Όπως μπορεί κάθε δύναμη να γίνει αδυναμία (κάποτε μάλιστα πρέπει), έτσι και ο χαρακτηριστικός αυτόχειρας μπορεί αντίστροφα να μετατρέψει τη φαινομενική του αδυναμία σε δύναμη, το κάνει μάλιστα εξαιρετικά συχνά.
*
Όλες οι “εξηγήσεις”, κάθε ψυχολογία, όλες οι προσπάθειες κατανόησης χρειάζονται βοηθητικά μέσα: θεωρίες, μυθολογίες, ψέματα. Κι ένας σοβαρός συγγραφέας δεν θα πρέπει να παραλείψει στο τέλος της αφήγησης του ν’ αναιρέσει κατά δύναμη αυτά τα ψέματα. Όταν λέω “επάνω” ή “κάτω”, είναι ήδη ένας ισχυρισμός που χρειάζεται εξήγηση, διότι επάνω και κάτω υπάρχουν μόνο στη σκέψη, μόνο στην αφαίρεση. Ο ίδιος κόσμος δεν γνωρίζει ούτε πάνω ούτε κάτω.
*
Όλα τα δημιουργήματα, ακόμη και το πιο απλό, είναι ήδη ένοχο, είναι ήδη πολυδιασπασμένο, έχει ριχτεί στα βρώμικα νερά του Γίγνεσθαι και δεν μπορεί ποτέ πια, ποτέ πια να κολυμπήσει ενάντια στο ρεύμα.
*
Έχω εκφράσει μερικές φορές την άποψη, πως κάθε λαός, θα λεγα μάλιστα και κάθε άνθρωπος, θα πρέπει αντί να βαυκαλίζεται με τα υποκριτικά “ερωτήματα περί ευθύνης “, να ερευνήσει μέσα του, κατά πόσον ο ίδιος με τα λάθη του, τις παραμελήσεις του και τις κακές συνήθειες του, είναι συνένοχος στον πόλεμο και στην αθλιότητα ανά τον κόσμο και πως αυτός είναι ο μόνος δρόμος για ν’ αποφευχθεί ίσως ο επόμενος πόλεμος.
*
Νομίζεις λοιπόν πως τα ιδανικά υπάρχουν για να πραγματοποιούνται; Ότι εμείς οι άνθρωποι ζούμε για να καταργήσουμε τον θάνατο; Όχι, ζούμε για να τον φοβόμαστε κι ύστερα για να τον αγαπάμε ξανά, και εξαιτίας του ακριβώς πυρώνει τόσο όμορφα καμιά φορά η λίγη ζωή μας για μια ώρα.
*
Με το να με γεννήσει μια μητέρα έγινα ένοχος, είμαι καταδικασμένος να ζήσω, είμαι υποχρεωμένος ν’ ανήκω σ’ ένα κράτος, να είμαι στρατιώτης, να σκοτώνω, να πληρώνω φόρους για εξοπλισμούς. Και τώρα, αυτή τη στιγμή, η ενοχή της ζωής με έφερε, όπως άλλοτε στον πόλεμο, στη θέση να πρέπει να σκοτώσω. Κι αυτήν την φορά δεν σκοτώνω χωρίς να το θέλω, έχω υποταχτεί στην ενοχή, δεν έχω αντίρρηση να γίνω χίλια κομμάτια αυτός ο ανόητος, παραγεμισμένος κόσμος, βοηθάω μάλιστα μ’ ευχαρίστηση και ευχαρίστως τον ακολουθώ στην καταστροφή.
ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ – Ο λύκος της στέππας