Η συλλογική θέαση του ατομικού ανατρέπει τις μεταμοντέρνες αυταπάτες – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα εκείνο που ονομάσαμε ποιητές της αγανάκτησης. Παρά το γεγονός ότι εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα λίγο νωρίτερα (1997), η ποιητική του συνταιριάζει απόλυτα με τις τάσεις που συναποτελούν την ποίηση της αγανάκτησης. Ο δημιουργός αγανακτισμένος με τον ποιητικό ερμητισμό, στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας γλώσσας από νωρίς υιοθέτησε μία εκφραστική λιτή και άμεση. Με όχημα την προφορικότητα, χωρίς λογοτεχνικά στολίδια, ακυρώνει τη διάκριση υψηλής και λαϊκής τέχνης. Η αισθητική πρόταση του Παπαδόπουλου, όπως εμφανίζεται και στη νέα του ποιητική συλλογή, «μεταμοντέρνες αυταπάτες» (Μανδραγόρας, 2021), οικοδομείται πάνω σε μία γλώσσα απέριττη, σχεδόν αντιλυρική. Ωστόσο αυτή η επιλογή έρχεται σε σύγκρουση με την ιδεολογία του μεταμοντέρνου. Ουσιαστικά ο ποιητής μεταχειρίζεται τα μέσα του μεταμοντέρνου για να υποσκάψει τις ιδέες που λανθάνουν πίσω από τις σύγχρονες καλλιτεχνικές τάσεις. Απέναντι στην κατάρρευση των συλλογικών οραμάτων και τον φιλελεύθερο ατομισμό που αρνείται τη διαφορετικότητα, ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος προτείνει μια στροφή στον κοινωνικό χώρο με σεβασμό στο άτομο.
Ο ποιητής κινείται διαρκώς μεταξύ ατομικού και κοινωνικού με οδηγό τα συλλογικά ιδανικά (Αν ψάξεις, Αναζήτηση). Η οικεία γλώσσα του επιτρέπει να κινείται ελεύθερα μεταξύ διαφορετικών θεμάτων, καταθέτοντας κείμενα πληθυντικά. Ακόμα και εκείνα που μέσα στη συντομία τους μοιάζουν να μην αφήνουν περιθώρια άλλης ερμηνείας, όταν διακειμενικά συνδεθούν με τα αριστερά ιδανικά του ποιητή, αποκτούν μία νέα διάσταση και λειτουργούν ως πολιτική κριτική για τις υποταγμένες συνειδήσεις και τους κομματικούς ταγούς (Μπέιμπι όιλ, Σιωπή, Ο ρόλος). Η εκφραστική αμεσότητα δένει λειτουργικά με την ενσωμάτωση καθημερινών εικόνων (Η σκόνη, Πληγωμένα όνειρα), δίνοντάς τους μία υπαρξιακή διάσταση (Σήψη, Προσοχή στο κενό). Πρόκειται για σκηνές που ο αναγνώστης έχει βιώσει, αλλά μες στη συνήθεια της καθημερινότητας προσπερνά διαρκώς. Η ειρωνεία που εντοπίζεται στις συνθέσεις απογυμνώνει τις μεταμοντέρνες αυταπάτες. Μένοντας στην ουσία μιας αυστηρής κριτικής απέναντι στη σύγχρονη κοινωνία, ο ποιητής σχολιάζει το “θαύμα” της τεχνολογικής εξέλιξης, που συνυπάρχει με την αδιαφορία για το κόστος στους εργαζόμενους (Επιπτώσεις, Διαδρομές), και τις διαφημίσεις, που κούφιες προσκαλούν τους ανθρώπους να καταναλώνουν διαρκώς (Διαφήμιση). Η ειρωνεία και η κριτική του Παπαδόπουλου αναδεικνύουν τις πραγματικές πληγές των ατόμων ως συλλογικών όντων, αναζητώντας την ισορροπία μεταξύ κοινωνικών ιδανικών και ιδιωτικού.
Στο Τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος (1992), ο Francis Fucuyama αναζητώντας ένα νέο συνεκτικό δεσμό μεταξύ των ανθρώπων, μετά την ανατροπή του ανατολικού μπλοκ, πρότεινε τον –λεγόμενο– παράγοντα Χ, που ουσιαστικά ταυτίζεται με την κατανάλωση. Έτσι ο άνθρωπος στη σκέψη του μετανεωτερικού φιλελευθερισμού έπαψε να είναι πολίτης και μετατράπηκε σε καταναλωτή, σε ιδιώτη που μόνο στόχο έχει να αγοράζει και να απολαμβάνει προϊόντα των διεθνών αγορών. Μα αν το βασικό ιδανικό του μεταμοντέρνου είναι η καταναλωτική αυταπάτη της ατομικής ευτυχίας, αδιαφορώντας για την κοινότητα, ο Παπαδόπουλος προτείνει τον σεβασμό στο άτομο είτε ως μοναχική ύπαρξη (Χωρίς έμπνευση, Το τηλέφωνο), είτε ως τραυματισμένο κοινωνικό ον (Έμπνευση, Έκλειψη σελήνης, Ο θρήνος του Ταύρου). Έτσι όμως η ποίησή του αποκτά μία κοινωνιοϋπαρξιακή διάσταση, ως έκφραση δηλαδή υπαρξιακής αγωνίας για την ίδια την κοινωνία. Οι μοναχικοί άνθρωποι και οι ανεκπλήρωτοι έρωτες (Ιθάκη, Ασυμφωνία), οι χαμένοι πρόσφυγες (Θρήνος) και οι άνεργοι (Το μαύρο σύννεφο), τα θύματα του φασισμού (Παύλος Φύσσας) και οι πόρνες με τους οροθετικούς (Δίχως πρόσωπο) γίνονται σύμβολα μιας κοινότητας σε παρακμή και σήψη (Νοσηλεία).
Όταν η μεταμοντέρνα ιδεολογία σπεύδει να αντικαταστήσει τα μαρξιστικά ιδανικά με το ιδεολόγημα του ατομισμού και της κατανάλωσης, ως καινούριες νομοτέλειες, ο Θεοχάρης Παπαδόπουλος αντιπροτείνει τη συλλογική θέαση του ατομικού. Αν στην «μάχη των πολιτευμάτων», ο Fukuyama προέβλεπε την εξάλειψη των κοινωνικών συγκρούσεων, ο Παπαδόπουλος επαναφέρει στο προσκήνιο τις κοινωνικές ανισότητες και τις ατομικές δυσκολίες με έναν τόνο υπαρξιακής αγωνίας. Η ανεργία και τα προσφυγικά ρεύματα, η μοναξιά των ανθρώπων εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής και της τεχνολογικής ανάπτυξης, τα καταναλωτικά όνειρα και οι πολιτικές ακροβασίες αποκαλύπτουν, σύμφωνα με το πνεύμα του ποιητή, ότι η μεταμοντέρνα κοινωνία ζει στις δικές τις αυταπάτες. Απέναντι στην αλαζονεία του μεταμοντέρνου ατομισμού ο Παπαδόπουλος αντιμετωπίζει το άτομο ως κοινωνικό ον.