Τα Τραγούδια Διαμαρτυρίας (Protest Songs) είναι τραγούδια που καυτηριάζουν έντονα μια κοινωνική ή πολιτική κατάσταση, συνήθως δυσάρεστη για τον περισσότερο κόσμο. Οι στίχοι τους ξεχωρίζουν καθώς έχουν σαφές περιεχόμενο και σκοπό αλλά και γιατί αρκετές φορές συνδέονται με κινήματα που επιθυμούν την άμεση αλλαγή των καθεστώτων.
Τα Τραγούδια Διαμαρτυρίας, τα οποία έγιναν αρκετά δημοφιλή τη δεκαετία του ’60, υιοθετούνται συχνά από κοινωνικές ομάδες που προσπαθούν να εκφράσουν την αγανάκτηση τους απαιτώντας την κατάργηση σκληρών μέτρων που επιβάλλουν οι κυβερνήσεις και όχι μόνο. Στο παρελθόν, έχουν διεκδικήσει τη γυναικεία ψήφο, τη σεξουαλική απελευθέρωση, τα εργασιακά δικαιώματα και την πιο δίκαιη αντιμετώπιση των προβλημάτων του ανθρώπου. Μέχρι και σήμερα, καταγγέλλουν τους πολέμους αλλά και την κακοποίηση των ζώων. Παράλληλα, παίρνουν θέση υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος.
Εκπροσωπούν, κυρίως, τους ανθρώπους που αντιστέκονται, βγαίνουν στους δρόμους και αυτενεργούν προσπαθώντας με αγώνες να αλλάξουν την άδικη και λανθασμένη πραγματικότητα που βιώνουν.
Τα Τραγούδια Διαμαρτυρίας, δεν είναι πάντοτε ευθέως καταγγελτικά. Μπορεί να περνάνε έμμεσα το μήνυμα που επιθυμούν να εκφράσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ωδή στη Χαρά του ποιητή Friedrich Schiller που μελοποίησε ο κορυφαίος Beethoven. Αν και ανήκει σε άλλον αιώνα και δεν έχει άμεση σχέση με τα Τραγούδια Διαμαρτυρίας, ωστόσο θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι πρόκειται για μια αντιπολεμική σύνθεση που διαμαρτύρεται με πλάγιο τρόπο. Η περίφημη Ένατη Συμφωνία υμνεί την αδελφότητα και μεταδίδει το μήνυμα της αγάπης σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Ω Χαρά, σπίθα πανέμορφη, Θεϊκή, ένα πύρινο μεθύσι στον δικό σου τον ναό μας οδηγεί. Όλοι οι άνθρωποι, ω θεά, αδερφώνονται, όπου η φτερούγα η απαλή σου τριγυρνά. Όλα τα έθνη αγκαλιαστείτε! Σε όλον τον κόσμο, εγώ στέλνω, τούτο το φιλί.
Ένα άλλο παράδειγμα έμμεσης διαμαρτυρίας είναι, κατά τη γνώμη μου, ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκι. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1972, την περίοδο της δικτατορίας, και θεωρείται ένας από τους πιο ευφάνταστους δίσκους της ελληνικής μουσικής. Πέρα από τις μαγικές μελωδίες και ενορχηστρώσεις, ο Χατζιδάκις μελοποιεί με μοναδικό τρόπο σπουδαίους ποιητές όπως Ελύτης, Καβάφης, Γκάτσος, Σολωμός, Ευριπίδης, Σαπφώ. Ο δίσκος ολοκληρώνεται με το αριστουργηματικό τραγούδι Κραταιά ως θάνατος αγάπη – απόσπασμα από το Άσμα Ασμάτων του Σολομώντος.
Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ουσιαστικότερο αντιπολεμικό μήνυμα από το να αντιπαραταχθεί το ήθος, η ομορφιά και η ευγένεια, απέναντι στη χυδαιότητα της απληστίας, της αισχροκέρδειας και της επιβολής εξουσίας.
Παρακάτω, θα διαβάσουμε τους στίχους τριών τραγουδιών με αντιπολεμικό χαρακτήρα. Το πρώτο το ανακάλυψα τυχαία σε μια παιδική ανθολογία τραγουδιών, η οποία απευθύνεται σε μαθητές δημοτικού σχολείου. Μου άρεσε η απλότητα και η ειλικρίνεια του.
Ειρήνη
Με λεν Ειρήνη και στο όνομα μου
Παίζουνε σκάκι οι δυνατοί
Κι όπου κι αν πάω με φωνάζουν
Από το Λίβανο ως τη Χιλή
Είμαι λουλούδι που ανθίζει στα χαλάσματα
Κι ακούω κλάματα παιδιών μες στα μεσάνυχτα
Ουράνιο τόξο σ’ έναν γκρίζο ουρανό
Κλαδάκι ελιάς δίνω στον εχθρό
Με λεν Ειρήνη και στο όνομα μου
Κάνουν παζάρια οι ισχυροί
Κι όπου κι αν πάω με ματώνουν
Από την Κίνα στην Αφρική
Είμαι λουλούδι που ανθίζει στα χαλάσματα
Κι ακούω κλάματα παιδιών μες στα μεσάνυχτα
Ουράνιο τόξο σ’ έναν γκρίζο ουρανό
Κλαδάκι ελιάς δίνω στον εχθρό
Το επόμενο έμμετρο ποίημα, το έγραψα πριν από λίγα χρόνια με αφορμή ένα γεγονός που είδα στις ειδήσεις. Το μελοποίησα και στη συνέχεια το έκλεισα στο συρτάρι μου. Πρόσφατα, το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Δημιουργική Γραφή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, οργάνωσε με επιτυχία, μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας Zoom, αντιπολεμικό μαραθώνιο σχετικά με τα δυσάρεστα γεγονότα που συμβαίνουν στην Ουκρανία.
Όταν αναρωτήθηκα με ποιο ποίημα μου θα μπορούσα να συμμετέχω, τότε αμέσως σκέφτηκα ότι οι Παλιάνθρωποι των ηπείρων, ταιριάζουν. Αμέσως, ζήτησα από τη φίλη και πάντα πρόθυμη Γεωργία Βεληβασάκη να το απαγγείλει με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο και εκείνη δέχτηκε με χαρά. Το ηχογράφησε στο κινητό της τηλέφωνο, μου έστειλε το αρχείο με email, το επεξεργάστηκα στο μουσικό πρόγραμμα του υπολογιστή μου, προσθέτοντας ως υπόκρουση απόσπασμα από το Quartet For The End Of Time του Olivier Messiaen, και έτσι ολοκληρώθηκε η απρόσμενη συνεργασία μας.
Το ζητούμενο όμως είναι άλλο. Γιατί αυτά τα τραγούδια να μην παραμένουν για πάντα στο συρτάρι; Γιατί αναγκάζεσαι να τα θυμηθείς και γιατί είναι ακόμη επίκαιρα;
Παλιάνθρωποι των ηπείρων
Ακούστε λίγο εσείς που έχω κάτι να σας πω
Εσείς που διαφεντεύετε τις τύχες του πλανήτη
Που βλέπετε να αυξάνονται ολοένα τα ποσά
Στους παχυλούς offshore τραπεζικούς λογαριασμούς σας
Γνωρίζω πως οι βόμβες του πολέμου σκάζουνε
Απλώς για το συμφέρον για το κέφι το δικό σας
Μου φέρνετε στη μύτη μου κακιά οσμή των χοίρων
Παλιάνθρωποι των ηπείρων
Μα όταν θα σας έχει πια γεράσει ο καιρός
Τότε θα ζητιανεύετε για λίγη αθανασία
Τις Κυριακές κλεισμένοι σε καθεδρικούς ναούς
Θα ψάχνετε θεό που να προσφέρει ελεημοσύνη
Μην κάνετε πως δεν ακούτε τίποτα εσείς
Που με το αίμα πάντοτε των άλλων ξεδιψάτε
Μου φέρνετε στη μύτη μου κακιά οσμή των χοίρων
Παλιάνθρωποι των ηπείρων
Τετράγωνη σκακιέρα / Τσιγάρο ταμπακιέρα
Για κούνησε το πιόνι / Ο θάνατος ζυγώνει
Το άλογο θυσία / Δεν έχει σημασία
Πάρε λευκά ή μαύρα / Καρδιές φωτιά και λαύρα
Ακούστε λίγο εσείς που έχω κάτι να σας πω
Εσείς που παζαρεύετε οι γάγγραινες τα έθνη
Πως θα ήθελα να ήσασταν εκείνο το υγρό
Που τρέχει σαν πατάω το κουμπί στο καζανάκι
Φοράτε μία μάσκα αθώα χαμογελαστή
Παρουσιάζεστε άγιοι σε όλα τα κανάλια
Μου φέρνετε στη μύτη μου κακιά οσμή των χοίρων
Παλιάνθρωποι των ηπείρων
Το τραγούδι Παλιάνθρωποι των ηπείρων μπορείτε να το ακούσετε πατώντας τον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.youtube.com/watch?v=OAgS5HEPP_g
Το τρίτο τραγούδι ονομάζεται Άσπρα μαντίλια. Τους στίχους έγραψε η Γεωργία Βεληβασάκη και τη μουσική ο Κωνσταντίνος Αθυρίδης. Ερμηνεύει ο Δημήτρης Ζερβουδάκης μαζί με τη Γεωργία Βεληβασάκη και τον Luis Borda.
Η Γεωργία μας εκμυστηρεύεται πως εμπνεύστηκε το τραγούδι από το βιβλίο του παλιού της φίλου και συμμαθητή Κώστα Ιουλιανού Λουλουδάκη (Άσπρα μαντίλια στην Plaza de Mayo). «Με συγκίνησε βαθύτατα», εξομολογείται.
Το βιβλίο αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην εποχή της δικτατορίας του Βιντέλα στην Αργεντινή και στις μανάδες που ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι σε μια εξουσία που με τη βία τους είχε στερήσει τα ίδια τους τα παιδιά. Χιλιάδες νέοι «εξαφανίστηκαν» εκείνο τον καιρό, αφήνοντας αναπάντητα ερωτήματα.
Ο Κώστας Λουλουδάκης γράφει: «Παραστρατιωτικές ομάδες εμφανίζονταν από το πουθενά οδηγώντας τα μαύρα Ford Falcon. Κάθε πολίτης ήταν πιθανός στόχος. Ακόμη και τα παιδιά. Τα μωρά τα έδιναν ως λάφυρα πολέμου σε οικογένειες που είχαν το “σωστό φρόνημα”».
Η Γεωργία συμπληρώνει: «Το τραγούδι μιλά για τους «ντεσαπαρεσίδος» (desaparecidos) της Αργεντινής, αλλά και για τα «εξαφανισμένα» παιδιά του σύγχρονου κόσμου από βία, από πείνα, από αδιαφορία… Τα παιδιά που ίσως ποτέ δεν θα έχουν την ευκαιρία μιας «κανονικής» ζωής, που χάνονται μέσα στην αδυσώπητη σημερινή πραγματικότητα. Το τραγούδι «Άσπρα μαντίλια» είναι ένας ύμνος στις μανάδες-σύμβολα που υπερασπίζονται τα παιδιά τους απέναντι σε ανθρωποφάγες πολιτικές και πολέμους, πέρα από χρόνο και τόπο, τότε και τώρα, από την Πλάζα ντε Μάγιο μέχρι τη Λουάντα, τη Λαμπεντούσα, τη Δαμασκό, την Ειδομένη, τη Μαριούπολη…»
Ο θάνατος φτάνει με μαύρη Ford Falcon
Φοράει γραβάτα και βλέμμα κοράκων
Αρπάζει παιδιά, μωρά από το στήθος
Εμπόρευμα ή λάφυρο, desaparecidos
Και στόλισμα αλλόκοτο του Rio de la Plata
Alicia, αδερφή μου, τη φρίκη σταμάτα
«Mi niño, μονάκριβο, παιδί μου θλιμμένο
Πού να ΄σαι, μιαν είδηση στερνή περιμένω
Κρυώνεις; Διψάς; Ανασαίνεις;
Κανείς δεν μ΄ απάντησεαν ζεις ή αν πεθαίνεις»
Άσπρα μαντίλια στην Plaza de Mayo
Μάνα καράβι, μάνα ναυάγιο
Στρέφεις μ΄ ανάποδο βήμα το χρόνο
Και με το δάχτυλο στο δολοφόνο
Για τα παιδιά σου που ακόμα τώρα
Γίνονται λεία σε σαρκοβόρα
Νύχια εμπόρων και σαστισμένα
Γυρνούν στους δρόμους γυμνά και ξένα
Μάνα αφόβητη, μάνα αγία
Σε μιαν ατέλειωτη χορογραφία
Το σώμα υψώνεις, γίνεσαι ασπίδα
Να μη χαθεί η τελευταία ελπίδα
Στη Δαμασκό, στην Ειδομένη
Άγνωστη, μόνη κι απελπισμένη
Κι απ΄ τη Λουάντα στη Λαμπεντούσα
Αδικημένη, μοιρολογούσα
Κάπου, μια μάνα, πάντα, χορεύει
Και το παιδί της πίσω γυρεύει
Hebe, María, Delicia, Marta
Leila, Tereza, Fatime, Hamda
Τα σπλάχνα σας πίσω ζητάτε απ’ το δήμιο
Στα χέρια σημαία, της φρίκης ενθύμιο
Κερί αναμμένο, μια φωτογραφία
Του δόλιου παιδιού που σας πήραν με βία
Το τραγούδι Άσπρα Μαντίλια μπορείτε να το ακούσετε πατώντας τον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.youtube.com/watch?v=0tozNDnKlUA
Δημήτριος Π. Νάσκος
Μάρτιος 2022
