Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;
”Η τέχνη τρομάζει, είναι εναντίον κάθε καθεστηκυίας τάξης, εναντίον κάθε κομφορμισμού”, έλεγε ο σπουδαίος Νικόλας Κάλας.
Είναι αλήθεια ότι το εκάστοτε πολιτικό – οικονομικό σύστημα διακατέχεται από τον ενδόμυχο φόβο, μήπως μια μέρα οι άνθρωποι της τέχνης και ειδικότερα οι ποιητές, κατορθώσουν να οδηγήσουν τους λαούς ”εκτός σχεδίου.”
Το ζήτημα που απασχολεί το κατεστημένο είναι η χειραγώγηση του αναγνωστικού κοινού, ώστε να μη φτάνει εύκολα το γράμμα του αποστολέα – ποιητή στο εσωτερικό γραμματοκιβώτιο του παραλήπτη – αναγνώστη.
Έχουν επινοηθεί πολλοί τρόποι για την επιτυχία του εγχειρήματος. Παίρνοντας μέτρα υπέρ των μετρίων, διευκολύνοντας τις εύκολες πατέντες, σκορπίζοντας απλόχερα στα μέσα ενημέρωσης σκουπίδια αποχαύνωσης και θολερής κουλτούρας.
Κάποτε χρησιμοποιούνται ειδικευμένα περιστέρια ως κομιστές επιστολών προς τους ευνοουμένους της εξουσίας, διαχωρίζοντας τους δημιουργούς σε πρόβατα και ερίφια.
Συμπερασματικά, η θέση του αληθινού ποιητή στην κοινωνία της άκρατης και αδηφάγου παγκοσμιοποίησης, μόνο εύκολη δεν μπορεί να θεωρηθεί. Αντιθέτως υπονομεύεται με πολλαπλές παγίδες και τεχνάσματα.
Πώς να ποτίσει ο ποιητής, να σπείρει τις ιδέες και τις λέξεις, πώς να μοιράσει το ψωμί του δίκιου και της γνώσης;
Πώς να γκρεμίσει τα οχυρά της σιωπής, να πολεμήσει όλου του κόσμου τα δεινά, να ξαλαφρώσει απ’ τα βάσανα την πλάση;
”Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.”, έγραψε ο Ανδρέας Κάλβος.
Ιδού λοιπόν η αρματωσιά του ποιητή. Να σκέφτεται ελεύθερα, να δίνει, να τολμά.
Να ξεμπροστιάζει τις σκιές των τρωκτικών, να ξιφουλκεί στους λαβυρίνθους των δειλών, να υποκλίνεται στους έρωτες του δρόμου.
Να παίζει με τον θάνατο, να χύνεται στις θάλασσες, να προκαλεί το θαύμα.
Να παίρνει απ’ το χέρι τα παιδιά, να τα μαθαίνει όνειρα, κρυφτό και παραμύθια.
Να ψάχνει το λιμάνι που δεν βρέθηκε ποτέ, στο άφαντο νησί της ουτοπίας.
Ας καταπίνει τη δική του μοναξιά, ας σκέφτεται να κρεμαστεί απ’ τη θηλιά της θλίψης. Οι λέξεις τον κρατάνε ζωντανό, μα προπαντός οι άλλοι.
Ο ποιητής δεν μοιάζει με κανέναν.
Οι άλλοι μοιάζουν με τον ποιητή.
Γι’ αυτό γυρνά σαν φάντασμα τα σπίτια τους τη νύχτα, αφήνοντας επάνω στο τραπέζι ένα σημείωμα με στίχους από όραμα, ελπίδα και κουράγιο.
”Πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα”, λέει ο Κωνσταντίνος Καβάφης.
Αν κάνει πίσω ο ποιητής ένα σκαλί και μόνο, δεν έχει πια θέση καμιά στων ” Ιδεών την Πόλη.”
Ως διαχρονικοί φορείς ψυχικής λύτρωσης, συμπάσχουν με τον χειμαζόμενο άνθρωπο, καταθέτοντας στοχασμούς και βιώματα στο ποιητικό λεύκωμα κάθε ανθρώπινης δοκιμασίας.
Ποίηση εμψυχωτική, ιαματική, παρηγορητική, ελπιδοφόρα, πολλές φορές ακόμα και χιουμοριστική.
Στην τελευταία περίπτωση – στην οποία επιστρέψτε μου να σταθώ – ο ποιητής επιχειρεί να αποσπάσει την προσοχή του κόσμου από τη ζοφερή πραγματικότητα αποσκοπώντας στη δημιουργία μιας ιλαρής ατμόσφαιρας. Ξορκίζει τους αιωρούμενους φόβους, διογκώνει ή συρρικνώνει τα φαινόμενα, απομυθοποιώντας τη δυναμική τους. Εγχείρημα δύσκολο αλλά διαχρονικό, καθώς όπως έχει αποδειχθεί, η σάτιρα επιδρά καταλυτικά στη διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας προπάντων σε περιόδους κρίσεων.
Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους στίχους, ποικίλλουν ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία, τη φιλοσοφία και τα εκφραστικά μέσα του δημιουργού. Αυτοσαρκασμός, ειρωνεία υπερρεαλιστικές προσεγγίσεις, ακραίες αντιθέσεις, ανατρεπτικές μεταφορές.
Τα ποιήματα είναι συνήθως ολιγόστιχα γιατί επικεντρώνονται σε λέξεις – κλειδιά, ικανές να υποστηρίξουν το ευτράπελο κλίμα που επιδιώκεται.
Όμως τις περισσότερες φορές ο ποιητής πληρώνει το τίμημα που απαιτεί ο στίχος. Στιγμές μπαίνε γυμνός μέσα στο ποίημα, τονίζοντας το άσεμνο και όχι τα σημάδια. Άλλοτε πάλι, βάφει τη θλίψη χρώματα, ίδιος παλιάτσος να γελάσουν τα παιδιά και οι μεγάλοι.
Κι όσο βαθαίνει ο λαβύρινθος της κρίσης, όσο πιο άγρια βρυχάται το άγνωστο, τόσο μοχθεί να γράψει ένα σύνθημα – χαμόγελο στους τοίχους.
Να ξεσηκώσει όλο τον κόσμο να χορέψει ηδονικά, έστω σ’ αυτό το σκηνικό μένοντας σπίτι.
ΜΕΝΟΝΤΑΣ ΣΠΙΤΙ. Ιδού ο τίτλος της συλλογής χα’ι’κού που έγραψα αυτές τις κούφιες μέρες. Αντέχετε μερικά παραδείγματα;Η μοναξιά μου – δέχτηκε την πρόταση – Παντρευόμαστε.
Ούτως εχόντων – κρατάω αποστάσεις – Απ’ τους καθρέφτες.
Θα κάνω λίφτινγκ – Ίσως αν αρρωστήσω – να με κοιτάξουν.
Θέλω να παίξω – πόκερ με τα μάλλινα – Να τα μαδήσω.
Έχει ξεφύγει – ο άλλος εαυτός μου – Δεν μιλιόμαστε.
Τέρμα τα μέτρα – Αλλάζω χειραψίες – με τα πόμολα.
Έχω σαλτάρει – Σκέφτομαι ποιήματα – Γράφω ταξίδια.
* Ο Χάρης Μελιτάς σπούδασε Αρχιτέκτων και δίδαξε στα Τ.Ε.Ι. Αθηνών Αρχιτεκτονική και Ιστορία της Τέχνης. Έχει εκδώσει 14 ποιητικές συλλογές, διηγήματα και μια επίτομη Ιστορία της Τέχνης για τους σπουδαστές των Τ.Ε.Ι. Είναι μέλος του Κύκλου Ποιητών.