Πρόκειται για μια σειρά σύντομων άρθρων που αφορούν την performance poetry / επιτελεστική ποίηση, ένα δια-πολύ-καλλιτεχνικό είδος ποίησης (inter-disciplinary poetry art), που προσβλέπει σε μια πολυεπίπεδη και πολυαισθητηριακή ποιητική εμπειρία. Ευχαριστώ θερμά τον ποιητή Αντώνη Σκιαθά και τον ποιητή / καθηγητή Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο για την ευκαιρία που μου δίνουν να συστήσω στο αναγνωστικό κοινό του Culturebook το σχετικά καινούργιο αυτό ποιητικό είδος. Να σημειώσουμε ότι, ήδη από το καλοκαίρι 2020, η performance ποίηση έχει ενταχθεί, ως αντικείμενο σπουδών, στο Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Η περιοδικότητα των δημοσιεύσεων είναι ανά δεκαπέντε ημέρες, με μια συνέχεια ως προς τα ζητήματα που θα διεξέρχονται κάθε φορά. Το κάθε κείμενο συνοδεύεται από ένα video με αναφορά στην εγχώρια ή τη διεθνή ποιητική «σκηνή».
«Εν κατακλείδι»
Ολοκληρώνεται σήμερα, σχεδόν έξι μήνες μετά, αυτή η σειρά των δεκατριών άρθρων που αφορούν την επιτελεστική (ή τελεστική ή performance) ποίηση, ένα ποιητικό είδος με βαθύτατες ρίζες και ανοιχτό χρονικό ορίζοντα. Στην πορεία, αποσαφηνίσαμε το πεδίο, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα και τα συστατικά της στοιχεία, πολλά από τα οποία τελούν εν εξελίξει ακολουθώντας την κοινωνική και τεχνολογική πρόοδο του σύγχρονου κόσμου. Αναφερθήκαμε στους πρώτους διδάξαντες και τους συνεχιστές, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα (βλ. άρθρο 4ο), παραθέτοντας παραδείγματα έργων τους που καταδεικνύουν την ποικιλία στους τρόπους σύλληψης και υλοποίησης ενός επιτελεστικού ποιητικού έργου. Ίσως, μάλιστα, η ρέουσα, μη οριοθετημένη φύση της επιτελεστικής ποίησης να αιτιολογεί τη μέχρι σήμερα απουσία θεσμοθετημένου χώρου στην ελληνική εγκύκλια εκπαίδευση, παρόλο που στο εξωτερικό διδάσκεται εδώ και χρόνια. (Εξαίρεση στον κανόνα, η σχετικά πρόσφατη ένταξή της, ως ξεχωριστό μάθημα, στο Διιδρυματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας).
Η επιτελεστική ποίηση, λοιπόν, συνενώνει δύο διαφορετικές έννοιες και πρακτικές: την ποίηση, ως τέχνη του λόγου, και την επιτέλεση (performance), ως πραξιακό και ταυτόχρονα παραστασιακό φαινόμενο. Είναι ένα είδος τέχνης με αρχή-μέση-τέλος και άξονα τον ποιητικό λόγο. Μορφή και περιεχόμενο εμφανίζονται ως μία αδιαχώριστη ολότητα – κατά την «ένυλη μορφή» του Αριστοτέλη. Εμπλέκει το σώμα, εστιάζοντας στο βίωμα. Προϋποθέτει τελεστή (τον ίδιο τον ποιητή) και κοινό, που αλληλεπιδρούν, αμβλύνοντας τη μεταξύ τους απόσταση. Εκκινά από μια ιδέα (concept) και σχεδιάζεται ως «παρτιτούρα». Περικλείει την έννοια του παιχνιδιού, της τυχαιότητας και της απόλαυσης. Συμβαίνει σε προεπιλεγμένο χώρο και χρόνο, στοχεύοντας σε ένα τέλος (ολοκλήρωση) που συμπεριλαμβάνει την ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας της. Χαρακτηρίζεται από οργανικότητα, συμπληρωματικότητα, ρευστότητα και ανοιχτότητα, επιτρέποντας σε διαφορετικές φωνές να συνυπάρχουν, να συμπράττουν και να συμβάλλονται, και καθιστώντας τον ακροατή-θεατή συμμέτοχο στη δημιουργία τόσο του νοήματος όσο και της ίδιας της πράξης της επιτέλεσης.
Στη γρήγορα μεταλλασσόμενη, παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου το τοπικό γίνεται αντιληπτό ως «πλανητοπικό» (glocal[1]) –καθώς δέχεται επιρροές που καθιστούν τόσο την ταυτότητα όσο και τον πολιτισμό ποιότητες που τελούν εν τω γίγνεσθαι– η επιτελεστική ποίηση φαίνεται να αποτελεί τόπο επιστροφής και συμφιλίωσης του ατομικού με το συλλογικό, του μοναδικού με το καθολικό, του τοπικού με το παγκόσμιο. Ο ποιητικός λόγος φαίνεται να επανευρίσκει τη δημόσια λειτουργία του, ένα νέο (ή πολύ παλιό) πεδίο πραγματικότητας, έκθεσης, επικοινωνίας και δημιουργικής πράξης.
Θα μπορούσαμε άραγε να υπολογίζουμε σε μια εκδοχή επιτελεστικής ποίησης που θα συνέδεε την παρακαταθήκη και τον πλούτο της προφορικής ποιητικής μας παράδοσης με τη επιτελεστική (performative) σκέψη και πράξη τού σήμερα; Με ποιο τρόπο η τεχνική, η γλωσσική και η συγκινησιακή δύναμη του ποιητικού λόγου, η συντακτική του ευελιξία, οι ρυθμοί, η μετρική, οι προσωδιακοί τρόποι, η εκφορά, στοιχεία, δηλαδή, που αναδεικνύουν τη «φωνούμενη ύλη» και την ακροαματική διάσταση ενός ποιήματος, θα μπορούσαν να ζωντανέψουν ξανά μέσα από τη σύγχρονη επιτελεστική ποίηση; Ποια «μυστικά» της ποιητικής μας κληρονομιάς θα ήταν δυνατό να συνυφανθούν με τη μεταιχμιακή τέχνη της επιτέλεσης; Πόσο ουτοπικό θα ήταν μέσα από μια τέτοια σύζευξη να δημιουργηθεί ένα νέο «input», μια νέα κατάθεση, ώστε η ποίηση να επανακτήσει την ενεργή λειτουργικότητά της μέσα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Ο ποιητής διαμέσων Δημοσθένης Αγραφιώτης, στα θεωρητικά του κείμενα περί του «μέλλοντος της ποίησης», κάνει λόγο για την αναγκαιότητα μιας «πολιτιστικής προσέγγισης του ελληνικού» με τέτοιο τρόπο ώστε το παρελθόν να μην «υπερκαλύπτει» το παρόν αλλά να τελεί σε γόνιμη αλληλόδραση με τα σύγχρονα (παγκόσμια) τεκταινόμενα στο χώρο της τέχνης, για να μπορέσει να οδηγήσει σε νέες επινοήσεις. Σε αυτή την περίπτωση, η ποιητική μας παράδοση γίνεται αντιληπτή ως πολύτιμο νάμα άντλησης ιδεών (και όχι ως ένας μουσειακός τόπος που απέχει από το σήμερα). Η παραγωγή νέων ελληνικών (επιτελεστικών) ποιητικών τρόπων, που θα ευθυγραμμίζονται ή θα συναντούν το διεθνοποιημένο κόσμο, ευελπιστούμε να καταστήσει «την ελληνική κουλτούρα τοπικοποιημένη (glocal) και όχι απλώς τοπική (local)», ώστε να μιλάμε στο εξής για «πλανητοπική ποίηση», με τον ίδιο τον ποιητή να εμφανίζεται ως μεσολαβητής του πολιτιστικού.
[1] Ο όρος «glocal» αποτελεί σύζευξη του «global» (πλανητικό/παγκόσμιο) και του «local» (τοπικό).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA
Αρσενίου Ε. (2018), Πολιτιστική Ποίηση, Η διατοπική γραφή του Αγραφιώτη, Αθήνα: Το μέλλον.
Carlson M. (2014), Performance – Μια κριτική εισαγωγή, μτφρ/εισαγωγή/επιμ. Ράπτου Ελευθερία, Αθήνα: Παπαζήση.
Geertz C. (1983), “Blurred Genres”, στο Local Knowledge: Further Essays in Interpretive Anthropology, Stanford, Calif.: Stanford University Press, (σσ: 19-35).
«Ποιητικές Μεταγραφές – Εφτά ποιητές, δεκατέσσερα “ποιητεχνήματα”»
* Η Γεωργία Βεληβασάκη γράφει ποίηση, στίχους, έμμετρα παραμύθια, θεατρικά έργα και διηγήματα. Ασχολείται με το τραγούδι, το μουσικό θέατρο και την τέχνη της performance, ως ερμηνεύτρια και δημιουργός, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σπούδασε μουσική και θέατρο (Θέατρο των Αλλαγών, Α4Μ Κέντρο Παραστατικών Τεχνών κ.ά.) Είναι αριστούχος του τμήματος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), όπως και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Δημιουργική Γραφή» (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας), ενώ ολοκλήρωσε τα Προγράμματα Επαγγελματικής Επιμόρφωσης & Κατάρτισης «Performance/Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πρακτικές Εφαρμογές» και «Εκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων» του ΕΚΠΑ. Συνεργάζεται, ως διδάσκουσα, με το Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» (Π.Δ.Μ.).
Στο εργοβιογραφικό της περιλαμβάνονται λογοτεχνικά έργα, που έχουν βραβευθεί, εκδοθεί και παρουσιαστεί επί σκηνής, καθώς, επίσης, εκτενής προσωπική δισκογραφία, αλλά και συμμετοχές σε έργα άλλων καλλιτεχνών.
Περισσότερα: http://www.velivasaki.gr/biography/
Προηγούμενο άρθρο: «”Είναι, πράγματι; Είναι εύστοχο;” Αισθητικά και ποιοτικά κριτήρια για την εξακρίβωση και διακρίβωση της performance ποίησης»
https://www.culturebook.gr/texnes/performance-poihsis-12.html
Post cover: Από την πρώτη performance του ποιητικού αφηγήματος Κοντσέρτο για μία ημέρα που πέρασε της Γεωργίας Βεληβασάκη, τον Ιανουάριο 2017, στο μικροχώρο τέχνης «Ειλισσός» (Αθήνα), με τη συμμετοχή του τραγουδοποιού / κιθαριστή Ανδρέα Ζιάκα. Το ομώνυμο βιβλίο κυκλοφορεί από της εκδόσεις Γραφομηχανή.