Με την τελευταία του ποιητική συλλογή Θάλασσα εσωτερικού χώρου ο Ρήσος Χαρίσης βαθιά επηρεασμένος από την τραγική διαχρονικά μοίρα τόσο της ιδιαίτερης πατρίδας του όσο και της Ελλάδος, αλλά ταυτόχρονα και από τα πρόσφατα διεθνή κοινωνικοπολιτικά γεγονότα (οικονομική κρίση, μετανάστευση, έκπτωση των δημοκρατικών θεσμών, κοινωνική αδικία κ.ά.) ανοίγει χρονικά, χωρικά και ιστορικά έναν ευρύτερο μυθοποιητικό κύκλο. Πιο συγκεκριμένα η ποιητική αυτή διεύρυνση είναι συναρτημένη, βεβαίως, στενά με τον ιδιαίτερο προσωπικό μύθο για την κοσμολογική λειτουργία του καλλιτέχνη, η οποία εντάσσει τον ποιητή εξαρχής σε μια αρχετυπική αίσθηση του κόσμου, στοιχείο εξάλλου που καταδεικνύεται εμφανώς από το πολύσημο και πολύμορφο στοιχείο της θάλασσας που δεσπόζει στον τίτλο, αλλά και στο εσωτερικό της συλλογής.
Μέσα από αυτή την αίσθηση ο ποιητής φαίνεται να αντιλαμβάνεται και να αποτυπώνει ποιητικά τον κόσμο από τη μια, αδυνατεί, ωστόσο, από την άλλη ενδελεχώς να τον ερμηνεύσει. Για τούτο ίσως κινείται μέσα σε ένα πλήρως διαμορφωμένο συμβολικό δίκτυο, το οποίο άλλοτε με τις συνάφειες και άλλοτε με τις αποκλίσεις του αναδεικνύει αφενός τον διάλογο του ποιητή με την ιστορία, τον μύθο και την ποίηση και αφετέρου τα διάφορα συμπλέγματα του σύγχρονου παραλόγου. Με άλλα λόγια, οι συνεχείς συμβολικές παραστάσεις των στοιχείων και των καταστάσεων που δρουν κυρίως ανθρωπομορφικά αποτελούν θεμελιακό άξονα της ανά χείρας συλλογής, που καταγράφει, αλλά και στηλιτεύει ειρωνικά και ασταμάτητα την απειλητική εξωτερική πραγματικότητα, φέρνοντας εξαρχής τον αναγνώστη αντιμέτωπο με έναν τραυματισμένο οντολογικό, ερωτικό και υπαρξιακό προβληματισμό.
Στον πυρήνα, λοιπόν, αυτού του προβληματισμού εδράζεται από τη μια μεριά η αντιφατική παντοδυναμία της φύσης -που είτε παρακολουθεί τον κόσμο αμέτοχη είτε τις περισσότερες φορές συμπάσχει με τον άνθρωπο- και από την άλλη μια επισφαλής αίσθηση της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού γενικότερα· στοιχεία που παγιδεύουν τραγικά το ποιητικό υποκείμενο και κατ’ επέκταση τον σύγχρονο άνθρωπο στην κατάσταση του ακούσιου θύματος. Κι είναι για τούτο, κατά την άποψή μου, που ο ποιητής, ως εκπρόσωπος μιας κατακρεουργημένης πατρίδας και ανθρωπότητας, αποτελεί ευαίσθητο δέκτη των εθνικών, αλλά και σύγχρονων, διεθνών κοινωνικών προβλημάτων ενός αναποδογυρισμένου και αντεστραμμένου κόσμου μέσα στον οποίο παράγεται, ενορχηστρώνεται και αλληλοσπαράσσεται αενάως η ανθρώπινη ύπαρξη. Και η ποιητική αυτή αντίληψη παράγει ασταμάτητα ποιητικές εικόνες, η λειτουργία των οποίων στηρίζεται εν γένει στην ανατροπή των καθιερωμένων σχέσεων, στην εξάρθρωση, με άλλα λόγια, της απατηλής εξωτερικής εικόνας και στην αποκάλυψη των γενεσιουργικών της στοιχείων. Η ανάδυση, επομένως, στην ανά χείρας έκδοση του κρυμμένου, εσωτερικού κόσμου –εξόφθαλμο στοιχείο του τίτλου της συλλογής- που διαρρηγνύει και κομματιάζει την ακεραιότητα του εμφανούς και του εμπειρικού, φωτίζει τον αθέατο, υπαρξιακό, παράλογο, εσωτερικό μας κόσμο, συμπληρώνοντας και φωτίζοντας το κενό της πανίσχυρης λογικής του δυτικού ορθολογισμού.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, όλα τα μεγέθη είναι ρευστά και μεταμορφώσιμα: η θάλασσα, το νερό, η ποίηση, η ζωή, ο χρόνος, ακόμα και ο ίδιος ο θάνατος. Τα σύμβολα, πάντως, αυτά φαίνεται να υποβάλλουν την αντιθετική αίσθηση της κίνησης και της μεταμόρφωσης μέσα στην αιώνια ακινησία του χρόνου. Κι αυτό γιατί κεντρική θέση μέσα στο φιλοσοφικό και ποιητικό σύμπαν του Χαρίση είναι η ηρακλείτειας προέλευσης πεποίθηση πως τούτος ο κόσμος, αλλάζει μόνο επιδερμικά, στην ουσία, όμως, όλα εξακολουθούν να παραμένουν τα ίδια, οι άνθρωποι και οι θεοί τους, τα λάθη και οι ζωές τους, η κοινωνική αδικία, ο έρωτας, ο πόλεμος και ο θάνατος. Παρ’ όλα αυτά το έντονο στοιχείο της παραμυθίας, της μεταμόρφωσης, του παραλόγου, του πλάγιου χιούμορ, της φορτισμένης από σημάνσεις και λυρικές εκτινάξεις αφήγησης, της έντονης παρουσίας του συμβόλου, του ρέοντος, αλλά ενίοτε υπέρμετρα σκοτεινού και αόριστου ποιητικού λόγου, ακολουθούν την υφολογική τροχιά του ποιητή που λειτουργεί συχνά με τρόπο μυητικό, προβάλλοντας εφιαλτικά και ασθματικά τη ρευστότητα και τα ποικίλα αδιέξοδα τόσο της σύγχρονης κυπριακής και ελλαδικής πραγματικότητας όσο και γενικότερα του σύγχρονου κόσμου.
ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ
Και μου ‘λεγες πως είσαι αυτή π’ αναστενάζει
όταν εισχωρούν εντός σου ποταμόπλοια, καΐκια
κι ανοχύρωτοι άνθρωποι που θαλασσολογούν.
Θάλασσα με παράθυρα, με φυλλωσιές και κόλπους,
όπως ο κόλπος γυναικός που ξέρει κι άλλα κόλπα
(όπως τα κόλπα γυναικών μ’ εργόχειρα και χάδια).
Θα σου συνάξω νούφαρα, ανθούς απ’ αγιοκλήματα,
λιμάνια μες στα αίματα, κήπους μες στις αυλές σου
στις αλυκές του κόρφου σου, όπου θα κατοικήσω.
Θενά κατέβω τρεις φορές στον τόπο σου και πάλι
για να κερδίσω άλλην μιαν ανάμνηση μ’ εσένα,
να τη στολίσω μ’ όνειρα, σπιθίσματα του ήλιου
κι άπλετο φως να χύνεται στου σώματος την ώρα.
ΑΝΑΛΩΣΙΜΟ
Η Αύρα, η Λαύρα και η Λάβα έλεγαν χρώματα,
γελούσαν κατακόρυφα, γεννούσαν κιγκλιδώματα.
Μπροστά η βασίλισσα, ο Δούρειος Ίππος, ο τραγουδοποιός.
Μέσα στο πλήθος η Αλικαρνασσώ, η Χρυσόθεμις,
η Σαλώμη — μορφές υπαρκτές.
Τ’ απόγευμα γέμιζαν τις τσέπες με χρησμούς,
στους κήπους κατέβαιναν με τα χρυσάνθεμα.
Κάθε που νύκτωνε, η Χρυσόθεμις ξάπλωνε
στη γαλήνη του προσώπου, άφηνε τον ύπνο να σκεπάσει
το ερυθρόμορφο κορμί.
Δεν ξέρω αν το ποτήρι ήταν άδειο και η κλεψύδρα της μισή,
όμως η αύρα της ψυχής της είχε ένα χρώμα θαλασσί.
* Ρήσος Χαρίσης, Θάλασσα εσωτερικού χώρου (Κίχλη 2020)