Σπουδαίο εκδοτικό γεγονός του τρέχοντος επετειακού έτους αποτελεί η Ανθολογία Χαίρε, ω χαίρε Ελευθεριά! Ο Αγώνας του 1821 στην Ελληνική και Ξένη ποίηση, η οποία αντικατοπτρίζει εμπράκτως την πρόθεση της Τράπεζας Πειραιώς, αλλά και του Ιδρύματος Τάκη Σινόπουλου να συμβάλουν ουσιαστικά στον εορτασμό της επετείου για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Σε αυτή την ογκώδη Ανθολογία αναφοράς σχετικά με την ποιητική παραγωγή για τον Αγώνα του 1821, ανθολογούνται σε πολυτονική γραφή 200 περίπου Έλληνες και ξένοι ποιητές από τα προεπαναστατικά χρόνια έως και πρόσφατα, καταδεικνύοντας ότι το σπουδαίο όχι μόνο για τη δημιουργία του ελληνικού κράτους αλλά και για την εξέλιξη του ελληνικού έθνους γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε συνεχής αφορμή καλλιτεχνικής έμπνευσης. Το δύσκολο αυτό έργο της ανθολόγησης ανέλαβαν οι Θανάσης Γαλανάκης και Μάνος Κουμής, οι οποίοι, αφού διερεύνησαν την ελληνική και ξένη ποιητική παραγωγή, έκαναν την καταγραφή και την επιλογή του υλικού υπερασπιζόμενοι δύο σημαντικά κριτήρια: την αισθητική ποιότητα και την αντιπροσωπευτικότητα των κειμένων.
Πιο συγκεκριμένα, ο ανά χείρας τόμος χωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες: η πρώτη (με 149 εγγραφές) περιλαμβάνει ποιήματα της δημοτικής και λόγιας ελληνικής γραμματείας, τα οποία οι ανθολόγοι χώρισαν -αρχής γενομένης από τη δημοτική ποίηση- σε χρονολογικές/γραμματολογικές ενότητες, ενώ η δεύτερη (με 43 εγγραφές) περιλαμβάνει την ξένη-φιλελληνική ποίηση με εξέχοντες εκπροσώπους τους Goethe, Shelley και Keats. Οι εγγραφές κάθε ενότητας τοποθετούνται κατά χρονολογική τάξη βάσει του έτους γέννησης του κάθε συγγραφέα και τα ποιητικά κείμενα συνοδεύονται από γλωσσικά και πραγματολογικά υπομνήματα. Μετά από κάθε ανθολογούμενο ποίημα και στο τέλος κάθε εγγραφής παρατίθεται ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ανά χείρας ανθολογία δεν συμπεριλαμβάνει μόνο την εθνικοπατριωτική οπτική, η οποία ατενίζει με εθνική υπερηφάνεια το γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης, φωτίζοντας τα ηρωικά κατορθώματα που δημιούργησαν το νέο ελληνικό κράτος, το αδούλωτο πνεύμα των αγωνιστών της Επανάστασης, τον άνισο αγώνα για την ελευθερία, τα ιδεώδη που ενέπνευσαν την Επανάσταση, αλλά και το πώς το ίδιο το γεγονός της Επαναστάσεως νοηματοδότησε διαχρονικά την πορεία της ελληνικής κοινωνίας ως φάρος ή κιβωτός για τις επόμενες γενιές Ελλήνων. Αντίθετα, η Ανθολογία αναδεικνύει όλες τις στάσεις και διαθέσεις απέναντι στην Επανάσταση, συμπεριλαμβάνοντας και ποιήματα μιας κριτικής ή αναθεωρητικής στάσης που εναντιώνεται σε ορισμένους επαναστατικούς χειρισμούς ή εστιάζει στα κακώς κείμενα της Επανάστασης όπως λ.χ. εμφύλιες συρράξεις, δολιοφθορές.
Όπως σημειώνουν οι ανθολόγοι, ο τόμος εικονογραφείται με έργα από τον χώρο της ελληνικής και φιλελληνικής ζωγραφικής, τα οποία τοποθετούνται σποραδικά, λειτουργώντας συμπληρωματικά προς τα γεγονότα που ιστορούνται στα ανθολογημένα ποιήματα. Επιπλέον, η έκδοση διανθίστηκε από κοσμήματα σχετικά με την Επανάσταση σχεδιασμένα από την Ηρώ Νικοπούλου, τα οποία δεν επιδιώκουν μόνο τον εικαστικό εμπλουτισμό της έκδοσης, αλλά και την παράθεση σημαντικών ιστορικών και πραγματολογικών πληροφοριών, γεγονός που συνδέεται με το πλούσιο σε πληροφορίες κείμενο της εικαστικού στο τέλος του τόμου.
Κλείνοντας αυτό το σύντομο κείμενο παρουσίασης της σπουδαίας τόσο αισθητικά όσο και εκδοτικά αυτής Ανθολογίας, νιώθω την ανάγκη να εκφράσω κάποιες προσωπικές σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν με την ανάγνωση αυτής της εξαιρετικής δουλειάς. Ο Αγώνας του 1821, τo ηρωικό πνεύμα του, αλλά και η φιλελεύθερη ιδεολογία που τον υποβάσταζε, ίσως φαντάζει σήμερα, κάτω από την πίεση της ασφυκτικής μας εθνικής πραγματικότητας και διαφθοράς, παράφωνη και ουτοπική. Ωστόσο, όσο μακρινή κι αν είναι από μας μια τέτοια ηρωική εποχή, μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να μας υπενθυμίσει ακόμη το ιδεώδες του ηρωισμού, της συλλογικότητας και της αυτοθυσίας, που συναρτώνται άμεσα με την ανάμνηση μιας βαθιάς, κυτταρικής ελληνικότητας και ελευθερίας.
Αν έχει, λοιπόν, να πει κάτι αυτός ο Αγώνας σε όλους εμάς που ζούμε μιαν ακόμη κρίσιμη ιστορική στιγμή, είναι ότι ο αγώνας επιβίωσης, τόσο του ελληνισμού της κυρίως Ελλάδος, αλλά κυρίως του περιφερειακού ελληνισμού της Κύπρου, ήτανε πάντα τραχύς και δύσκολος. Πέρα, ωστόσο, από την τρέχουσα παρακμή του σημερινού ελληνικού κράτους, που για μας τους Ελληνοκύπριους σημαίνει εκτός από τη γεωγραφική απόσταση αυξανόμενη εγκατάλειψη, τα κράτη της Ελλάδος και της Κύπρου δέχονται σήμερα και στην ξηρά και στη θάλασσα την πρωτοφανή, αλλά αμετακίνητη μέσα στον χρόνο τουρκική πρόκληση, καθώς και την αμετάβλητη οικονομική και στρατιωτική πίεση των ισχυρών. Παρόλα αυτά, ωστόσο, ο πυρήνας της ματωμένης ιστορικής μοίρας του ελληνισμού δεν καθορίζεται ούτε από το μέγεθος και την ισχύ ούτε από τα μαύρα νέφη που φέρνουν διαδοχικά «οι κρυφοί ανέμοι»,[1] αλλά συμπυκνώνεται, όπως σημειώνει εμφατικά ο σημαντικός ιστορικός Francois Crouzet στο ότι εμείς επιμένουμε πεισματικά και διαχρονικά να παραμείνουμε Έλληνες.[2]
[1] Στίχος από το σπουδαίο διαλεκτικό ποίημα του Β. Μιχαηλίδη Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία (Κύπρου).
[2] Βλ. Francois Crouzet, Η κυπριακή διένεξη 1946-1959, Τόμος Α΄, μετάφρ. Αριστοτέλης Φρυδάς, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2011: «Σε τελευταία ανάλυση, το καθοριστικό γεγονός είναι αυτή η θέληση των Κυπρίων να είναι Έλληνες». Βλ. επίσης Κ. Χαραλαμπίδης, Ολισθηρός ιστός. Δοκίμια, μελέτες, άρθρα, συνεντεύξεις, Τόμος Α΄, Άγρα, Αθήνα 2009, σ. 264: «Το πρόβλημα της Κύπρου διαμέσου των αιώνων εστιάζεται στο γεγονός ότι οι Έλληνες του νησιού επιμένουμε πεισματικά να παραμείνουμε Έλληνες».
* Χαίρε, ω χαίρε Ελευθεριά! Ο Αγώνας του 1821 στην Ελληνική και Ξένη ποίηση (Τράπεζα Πειραιώς, Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος, 2021)