-mimh-soyliwth
Χλωπτσιούδης, Δ. (2020). Ο θάνατος στην ποίηση: η περίπτωση της Αγγελικής Σιδηρά. Culturebook.gr (11/04/2020) – https://www.culturebook.gr/meletes-dokimia/o-thanatos-stin-poihsi-h-periptosi-tis-aggelikis-sidira-tou-dimou-chloptsioudi.html
Χλωπτσιούδης, Δ. (2021). Διερευνώντας την αντιπατριαρχική ιδεολογία στην ποίηση της Αλεξάνδρας Μπακονίκα. Στο Γ. Δελιόπουλος (επιμ.). Έρωτος άπτερος μνήμη, Αλεξάνδρα Μπακονίκα – Άννα Γρίβα (σσ. 139-167). Θεσσαλονίκη: Ρώμη.