Η εικαστική διερεύνηση της εικόνας του θανάτου στην ποίηση του Πολυκάρπου – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Ο Ανδρέας Πολυκάρπου από την πρώτη του εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα, ξεχώρισε με συλλογές και συνθέσεις που ισορροπούν σε έναν ιδιότυπο συγκρητισμό σύγχρονου μέλους και προβληματισμού με τη μυθολογία και το θρησκευτικό στοιχείο. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η τελευταία του ποιητική σύνθεση, «πένθιμα καλοκαίρια» (Νίκας, 2021).
Το ταξίδι στον Άδη του θαλάσσιου βυθού είναι ένα σφιχτό, αφηγηματικής ροής έργο, πλούσιο σε εικόνες και αποφθεγματικές εκφράσεις. Όμορφες σκηνές με στοιχεία του υποθαλάσσιου κόσμου, με αναφορές στην Κύπρο και σε ταφικά έθιμα διανθίζουν όλο το έργο και συμπλέκονται με αποφθεγματικές διατυπώσεις και στοχαστικές προσεγγίσεις για τον θάνατο. Με επιρροές από τη σολωμική ποίηση, ο ποιητής οδηγείται σε μία θαλάσσια Νέκυια, μια γνωριμία με τον υδάτινο θάνατο στο μέσο του Αυγούστου. Ο θερινός μήνας και εννοιολογικά παράγωγα ή όντα της θάλασσας εντοπίζονται διαρκώς στις επιμέρους συνθέσεις. Η Ευρυδίκη του Πολυκάρπου μοιάζει περισσότερο με τη σολωμική Φεγγαροντυμένη, παρά με τον μυθολογικό χαρακτήρα, καθώς είναι αυτή που αποκαλύπτει τα μυστικά του βυθού και του Άδη στον ποιητικό αφηγητή. Τόσο η σύλληψη όσο και η ποιητική θυμίζουν ένα δραματικό επύλλιο, ώστε εύκολα να μπορεί να χαρακτηριστεί και ως σκηνικό έργο. Η αφηγηματική κίνηση και ο στιχουργός ρυθμός με τα ολοκληρωμένα νοήματα και τις ρυθμικές επαναλήψεις, αντίστροφες και ασύνδετα, ευνοούν τη σκηνική απαγγελία. Μολονότι ο αναγνώστης εύκολα χάνεται στο πλήθος των εικόνων, ο στιχουργός ρυθμός τον παρασέρνει και διατηρεί το ενδιαφέρον του.
Πρόθεση του ποιητή δεν είναι να προβληματίσει τον αναγνώστη με μία πρόταση υπαρξιακής ποίησης, αλλά να εξερευνήσει εικαστικά πτυχές της εικόνας του θανάτου κατά το πρότυπο της ρομαντικής ποίησης. Αντί να καταθέσει ένα μοιρολόι (παραμυθία) ή μια ελεγεία (ηρωοποίηση και έπαινος του νεκρού) είτε μία αντι-ελεγεία (θρήνος χωρίς παρηγορητική στόχευση), ο Πολυκάρπου επιστρέφει στις ρομαντικές αναζήτησης της εικόνας του θανάτου. Σε πολλά σημεία το έργο θυμίζει κείμενα ρομαντικών ποιητών όπως του William Blake και του William Wordsworth. Ο θάνατος ήταν πάντα ένα βασικό ποιητικό θέμα. Η ρομαντική ποίηση έφερε νέες, συναρπαστικές συχνά, απόψεις για το τέλος και τη μορφή του, που τον απομάκρυναν από τις επικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Η ρομαντική επίκληση στη φαντασία και το συναίσθημα έθεσαν μία νέα προβληματική για τη δημιουργική διαπραγμάτευση του τέλους. Οι εικόνες του βυθού και η μεταφορική σύνδεσή τους με τον θάνατο είναι μία αντανάκλαση του ρομαντισμού στο μεταμοντέρνο. Ας μην παραβλέπουμε ότι οι ρομαντικοί ποιητές αντιμετώπιζαν τον θάνατο ως μία νέα αρχή. Και αυτή η αισιόδοξη ιδέα ενυπάρχει σε όλη την ποιητική σύνθεση του Πολυκάρπου. Η πολυχρωμία και οι ζωντανές εικόνες αισθητοποιούν αυτή την αντίληψη και πάνω της οικοδομείται όλη η μεταφυσική της ραψωδίας.
Η διάχυτη απογοήτευση του μεταμοντέρνου για τη σύγχρονη ζωή και τη δύναμη των αξιών του δυτικού κόσμου βρίσκει εύκολα κοινά σημεία με τη ρομαντική ιδέα, στο πλαίσιο της πολυφωνίας που τον διακρίνει. Γενικότερα, το μεταμοντέρνο αντιμετωπίζοντας με κριτικό και δύσπιστο πνεύμα το παρελθόν και τις ιδέες του, πρότεινε καλλιτεχνικές αναζητήσεις με συνεχείς παραπομπές και αναφορές σε προηγούμενες μορφές τέχνης, αν και συχνά η δημιουργική καινοτομία περιοριζόταν στην ενσωμάτωση των μορφολογικών αναζητήσεων του παρελθόντος στα προτάγματα της μετανεωτερικότητας. Η μεταμοντέρνα ποίηση μπροστά στην ανάγκη της να μιλήσει για θέματα που έχουν ήδη τεθεί μέσα από μια ποικιλία τρόπων, επιστρέφει συχνά στο παρελθόν και τις ρίζες της λογοτεχνίας. Η μεταμοντέρνα αισθητική αμφισβήτηση συνδέεται με την επανεξέταση των εκφραστικών τρόπων του άμεσου παρελθόντος. Επεξεργάζεται με νέα ματιά τα υλικά του παρελθόντος, επαναφέροντάς τα στην καλλιτεχνική επικαιρότητα. Δεν είναι λίγες οι φορές που το μεταμοντέρνο στην ανάγκη του να ξεπεράσει έργα του μοντερνισμού, στρέφεται σε τρόπους που το τελευταίο προσπάθησε να ανατρέψει, όπως η παραδοσιακή ποίηση και ο ρομαντισμός. Αναζητά τομές στο παρελθόν, και λιγότερο να δημιουργήσει ένα νέο κόσμο, συχνά αξιοποιώντας το εννοιολογικό οπλοστάσιο των ρομαντικών αξιών. Εξάλλου βασικό αίτημα των μεταμοντέρνων καλλιτεχνών είναι η επανεξέταση της τέχνης στη ζωή με στροφή σε παραδοσιακές δομές.