Η πρόσφατη ποιητική συλλογή του Παύλου Ρούφα, που φέρει τον ενδεικτικό της λειτουργίας και της επενέργειας της ποίησης, αυτού που η ίδια η ποίηση αποτελεί, τίτλο Ποιοτικό άλμα, περιλαμβάνει μια σειρά ποιημάτων τα οποία προσφέρονται με ποικιλία μορφικών σχημάτων και σχηματοποιήσεων που έχουν στο ένα άκρο τους μια στιχουργία κοντά στην παραδοσιακή και στο άλλο μια κειμενική σύνθεση αρκετά πεζολογική με έντονη την αφηγηματική χροιά. Πρόκειται για μια ποίηση ιδιαίτερα αποκαλυπτική των άσχημων πλευρών της ζωής και του ανθρώπου, μια διερεύνηση αυτών που θα όριζε κανείς ως παθογένειες της κοινωνίας και πάθη των ανθρώπων. Αν μάλιστα τολμούσε κανείς να αποπειραθεί ένα δάνειο από το πεδίο της αφηγηματικής πεζογραφίας θα μπορούσε να κάνει λόγο για μια ποίηση καθαρά «νατουραλιστική», μια ποίηση που εστιάζει στο λυπηρό και το ολέθριο, στο απεχθές και το δυσάρεστο όχι για να λιμνάσει, αλλά για να το προσδιορίσει και, προσδιορίζοντάς το, να καταφέρει να το ανεχτεί και να το αντιπαλέψει. Η εστίαση αυτή στα μελανά σημεία του ανθρώπινου βίου, σε σκληρά στιγμιότυπα και περιστατικά, σε απογυμνωμένες από οποιαδήποτε ωραιολογία συνθήκες και καταστάσεις μιας πραγματικότητας που συνθλίβει τον άνθρωπο και τον τοποθετεί σε ένα περιθώριο όπου στέκει απομονωμένος και «μισός», φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με μια αρκετά ενδιαφέρουσα ποιητική που, χωρίς να τοποθετεί σε δεύτερο πλάνο τον ποιητικό λόγο, την έκφραση και την λεκτική επένδυση των σκέψεων, την προσεγγίζει κατά τέτοιο τρόπο ώστε αυτή να αφήνει το νόημα να λάμψει τεχνουργώντας ουσιαστικά ένα σχόλιο, μια κριτική και μια αποτίμησή του. Μέσα από αυτήν την παράδοξη τεχνική, ο λόγος, που δεν παύει στιγμή να είναι ποιητικός, καθίσταται φορέας όχι μόνο του περιεχομένου, αλλά και της ιδιαίτερης φόρτισης του ποιητή, μιας φόρτισης η οποία ποτίζει τους στίχους από την επιφάνεια μέχρι το βάθος. Γι’ αυτό και η γλώσσα του Ρούφα είναι τόσο αιχμηρή, τόσο καίρια και καταλυτική, τόσο τολμηρή, για να μπορεί ακριβώς να συμβαδίσει και να συνταιριάξει με την πρώτη ύλη της δημιουργίας, με τα ερεθίσματα του δημιουργού, την ένταση και τη σημασία τους.
Κεντρική θέση μέσα στη συλλογή έχουν οι ανθρώπινοι τύποι οι οποίοι, έτσι όπως παρουσιάζονται μέσα σε καθένα από τα ποιήματα και ενώ διατηρούν την ιδιοπροσωπία και την ιδιαιτερότητά τους, συγκλίνουν σε ένα σημείο, σε έναν ανθρώπινο τύπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ανταποκρίνεται και αντανακλά ένα συγκεκριμένο αρχέτυπο, του πάσχοντος ήρωα ή, μάλλον, ακριβώς εξαιτίας του πάθους του, του αντιήρωα, του ανθρώπου που παρουσιάζεται να βουλιάζει, να χάνει το περίγραμμά του μέσα σε μια κοινωνία και ένα «γίνεσθαι» που το μόνο που μηχανεύεται είναι η πτώση, η καταστροφή και η φθορά. Ιδωμένη μέσα από αυτό το πρίσμα η ποίηση του Ρούφα καθίσταται ξεκάθαρα ανθρωποκεντρική, ανθρωπογνωστική θα έλεγε κανείς, ταυτόχρονα όμως και αποκαλυπτική ενός άλλου κόσμου, του κόσμου του περιθωρίου, της ανέχειας και της κακοπέρασης, των ανθρώπων εκείνων που σφραγίστηκαν από μια πορεία ζωής καθοδική, μια πορεία που τις περισσότερες φορές είχε άδοξο τέλος. Αυτή ακριβώς η πτυχή του άδοξου τέλους είναι που δίνει στα ποιήματα του Ρούφα τον χαρακτήρα μικροϊστοριών ή έστω μικρών μικροαφηγήσεων με επίκεντρο μια ανθρώπινη μορφή απέναντι στην οποία ο ποιητής νιώθει αλληλέγγυος και συν-πάσχων: Θυμάμαι τις πληγές της κτηνωδίας στο σώμα της./ Μια γραμμή αίμα ξεραμένη στο μπράτσο της. Τα/ μαλλιά της μπλεγμένα δειλινό στην οδό/ Δροσοπούλου. Θυμάμαι τη βαθιά ερημιά των/ ματιών της που τα σκέπαζαν βαριά τα βλέφαρα/ καθώς γονάτιζε σε μια θεότητα σφαγής. Το πρωί/ έκλαψα τα νιάτα της. («Η Π.»)
Παρά το γεγονός, ωστόσο, ότι πολλές από τις συνθέσεις του βιβλίου προσιδιάζουν σε ιστορίες ανθρώπων με τραγικό τέλος, προσώπων που λύγισαν υπό το βάρος μιας κοινωνικής πραγματικότητας που όχι μόνο δεν μπόρεσε να αποτρέψει το τέλος αυτό, αλλά ίσως και να συνέτεινε, να ώθησε προς την κατεύθυνση αυτή της απογύμνωσης και του μαρασμού, κανένα από τα ποιητικά κείμενα δεν χάνει, ούτε απεκδύεται την ποιητικότητά του, τη ροπή δηλαδή και την τάση του να αποτελεί ένα δημιούργημα αφαιρετικό. Εδώ ακριβώς έγκειται η ιδιοτυπία της ποίησης του Ρούφα. Στο γεγονός δηλαδή ότι ενώ φαίνεται πως εκκινεί και αφορμάται από συγκεκριμένες περιπτώσεις, στην πραγματικότητα, με το ψηφιδωτό που δημιουργεί αποτυπώνει και διεισδύει σε ένα πεδίο όπου όλα και όλοι έχουν εκχωρήσει την ατομικότητά τους προς όφελος μιας κοινωνίας όπου ο άνθρωπος κινείται και λειτουργεί ως ον και δημιούργημα λογοτεχνικό, ποιητικό, καλλιτεχνικό. Τα ποιήματα λοιπόν ενώ φαίνονται ότι συνδέονται στενά με τον εξωτερικό χωροχρόνο, στην ουσία έρχονται για να διεκδικήσουν την αντιπροσωπευτικότητα, κυρίως όμως την πλαστότητά τους, το γεγονός δηλαδή ότι αποτελούν προϊόντα της δημιουργικής φαντασίας και σκέψης του ποιητικού υποκειμένου. Αυτό ακριβώς φαίνεται πως είναι απαραίτητο και αναπόφευκτο ακριβώς για να μπορέσει να εξασφαλιστεί η καίρια και καταλυτική τους επενέργεια στη συνείδηση και το θυμικό του αναγνώστη, αλλά και η αισθητική τους πρόσληψη και απόλαυση, η ικανοποίηση της ανάγκης του αποδέκτη να παρακολουθήσει τις επιμέρους, τις μικρές και ταυτόχρονα μεγάλες τραγωδίες της ζωής, να περάσει μέσα από τον αριστοτελικό έλεο και φόβο, τη συν-πάθεια δηλαδή προς τους ήρωες και το αίσθημα εκείνο του δέους και του φόβου μπροστά στις δυνάμεις εκείνες που κανοναρχούν τη ζωή των ανθρώπων για να καταλήξει στη λύτρωση και την κάθαρση, στον κατευνασμό και τη γαλήνευση. Από την άλλη πλευρά όμως δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τη σημασία και την αξία που αποκτά η ποιητική αυτή περιήγηση σε χώρους και κόσμους του περιθωρίου, η γνωριμία με τους απόκληρους της ζωής, είτε πρόκειται για πραγματικές είτε για φανταστικές μορφές και φυσιογνωμίες, που δεν πρόλαβαν ή δεν μπόρεσαν να καταξιωθούν μέσα στην καθημερινότητα, μέσα στην δράση και τη δραστηριότητα, κατόρθωσαν όμως κάτι σημαντικότερο ίσως: να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης του ποιητή και να προσφερθούν ως πρώτη ύλη των δημιουργημάτων του, κυρίως όμως να στρέψουν το πρόσωπο και το βλέμμα του αναγνώστη από την ποίηση στην ίδια τη ζωή, να τον καταστήσουν δηλαδή περισσότερο ευαίσθητο και ευαισθητοποιημένα απέναντι σε ό, τι ή όποιον μοιάζει με τα γεγονότα και τα πρόσωπα της ποιητικής αυτής συλλογής ή, καλύτερα της ποιητικής αυτής περιήγησης. που είναι κατ’ ουσίαν ποιητική επειδή φαντάζει τόσο αληθινή.
* Παύλος Ρούφας, Ποιοτικό άλμα, Κουκκίδα, Αθήνα 2022