Περιπλάνηση στα τοπία του ανθρώπου
Η τελευταία ποιητική συλλογή του Παναγιώτη Ράμμη, Άνεμος Συναξαριστής, διαμορφώνει, αρχής γενομένης από τον τίτλο, έναν ορίζοντα προσδοκιών που έχει στο βάθος του μία υπερρεαλιστική λογική και κατεύθυνση. Η υπόθεση και η εντύπωση αυτή επιβεβαιώνεται, σε μεγάλο βαθμό, από την πρώτη κιόλας ανάγνωση της συλλογής που δημιουργεί την αίσθηση μίας ορμητικότητας και μίας περιπλάνησης σε ένα τοπίο εικόνων και εξεικονίσεων. Το βιβλίο συναποτελούν είκοσι εννέα συνολικά ποιήματα που συντίθενται σε διάφορα δομικά και μορφικά σχήματα. Έτσι, κοντά στις πολύστιχες συνθέσεις, γραμμένες σε ελεύθερο στίχο, στέκουν και ποιήματα πεζά, ένα από τα οποία μάλιστα εμπεριέχει και κομμάτια διαλογικά, αλλά και ποιήματα ολιγόστιχα που ξεχωρίζουν για την αφαιρετική τους διατύπωση. Διαμορφώνεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα πολυσύνθετο ποιητικό τοπίο που περιλαμβάνει διάφορους τρόπους και, κατ’ επέκταση, διάφορες διαθέσεις και σημάνσεις.
Τα ποιήματα του Ράμμη είναι ποιήματα μεστά. Μεστά από εικόνες και νοήματα. Μεστά από συνειρμούς και συνεκδοχές, έτσι που μοιάζουν σαν «ήλιοι» που εξακτινώνονται σε τόσες πολλές κατευθύνσεις, όπως ακριβώς και οι αχτίδες του φωτός. Απροσδόκητες συνάψεις και συνδυασμοί λέξεων δημιουργούν ένα πλούσιο σκηνικό στην καρδιά του οποίου υπάρχει και πάλλεται, σαν καρδιά, η ανθρώπινη μοίρα, σφραγισμένη από τη θλίψη και τον όλεθρο, σφραγισμένη, όμως, και από την αγάπη: Κάποια στιγμή θα σιγήσουν και τα όνειρα/ Αυτό με φοβίζει πιο πολύ κι από τον όλεθρο/ Σαν ξυπνήσω άδειος από φως και αρχίσω να κατακρεουργώ/ τις μέρες μου/ Τα χρώματα θα σιγοσβήσουν στη λήθη/ Κι αυτό που θ’ απομείνει – εάν απομένει κάτι – θα ‘ναι η αγάπη («Συλλέκτες»). Αυτό που προεξάρχει στη συλλογή είναι η εναγώνια προσπάθεια του ποιητή όχι τόσο να ορίσει τον εαυτό του σε σχέση με τον κόσμο, όσο τον κόσμο σε σχέση με τον εαυτό του. Έτσι, πλανιέται μέσα σε ένα τοπίο που συντίθεται από εικόνες με περισσότερο ή λιγότερο σαφή περιγράμματα αναζητώντας τη θέση του στο χώρο και το χρόνο: Να που ξέφυγα για λίγο από τη σκιά του μεγάλου βουνού/ που στοιχειώνει τον ύπνο μου// Μακάριος πλέον αφήνομαι στην πεδιάδα με τα ολόλευκα πλατάνια. («Τα δέντρα στο βάθος»). Στην ουσία, αυτό που συντελείται μέσα στα ποιήματα της συλλογής είναι μια πορεία αναζήτησης σε ένα τοπίο εξωτερικό και εσωτερικό μαζί, ένα τοπίο που σηματοδοτεί την ένωση του ανθρώπου με τον περιβάλλοντα κόσμο, με τη φύση και τα στοιχεία της: Κι εμείς σαν σκιερές πινελιές οδοιπορούμε προς την καρδιά του βουνού. Αναζητώντας τις ρίζες των δέντρων, τα χνάρια των πουλιών, τα μυστικά της θάλασσας καθώς αποκωδικοποιούνται στ’ ακρογιάλια. Η αλήθεια πλησιάζει με φως ευθύβολο. Γυμνοί πορευόμαστε στο γυμνό τοπίο. («Γερολιμένας») Ταυτόχρονα όμως η περιπλάνηση αυτή, η αναζήτηση του εαυτού συντελείται και μέσα στο χρόνο, μέσα στη διαχρονία, εκκινώντας μάλιστα από την πρωταρχή του ανθρώπου που ταυτίζεται με τη λέξη, ως αφετηρία της ανθρώπινης δημιουργίας: Οι ψυχές μας αψηφούν τους νόμους του Χρόνου. Όπου ο Χρόνος είναι οι ίδιες οι ψυχές που λαχταρούν το σμίξιμο των λέξεων. («Η σπηλιά των Κενταύρων»).
Στενά συνυφασμένη με την αναζήτηση αυτή για τον προσδιορισμό της ταυτότητας είναι η μεθοδευμένη προσπάθεια του ποιητή όχι απλώς και μόνο να εξοβελίσει τα κακά, φθοροποιά στοιχεία της ζωής και της τέχνης, αλλά κυριολεκτικά να τα κατανικήσει. Η προσπάθεια αυτή στεφανώνεται πάντα από επιτυχία στο μέτρο που ο άνθρωπος εξέρχεται αλώβητος και διαυγής, έτοιμος να ξανακερδίσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Ψάξε λοιπόν στα κρύσταλλα του χιονιού/ Κι όλο θ’ ανακαλύπτεις τις κοιμισμένες δάδες του Αυγούστου/ Ψάξε να βρεις την πρώτη πέτρα που έριξες στον ουρανό/ Μήπως στους πόρους της ριζώσει ο άνεμος της πρότερής σου νιότης. («Αποδημία»). Η μεγαλύτερη ήττα, ως εκ τούτου, δεν φαίνεται να είναι ο θάνατος, αλλά η λήθη, η λήθη που «αλέθει» κυριολεκτικά τις στιγμές και τις ζωές των ανθρώπων και τις χωνεύει μέσα στο τίποτα και το μηδέν. Κι αυτή η συννεφιά πώς απορροφά σαν σφουγγάρι/ τα χρώματα, πως την ουσία απομυζά των/ πραγμάτων («Ταξιδιωτικό ημερολόγιο»). Το μόνο αντίδοτο στη λήθη, σε αυτό το πέρασμα του χρόνου που μεταμορφώνει τον άνθρωπο και τον ξοδεύει κυριολεκτικά στους πέντε ανέμους είναι η ομορφιά, νοούμενη στην απτή, υπαρκτή της διάσταση, αποτυπωμένη στην ανθρώπινη μορφή και ουσία, στον φυσικό κόσμο και βέβαια στην τέχνη που έρχεται σαν λύτρωση και σωτηρία να επουλώσει τις πληγές και να αποκαταστήσει την τάξη του κόσμου: Γιατί πρέπει τούτη η γραφή τις κενές μας ν’ αντικαταστήσει/ ρητορείες. («Ο καθρέφτης»)
Η συλλογή του Παναγιώτη Ράμμη κατορθώνει να μετουσιώσει κατά τρόπο άκρως δημιουργικό την παράδοση του υπερρεαλισμού, διαμορφώνοντας μία σύγχρονη εκδοχή του και βαθαίνοντας έτσι τα όρια και την ουσία του. Ο ποιητής δοκιμάζει μία περιπλάνηση σε ένα τοπία φτιαγμένο από λέξεις που μοιάζουν να ανταποκρίνονται ακριβώς στον αρχικό και πρώτιστο προορισμό τους, να αποδώσουν την εικόνα, να αποτελέσουν δηλαδή τη λεκτική ενσάρκωση και εξεικόνισή της. Ο ποιητικός λόγος λοιπόν οργανώνεται σαν ένας άλλος κόσμος και ο ενορχηστρωτής του που δεν είναι άλλος από τον ποιητή στέκει παράλληλα ως δημιουργός και ως υμνητής του στο βαθμό που ανταποκρίνεται θαυμαστικά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και τα μετουσιώνει σε τέχνη. Οι εικόνες που πλάθει ο Ράμμης είναι ταυτόχρονα υπαρκτές και ανύπαρκτες, υπάρχουν δηλαδή έξω από το ποίημα, αλλά μόνο μέσα σε αυτό σχηματοποιούνται και αποκτούν την υπόστασή τους.
Παρά τη στενή συνάφεια των ποιημάτων με το εξωτερικό περιβάλλον, με τα ερεθίσματα του τόπου και του τοπίου, κεντρική θέση μέσα στη συλλογή έχει βέβαια ο άνθρωπος ως κέντρο στο οποίο κατευθύνεται και από το οποίο εκκινεί η δημιουργία. Ο ποιητής ανατέμνει την ανθρώπινη ύπαρξη και παρουσία για να διαπιστώσει τελικά ότι αυτή δεν είναι κάτι που μπορεί να συλληφθεί και να αποτυπωθεί κατά τρόπο άρτιο και ολοκληρωμένο, παρά μόνο ως το σχήμα και το αποτύπωμα που αφήνει στον χρόνο, κυρίως όμως μέσα στην τέχνη η οποία διαθέτει τη δύναμη και τη δυναμική να τον απογυμνώνει από τα βαρίδια της ψυχής, να τον καθαίρει και να τον αναγεννά.
Παναγιώτης Ράμμης, Άνεμος Συναξαριστής, Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 2017.