Υπάρχουν συγγραφείς που μόνο με την αναδίφηση και την αποτύπωση των εσώτατων πτυχών του ψυχισμού, ή μόνο με την ανάπλαση φανταστικών περιπετειών της ύπαρξης, κατορθώνουν να δώσουν πραγματικά έργα. Όπως υπάρχουν συγγραφείς που κατορθώνουν να δώσουν σαγηνευτικά έργα. Όπως υπάρχουν συγγραφείς που κατορθώνουν να συναρπάσουν με έργα στα οποία η ζωή, η δράση η ίδια η προβληματική των ηρώων αναπτύσσονται μέσα στις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες και συγκρούσεις.
Όμως το πολύ δύσκολο είναι να γραφτούν έργα όπου οι δύο αυτές περιοχές, με τα αναρίθμητα επίπεδα τους, αλληλοδιαπλέκονται και τελικά συνθέτουν έναν κόσμο ενιαίο και μαζί αντιθετικό, έναν κόσμο με τη συνεκτική του λογική αλλά και τον αποδομικό του παραλογισμό.
Αυτό το τόσο δύσκολο, νομίζω πως το πραγμάτωσε ο Αντώνης Σαμαράκης με το έργο του, και κυρίως με το μυθιστόρημά του εκείνο που έχει πια μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες και έχει διαβαστεί σε όλες τις χώρες. Το λάθος. Γιατί σε αυτό το μυθιστόρημα ο Αντώνης Σαμαράκης δεν αναπλάθει απλώς έναν κόσμο όπου ο παραλογισμός της καταπίεσης εξυπηρετεί, και ταυτόχρονα υπονομεύει, τη λογική μιας απόλυτης εξουσίας που δυναστεύει τους ανθρώπους. Δίνει ταυτόχρονα όλη την κλίμακα των ψυχολογικών και ηθικών δράσεων και αντιδράσεων των ανθρώπων απέναντι σε αυτή την καταπίεση που αδιαπέραστος θώρακάς της περιέχει το ίδιο το λάθος το οποίο τη διαβρώνει και την καταλύει, μια καταπίεση που χάρη σε αυτό το λάθος η ανθρώπινη επικοινωνία την υπερβαίνει, έστω στα πρόθυρα του θανάτου. Θα έλεγα πως η ίδια η προσφορά του Αντώνη Σαμαράκη έχει αυτόν τον σύνθετο χαρακτήρα. Συνίσταται και στο λογοτεχνικό έργο που συνεχίζεται αδιάκοπο ως τις μέρες μας και στη συνεχή παρουσία, στην έντονη συμμετοχή του στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Καμιά φορά η περισσότερο προς τη μία πλευρά κλίση μπορεί να γίνει εις βάρος της άλλης. Όμως αυτό είναι το ρίσκο που παίρνουν εκείνοι που, ούτε τη λογοτεχνία βλέπουν σαν ένα κόσμο κλειστό απέναντι στις κοινωνικό- πολιτικές δραστηριότητες, ούτε τις δραστηριότητες αυτές τις βλέπουν σαν αποκλειστικά προνόμια των επαγγελματιών της πολιτικής.
Τούτο το ρίσκο, που σε ώρες κρίσιμες μπορεί να γίνει ρίσκο ζωής, ο Αντώνης Σαμαράκης το ανέλαβε, και μάλιστα στα χρόνια της Κατοχής, όταν γι αυτόν ακριβώς το λόγο, έφτασε να αντιμετωπίσει το θάνατο. Βέβαια σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα, πιο ακίνδυνα αλλά κάποτε πολύ πιο μπερδεμένα. Ωστόσο η ευθύνη για το τι λέμε και τι γράφουμε, για το ποια θέση παίρνουμε ή δεν παίρνουμε, πάντα υπάρχει. Η ανάληψη τούτης της ευθύνης είναι ακριβώς το ρίσκο του σήμερα. Κι αυτό, ο Αντώνης Σαμαράκης δεν έπαψε ποτέ να το κάνει.Αθήνα 1η Μαρτίου 1999
Όμως το πολύ δύσκολο είναι να γραφτούν έργα όπου οι δύο αυτές περιοχές, με τα αναρίθμητα επίπεδα τους, αλληλοδιαπλέκονται και τελικά συνθέτουν έναν κόσμο ενιαίο και μαζί αντιθετικό, έναν κόσμο με τη συνεκτική του λογική αλλά και τον αποδομικό του παραλογισμό.
Αυτό το τόσο δύσκολο, νομίζω πως το πραγμάτωσε ο Αντώνης Σαμαράκης με το έργο του, και κυρίως με το μυθιστόρημά του εκείνο που έχει πια μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες και έχει διαβαστεί σε όλες τις χώρες. Το λάθος. Γιατί σε αυτό το μυθιστόρημα ο Αντώνης Σαμαράκης δεν αναπλάθει απλώς έναν κόσμο όπου ο παραλογισμός της καταπίεσης εξυπηρετεί, και ταυτόχρονα υπονομεύει, τη λογική μιας απόλυτης εξουσίας που δυναστεύει τους ανθρώπους. Δίνει ταυτόχρονα όλη την κλίμακα των ψυχολογικών και ηθικών δράσεων και αντιδράσεων των ανθρώπων απέναντι σε αυτή την καταπίεση που αδιαπέραστος θώρακάς της περιέχει το ίδιο το λάθος το οποίο τη διαβρώνει και την καταλύει, μια καταπίεση που χάρη σε αυτό το λάθος η ανθρώπινη επικοινωνία την υπερβαίνει, έστω στα πρόθυρα του θανάτου. Θα έλεγα πως η ίδια η προσφορά του Αντώνη Σαμαράκη έχει αυτόν τον σύνθετο χαρακτήρα. Συνίσταται και στο λογοτεχνικό έργο που συνεχίζεται αδιάκοπο ως τις μέρες μας και στη συνεχή παρουσία, στην έντονη συμμετοχή του στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Καμιά φορά η περισσότερο προς τη μία πλευρά κλίση μπορεί να γίνει εις βάρος της άλλης. Όμως αυτό είναι το ρίσκο που παίρνουν εκείνοι που, ούτε τη λογοτεχνία βλέπουν σαν ένα κόσμο κλειστό απέναντι στις κοινωνικό- πολιτικές δραστηριότητες, ούτε τις δραστηριότητες αυτές τις βλέπουν σαν αποκλειστικά προνόμια των επαγγελματιών της πολιτικής.
Τούτο το ρίσκο, που σε ώρες κρίσιμες μπορεί να γίνει ρίσκο ζωής, ο Αντώνης Σαμαράκης το ανέλαβε, και μάλιστα στα χρόνια της Κατοχής, όταν γι αυτόν ακριβώς το λόγο, έφτασε να αντιμετωπίσει το θάνατο. Βέβαια σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα, πιο ακίνδυνα αλλά κάποτε πολύ πιο μπερδεμένα. Ωστόσο η ευθύνη για το τι λέμε και τι γράφουμε, για το ποια θέση παίρνουμε ή δεν παίρνουμε, πάντα υπάρχει. Η ανάληψη τούτης της ευθύνης είναι ακριβώς το ρίσκο του σήμερα. Κι αυτό, ο Αντώνης Σαμαράκης δεν έπαψε ποτέ να το κάνει.Αθήνα 1η Μαρτίου 1999
* Ο Τίτος Πατρίκιος είναι ποιητής.
Πηγή: Περιοδικό Ελί-τροχος / Γενέθλιο αφιέρωμα στον Αντώνη Σαμαράκη / τεύχος 17-18 / 1999