Τα «φιλιά στο κενό» μετασχηματίζονται σε καλή ποίηση και στραφταλίζουν το φως τους.
Ο Φρόυντ πίστευε ότι γενεσιουργός αιτία της τέχνης και της λογοτεχνίας είναι η εξιδανίκευση της ανικανοποίητης λίμπιντο. Δηλαδή, θεωρούσε ότι οι καλλιτέχνες αποφορτίζουν τη βρεφική σεξουαλικότητά τους μετασχηματίζοντάς τη σε μη ενστικτώδεις μορφές. [[1]]
Στο τρίτο ποιητικό βιβλίο της η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μάς προσφέρει φιλιά στο κενό, των εκδόσεων Μελάνι. Μια σπουδή στην ερωτική ματαίωση και απώλεια, μια σωματοποίηση της ερωτικής νοσταλγίας και της μνήμης του απολεσθέντος ερωτικού αντικειμένου.
Στο εξώφυλλο η φωτογραφία του Βασίλη Κολτούκη σε απόλυτη συνομιλία με το περιεχόμενο της ποιητικής συλλογής. Μια ανάστροφη γυναικεία μορφή ποδηλάτισσας αιωρείται στον κενό του εναέριου χώρου, από δίπλα και το ποδήλατό της, ενώ στο γιαλό μπρος στην απέραντη θάλασσα ένας ποδηλάτης κρυμμένος κάτω από ένα ψαθάκι με πλατύ μπορ απομακρύνεται αμέριμνος, και ανίδεος ενδεχομένως για τα τεκταινόμενα στον εναέριο χώρο.
Στην προμετωπίδα της συλλογής η ποιήτρια μας προϊδεάζει με την ακόλουθη παραίνεση:
«Εάν δεν υπάρχει αρκετός χώρος στο σώμα,
συνεχίστε σε συνημμένη κενή σελίδα,
ανασαίνοντας τον αριθμό αδείας των ονείρων σας», σελ. 7.
Η ποιητική συλλογή φιλιά στο κενό αποτελείται από 48 ποιήματα, κάποια ολιγόστιχα και κάποια μεγαλύτερα, με οικονομία λέξεων, πυκνά και διαυγή, πλούσια σε παρηχήσεις, μεταφορές και εικόνες, με βιωματικές αναφορές και συγκινησιακές εκφάνσεις, με παρρησία και βιωμένη αλήθεια.
Στην ποίηση της Παπαγεωργίου συνδιαλέγονται η συγκίνηση με την θέαση και τον στοχασμό, ο ορθολογισμός του επιστημονικού λόγου με τον λυρισμό του ποιητικού λόγου, η ψυχική οδύνη με την σωματοποίησή της σε εκφάνσεις σωματικού άλγους, το ονειρικό με το φαντασιακό, το πραγματικό με το υπερβατικό και αόρατο, για να εκφράσουν τον ερωτικό πόθο και τα αισθήματα ματαίωσης και στέρησης, την ερωτική νοσταλγία και την ονειροπόληση μέχρι να επιτευχθεί η βίωση της οδύνης και ο μετασχηματισμός της σε ποιητικό λόγο και φως, καθώς και η συμφιλίωση με το κενό για να φανερωθεί ενορατικά το βαθύτερο είναι του άδειου.
Τα φιλιά στο κενό αποτελούν μια ποιητική πραγματεία στην απώλεια και το κενό, μια ποιητική ελεγεία στην έλλειψη, μια σπουδή στην απόσταση, με αναπολήσεις και νοσταλγικές εκρήξεις της μνήμης, με έκδηλη και έντονη την σαρκική καταγραφή ως ερωτική εγγύτητα, ως «στροβιλισμός αφής» στο δέρμα, στα άκρα, στα ακροδάχτυλα, στα πόδια και γενικά στο σώμα. Ωστόσο, τα ποιήματα είναι διάχυτα από φωσφορίζουσες σταγόνες λύτρωσης που πετυχαίνεται μέσω της λεκτικής δημιουργικής έκφρασης, της ποιητικής γραφής, καθώς και μέσω της ενορατικής βίωσης της συμφιλίωσης με το κενό και το άδειο.
Το ποιητικό υποκείμενο επικαλείται την ελπίδα. Στο ομώνυμο ποίημα, συνομιλεί μαζί της με βεβαιότητα για την ύπαρξή και τον ερχομό της: «Έρχεσαι μαζί με κάθε καταιγίδα/ Είσαι η χρυσή κλωστή στο μωβ βελούδο του θόλου μετά»˙ όμως δεν είναι βέβαιο αν το ποιητικό υποκείμενο θα είναι εκεί, αφού το ποίημα τελειώνει με μια ευχή: «Εύχομαι όσο ζω/ να βρίσκω τη δύναμη/ να έρχομαι κι εγώ», σελ. 19. Ίσως αυτή η απουσία του εαυτού από την ελπίδα και ο ενδεχόμενος φόβος απώλειας του εαυτού να αιτιολογούν τον αποφθεγματικό στίχο:
«Ο πιο σκληρός νόστος, είναι ο νόστος του εαυτού.», σελ. 19.
Το λευκό σαν νιφάδες χιονιού επανέρχονται στην ποιητική συλλογή ως συμβολισμοί της απώλειας, του κενού και του άδειου. «Το λευκό δεν είναι χρώμα.» αλλά «Έχει τη γνώση μιας νιφάδας/ που μόλις έλιωσε στα χείλη σου.», σελ. 43. Και στο ομώνυμο ποίημα «Νιφάδες»:
«Μια νιφάδα στροβιλίζεται/ στο μεσοδιάστημα του κενού/ Μετά πέφτει/», σελ. 45.
Στα τελευταία τρία ποιήματα μέσα από τη στοχαστική βίωση του πένθους της απώλειας και το μετασχηματισμό του σε ποιητικό λόγο επέρχεται η συμφιλίωση και στην συνέχεια η ανατροπή και κάθαρση: «τώρα μπορώ πλέον/ να ακουμπήσω το στομάχι μου/ στο αδειανό που πονάει// να σε ζητάω απεγνωσμένα/ να σιωπώ /Να ζω, να ζω, να ζω./», σελ. 46. «Μου μήνυσαν χθες το βράδυ/ πως επιθυμούν να βρουν ξανά/ την ομίχλη των μύθων τους/ Κι αν ποτέ ανακαλύψουμε το κενό μας/να μας ξανάρθουν./», σελ. 47.
Στο υπέροχο τελευταίο ποίημα της συλλογής με τίτλο «Στην αγκαλιά του κόσμου» το κενό και το άδειο ξεδιπλώνονται. Αποκαλύπτεται η ουσία και το βάθος τους, που προϋποθέτουν το νέο, το ουσιώδες. Μέσα από υπέροχους αποφθεγματικούς στίχους η Παπαγεωργίου καταθέτει την στοχαστική της θεώρηση με την παρότρυνση να βρούμε το κενό μας για να μπορέσουμε να χουχουλιάσουμε στη μεγάλη αγκαλιά του κόσμου. Παραθέτω το ποίημα αυτούσιο, σελ 48:
ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ό,τι ήταν να δω το είδα
ό,τι ήταν να πω το είπα
ό,τι είχα να πάρω το πήρα
Δεν έχω άλλο να σου δώσω.
Το αντίθετο της οδύνης δεν είναι η ηδονή
Το αντίθετο του πόνου δεν είναι ο πόθος
Από το σώμα ξεκινάμε και στο σώμα επιστρέφουμε
Εκεί είναι το τραύμα, εκεί είναι και το θαύμα.
Βρες το άδειο σου
Και μέσα εκεί
Θα δεις την αγκαλιά του κόσμου
Μπορεί η ποιητική συλλογή φιλιά στο κενό της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου να συνδιαλέγεται με το κενό και το ποιητικό υποκείμενο να μετεωρίζεται σ’ αυτό ως ανάστροφη ποδηλάτης, άλλοτε ονειροπολώντας και άλλοτε στοχαζόμενο, ωστόσο το σημαντικό είναι ότι δεν σταματά να στέλνει φιλιά, και μάλιστα φωτισμένα με ποιητικές αχτίδες. Και έτσι το κενό μάς ανταμείβει πλουσιοπάροχα καθώς μετασχηματίζεται σε καλή ποίηση.
Άλλωστε το ερώτημα σχετικά με το κενό είναι εύλογο και διαχρονικό. Τί είναι επιτέλους, τί σημαίνει το κενό. Πόσο κενό είναι το κενό, αλήθεια; Έτσι και στην ποίηση του σπουδαίου Τούμας Τρανστρέμερ, το κενό μας διαμηνύει πως δεν είναι κενό αλλά ανοιχτό. Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα από το ποίημα του «Βερμέερ»:
Ο ουρανός καθαρός έχει γείρει στον τοίχο.
Μοιάζει με προσευχή στο κενό.
Και το κενό στρέφει το πρόσωπό του σ’ εμάς
και ψιθυρίζει
«δεν είμαι κενό, ανοιχτό είμαι»
Τούμας Τρανστρέμερ, «Βερμέερ» (απόσπασμα), [[2]]
Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, φιλιά στο κενό, Ποίηση, Εκδόσεις Μελάνι, 2020
* Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι κλινικός ψυχολόγος (Msc) και μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (ΣΕΨ), του The Uppsala University Alumni Network, της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (ΕΛΘ) και Karin Boye Sällskapet. Εξέδωσε πέντε ποιητικές συλλογές, ένα βιβλίο μετάφρασης σουηδικής ποίησης και μια συλλογή διηγημάτων. Ποιήματα και διηγήματά της συμπεριλαμβάνονται σε ανθολογίες και συλλογικές εκδόσεις και μεταφράστηκαν στα αγγλικά, σουηδικά, γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά.
[1]. AnthonyStorr, ΦΡΟΫΝΤ, ΟΛΑ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ, μτφρ.Φωτεινή Πολυχρόνη, Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα 2006.
[2] ,Τούμας Τρανστρέμερ, Για ζωντανούς και νεκρούς, «Βερμέερ» μτφ.: Δ. Καϊτατζή-Χουλιούμη, δημοσιεύθηκε στο Ποιητική τεύχος 25, καλοκαίρι 2020