Πρώτο βιβλίο για τη φιλόλογο Νότα Σεφερλή, που δείγματα της δουλειάς της στη μικρή φόρμα έχουμε διαβάσει σε ηλεκτρονικά περιοδικά.
Ας ξεκινήσουμε με μια κοινότοπη παραδοχή, την οποία ωστόσο πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας είτε ως αναγνώστες είτε ως συγγραφείς. Η λογοτεχνία δεν γεννήθηκε ούτε γράφεται για να δίνει απαντήσεις -αυτό αφορά την επιστήμη- αλλά μάλλον για να θέτει ερωτήματα. «Ν’ ανησυχεί, ν’ ανοίγει το μυαλό και την ευαισθησία μας σε νέες προοπτικές του πραγματικού».[1]
Η συγγραφέας των «Τερετισμάτων», έχοντας στέρεα και πλούσια λογοτεχνική και φιλολογική παιδεία, επιχειρεί με την επιστολικής μορφής νουβέλα της να διερευνήσει τι μας συμβαίνει την εποχή κυριαρχίας των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας αλλά και να ανιχνεύσει τις διόδους διαφυγής προς το μέλλον που δεν είναι άλλες από την επιστροφή στο… παρελθόν: τη δύναμη του γραπτού λόγου, της αλληλογραφίας -έστω της ηλεκτρονικής, όπως έκαναν στον δικό τους καιρό «οι επιστολογράφοι, κλεισμένοι στα κελιά τους και στους πύργους τους» (σ.80), οι άνθρωποι που διέθεταν το προνόμιο του ξανακερδισμένου χρόνου αλλά και του λόγου, που έβρισκαν τον τρόπο να μιλήσουν για την απουσία, την επιθυμία, την προσδοκία, τον έρωτα.
Κάθε επιστολή δεν γράφεται μόνο για έναν παραλήπτη, αλλά πρωτίστως για τον ίδιο τον δημιουργό της. «Κι ούτε γράφω για σας, για μένα γράφω, το μόνο που γυρεύω είναι να βρω κάποια ανακούφιση» (σ.109). Μέσα από ένα πυκνό δίκτυο διακειμενικών αναφορών που υφαίνουν τον ιστό της αφήγησής της (απόρροια της πλούσιας αναγνωστικής σκευής της), στήνει την πλοκή της ιστορίας της, όπου πρωταγωνιστούν δύο άνθρωποι μέσης ηλικίας, μια Ελληνίδα και ένας Γάλλος. Σε πρώτο επίπεδο, πρόκειται για μια ιστορία ερωτική, καθώς η Ρίτα και ο Pierre, φλερτάρουν ο ένας τον άλλο, αποδεικνύοντας πρώτα απ’ όλα στον ίδιο τον εαυτό τους πως ο ερωτισμός είναι μια εξίσου σημαντική και θεμελιώδης συνθήκη της ζωής ανεξαρτήτως ηλικίας, με την ψυχική, την επαγγελματική και την καθημερινή. Σε δεύτερο επίπεδο, πρόκειται για ένα «ζωντανό» μάθημα δημιουργικής γραφής, καθώς τα δύο πρόσωπα ως συν-γραφείς της ίδιας ιστορίας προσκομίζουν ένα ένα τα απαραίτητα υλικά για να «χτιστεί» από την αρχή μια ενδιαφέρουσα ιστορία: οι χαρακτήρες, το σκηνικό, η πλοκή και προπάντων η γλώσσα, η μόνιμη έγνοια κάθε συγγραφέα.
Σ’ αυτό το σημείο, το βιβλίο αποκτά έναν έντονα αυτοαναφορικό χαρακτήρα. Η ανησυχία και ο προβληματισμός του ίδιου του δημιουργού για τη γλώσσα που κομίζει. Ποια γλώσσα είναι ικανή να εκφράσει τον καταπιεσμένο ερωτισμό; Μια γλώσσα παρωχημένη, φορτωμένη ταμπού το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να «φυσιολογικοποιήσει» την ερωτική ζωή στη λογοτεχνία. Αλλά και μια γλώσσα χυδαία, βιασμένη, καταλήγει να υπηρετεί την πορνική γραφή της λεγόμενης «ροζ λογοτεχνίας».
«Μα γιατί κάθεσαι και πονοκεφαλιάζεις, θα μου πεις, δεν έχεις έτοιμη τη λίστα; Μεγάλη και συνεχώς διευρυνόμενη, συνουσιακές μεταφορές και εικόνες για όλα τα γούστα. Ναι, δεν λέω· οι συγγραφείς μου καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες, ξεπερνούν σε φαντασία και επινοητικότητα η μία την άλλη. Το ζωικό βασίλειο, ολόκληρη η χλωρίδα και η πανίδα επιστρατεύονται για να δώσουν σχήμα και οσμές και ήχους στην πράξη του έρωτα. […] Με ποια χάδια θα κάνουμε τις λέξεις να φουντώσουν; Και πώς, τελικά, θα τις φέρουμε σε οργασμό;» (σ.54)
Η Σεφερλή κατορθώνει, χωρίς να «ξεχειλώνει» την ιστορία της με ανούσιες παρεκβάσεις, να συμπυκνώσει με αφηγηματική οικονομία σε έκταση εκατό περίπου σελίδων, την ιστορία της. Αν και πρόκειται για το πρωτόλειό της, τής πιστώνεται η συγγραφική τόλμη επιλογής της απαιτητικής μορφής της επιστολικής γραφής, οι λέξεις της που σαν ζυμάρι φουσκώνουν εκπέμποντας ερωτισμό, η ενσώματη γραφή που κρύβει εκπλήξεις στις απότομες στροφές των προτάσεων και η συνειδησιακή της ευθύνη ως δημιουργού για το τι και κυρίως το πώς και το γιατί της γραφής. Υπάρχουν, σίγουρα, «επιστολές» αδύναμες και άλλες που δίνουν τον κυρίαρχο τόνο του βιβλίου. Η επιστολή με τίτλο “Microcosms” (σσ.72-79), για παράδειγμα, είναι η αρτιότερη και αυτή που οφείλει να γίνει ο οδηγός της Σεφερλή στις επόμενες συγγραφικές της απόπειρες, που σίγουρα θα είναι ακόμα πιο ενδιαφέρουσες.
[1] Χούλιο Κορτάσαρ. «Μαθήματα Λογοτεχνίας», εκδ. Opera, 2021, σελ. 344.
* Νότα Σεφερλή, Τερετίσματα/Νουβέλα/εκδ. Συρτάρι, Αθήνα 2021