Πρώτα γνώρισα το βιβλίο του Το λάθος. Βρισκόμουνα στην Ανατολική Γερμανία ή στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας όπως λεγότανε ακόμα. Στη Λειψία. Ήταν Κυριακή. Ο τελευταίος χρόνος της χούντας. Πολύ αργά τη νύχτα χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν ο θείος μου ο Νίκος Γκένας. Παράνομος. Δύσκολοι καιροί. ” Που είσαι;” τον ρώτησα .” Όταν θα έρθω θα σου πω. Σε δυο τρεις μέρες θα είμαι αυτού. Τι θέλεις να σου φέρω;” “Κανένα καλό βιβλίο ” του είπα. Μου έφερε Το λάθος του Αντώνη Σαμαράκη. Ένα πολυδιαβασμένο στις άκρες ταλαιπωρημένο αντίτυπο. Το εξώφυλλο, ήταν απ’ τα πολλά χέρια που το πιάσανε, σε άσχημη κατάσταση. ” Είναι καλό;” τον ρώτησα, ” Δεν ξέρω. Δεν το διάβασα ακόμα. Αυτός που μου το έδωσε μου είπε ότι αξίζει”. Φάγαμε, ήπιαμε κρασί, ο θείος μου κουρασμένος από το ταξίδι, πήγε για ύπνο. Εγώ άναψα τη λάμπα του γραφείου μου και βυθίστηκα στο μυθιστόρημα. Το πρωί πήγα με πρησμένα, κόκκινα μάτια στην κουζίνα. Ο θείος μου που έπαιρνε κιόλας τον καφέ του, με κοίταξε και είπε: ” Καταλαβαίνω, δεν κοιμήθηκες, πρέπει να σου άρεσε “. ” Πολύ “, του είπα, ” θέλω να το μεταφράσω …”. Αρχίσανε τα τηλεφωνήματα με Βερολίνο, όπου βρισκότανε οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι. Ο υπεύθυνος για ξένη λογοτεχνία του εκδοτικού Νόες Λέμπεν, κύριος Μπέρνχαρτ Τίμε, μου είπε ” Δε γνωρίζω αυτόν το συγγραφέα όμως βασίζομαι στην κρίση σου. Φέρε μου τη γραπτή συγκατάθεση του Αντώνη Σαμαράκη να φτιάξουμε το συμβόλαιο “.
Τότε άκουσα για πρώτη φορά τη φωνή του Αντώνη, στο τηλέφωνο, ζεστή και φιλική. Έδινε δύναμη σε κάποιον σαν και μένα που μεγάλωσε, σπούδασε και δούλεψε στα ξένα με την ατέλειωτη ελπίδα να γυρίσει πίσω στην πατρίδα του. Το όνειρο μου ήταν να σηκωθώ το πρωί και να ακούσω ελληνικά, να πάρω τον καφέ μου στην πλατεία της πόλης και στα γύρω τραπέζια να μιλούνε όλοι τη γλώσσα μου. Ήθελα να κολυμπήσω στα ελληνικά. Θεέ μου, πόσο στερήθηκα το φιλί της μάνας, το χαμόγελο του αδελφού μου, το καλή μέρα του γείτονα, προπάντων όμως εκείνη την τραγουδιστή Θεσσαλική διάλεκτο! Όχι γιατί δεν αγαπούσα τα γερμανικά, που τα μίλαγα και έγραφα καλύτερα, είναι μια πλούσια γλώσσα στην οποία γράφτηκαν μεγάλα έργα της διεθνούς λογοτεχνίας και επιστήμης. Ονόματα όπως του Γκαίτε, του Σίλλερ του Χάινε, του Χέγκελ, του Μαρξ και πολλών άλλων είναι παιδιά αυτής της γλώσσας. Όμως τις πρώτες λέξεις της ζωής μου, τα πρώτα τραγούδια, τα πρώτα παραμύθια τα άκουσα απ’ τη γιαγιά μου και τη μάνα μου κι αυτές ήταν Ελληνίδες. Έτσι περίμενα με νοσταλγία τα γράμματα του Γιάννη Ρίτσου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Κώστα Κοτζιά, της Ζωής Βαλάση, του Χρήστου Λεβάντα, του Αντώνη Σαμαράκη και άλλων που διάβασα, αγάπησα και μετέφρασα τα έργα τους. Κάθε φορά που μου τα έφερνε ο ταχυδρόμος και τα άνοιγα γέμιζε το δωμάτιο μου με ελληνικό ήλιο, ελληνικό φως και ελληνικές μυρωδιές.
Αυτή η αλληλογραφία είναι σήμερα για μένα ένας θησαυρός. Νομίζω πως για έναν μεταφραστή έχει μεγάλη σημασία η καλή σχέση με το συγγραφέα και τον ποιητή. Ο Αντώνης Σαμαράκης είναι ο ιδανικός συνεργάτης ενός μεταφραστή, πρόθυμος για κάθε βοήθεια και καθόλου εγωιστής. Δε σκέφτεται μόνο το δικό του έργο. Πολλές φορές μου έστειλε τα βιβλία ελλήνων συναδέλφων του με την παρατήρηση: Νομίζω ότι αξίζει να μεταφραστεί. Η νεοελληνική λογοτεχνία ήταν ακόμη άγνωστη στην Ανατολική Γερμανία. Είχανε κυκλοφορήσει μερικά μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη σε δυτικογερμανική μετάφραση και σχεδόν τίποτε άλλο. Άρχισα μια σημαντική προσπάθεια και είμαι τυχερός, που εδώ και εικοσιπέντε χρόνια τώρα, συνοδό και συμβουλευτή έχω τον Αντώνη Σαμαράκη. Το Λάθος κυκλοφόρησε σε διάφορες εκδόσεις και σε βιβλίο τσέπης σε δεκάδες χιλιάδες αντίτυπα. Ακολούθησε Το διαβατήριο, μια συλλογή διηγημάτων και το Σήμα κινδύνου. Σήμερα μπορώ να πω πως το Λάθος άνοιξε το δρόμο για τη νεοελληνική λογοτεχνία στην Ανατολική Γερμανία, που ήταν η χώρα του αναγνώστη, ο παράδεισος του καλού βιβλίου. Ακολούθησαν μυθιστορήματα, διηγήματα και ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Κώστα Κοτζιά, του Δημήτρη Χατζή, του Θανάση Βαλτινού, του Βασίλη Βασιλικού, του Τάσου Λειβαδίτη, της Άλκης Ζέη, της Μάρως Δούκα, του Μάριου Χάκκα, του Μένη Κουμανταρέα, του Χρήστου Λεβάντα, του Ανδρέα Φραγκιά, του Στρατή Τσίρκα, της Ζωής Βαλάση και πολλών άλλων.
Αυτή τη στιγμή μεταφράζω το Εν ονόματι, το νέο βιβλίο του Αντώνη Σαμαράκη. Ελπίζω να βρει και αυτό στην ενωμένη πια και κρύα Γερμανία τους αναγνώστες του. Είναι πολύ επίκαιρο, γιατί και εκεί συμβαίνουν πολλά εν ονόματι της Ελευθερίας, της Ειρήνης, της Δικαιοσύνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Αντώνης Σαμαράκης έχει μια πυξίδα στην ψυχή του και η βελόνα γέρνει πάντα προς το μέρος των αδικημένων και ανήμπορων. Το χαμόγελο του μας ζεσταίνει, οι σκέψεις του μας δίνουν δύναμη, ο οξύς του νους και η κοφτερή του γλώσσα μας δίνουν θάρρος. Χρόνια πολλά Αντώνη μου, να τα εκατοστήσεις, γιατί χωρίς εσένα αυτός ο ντουνιάς θα ήταν πιο ψεύτικος, πιο άδειος, πιο άδικος και πιο παράλογος. Εσύ τουλάχιστον δεν πήρες τη ζωή σου ΛΑΘΟΣ.
* Ο Θωμάς Νικολάου ( Μπόσκλαβος) είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Μετέφρασε και τα έργα του Αντώνη Σαμαράκη στην πρώην Ανατολική Γερμανία.
Πηγή: περιοδικό Ελί-τροχος/τεύχος 17-18/1999