Τον κ. Γιώργο Σταυριανό τον γνώρισα το φθινόπωρο του 2003 στη Φλώρινα. Έκτοτε διατηρήσαμε μια σχέση αγάπης που κρατάει μέχρι τις μέρες μας. Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο που κάθισε να πιει αρκετές φορές καφέ ή κρασί μαζί του και αυτό γιατί κάθε συμβουλή που μου έδινε με σφράγιζε ανεξίτηλα.
Ο κ. Σταυριανός είναι συγγραφέας, ποιητής, μουσικοσυνθέτης, ακαδημαϊκός, διανοούμενος και οδοιπόρος. Πρόκειται αναμφίβολα για μια πλούσια προσωπικότητα που αντιστέκεται στην ασχήμια των καιρών προτάσσοντας την αισθητική, την ηθική και την ευγένεια.
Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα για τη συνέντευξη που μου παραχώρησε με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Απαγορευμένες Περιοχές» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μετρονόμος. Το βιβλίο προλογίζει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο ο κ. Βασίλης Βασιλικός.
Δημήτριος Π. Νάσκος
κ. Σταυριανέ ποιες είναι οι «Απαγορευμένες Περιοχές» και πως μπορεί να έχει κανείς πρόσβαση σε αυτές;
Οι περιοχές που είναι «απαγορευμένες» είναι no man’s land. Στους αρχαίους υπήρχε το επέκεινα, η πέραν της φυσικής ζωής διαδρομή στην μεταθανάτια έκφρασή της. Έλεγαν ότι ο ύπνος είναι αδελφός του θανάτου, χωρίς ωστόσο να νοιάζονται για την αθανασία της ύπαρξης.
Οι Απαγορευμένες περιοχές, οι δικές μου, έχουν να κάνουν περισσότερο με τις σύγχρονες επιστημονικές έρευνες των κοσμολόγων-φιλοσόφων που ιχνηλατούν το ταξίδι στο χρόνο και την ανακάλυψη του αριστοτελικού πρώτου κινούντος. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι σήμερα δεν νοείται φιλοσοφία χωρίς την συνδρομή της κοσμολογίας. Οι περισσότεροι αντλούν από τις νεότερες θεωρίες που αναπτύσσονται σχετικά με την προέλευση της Δημιουργίας, με τα κβαντικά πεδία, τα βαρυτικά, την θεωρία των χορδών, και με την από πολλούς πλέον αμφισβητούμενη Μεγάλη Έκρηξη. Σίγουρα η αναζήτησή μου συγγραφικά τοποθετείται περισσότερο στον ευάλωτο χώρο όπου η μεταφυσική διαπλέκεται με τις επιστημονικές θεωρίες που προανέφερα, καθώς και με το μεγάλο αίνιγμα του Χάους και της αρμονίας που αναπτύχθηκε, την αδιευκρίνιστη και μυστηριακή θεωρία της ενέργειας του κενού, που κι αυτό σαν έννοια και σαν δυναμική εξερευνάται από τους ειδικούς. Σε τελευταία όμως ανάλυση η δική μου προσέγγιση είναι πολύ περισσότερο φιλολογική-φιλοσοφική σχετικά με την κατανόηση των αθέατων ορίων ανάμεσα στην υπαρκτή πραγματικότητα, και την γοητευτική και ταυτόχρονα αγωνιώδη απόπειρα διερεύνησης της περιπέτειας της ζωής και της αντι-ζωής που είναι η απώλεια της συνείδησης.
Στο κεφάλαιο «Κυνηγώντας τα φαντάσματα» αναφέρεστε στις μεσημεριάτικες σκιές που μεγάλωναν όσο περνούσε η ώρα, στην αγκαλιά των παιδικών αινιγμάτων και στην ελεγεία μιας κουκουβάγιας που σε αποκοίμιζε με γαλήνη. Τελικά οι νεανικοί γρίφοι αποκλίνουν από την ύστερη σοφία ή είναι αλληλένδετοι μ’ εκείνη;
Ποτέ δεν χάνεται η δεξαμενή από την οποία ήπιαμε νερό στα παιδικά μας χρόνια. Εγώ θα το πήγαινα ακόμα μακρύτερα, υπάρχει ένας αόρατος αλλά υπαρκτός ομφάλιος λώρος που μας συνδέει με την εμβρυική μας κατάσταση. Υπακούμε σε ένστικτα που δεν ερμηνεύονται παρά μόνο προστρέχοντας στην δαρβινική θεωρία της επιβίωσης και της επικράτησης του ισχυρότερου στην μεγάλη αυτή σκυταλοδρομία της ζωής και του θανάτου.
Κάπου αλλού γράφετε ότι η δεξαμενή των συναισθημάτων έμπαινε στη διαδικασία της αποστείρωσης κι ότι η αποδυναμωμένη μνήμη διεύρυνε την κοσμική αντίληψη. Θα μπορούσατε να μας πείτε δυο λόγια περαιτέρω;
Εδώ έχουμε να κάνουμε με την συνύπαρξη-σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κόσμους. Νομίζουμε ότι ενεργούμε ελεύθερα και συνειδητά, ενώ στην ουσία καθοδηγούμαστε από την άγνωστη και σκοτεινή πλευρά ενός αθέατου παίκτη που ονομάζεται ασυνείδητο. Η απόπειρα κατανόησης ή και συνύπαρξης των δύο αυτών ξεχωριστών οντοτήτων που στην ουσία αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο πεδίο συγκρότησης του ανθρώπινου γίγνεσθαι, μας ωθεί να επιχειρήσουμε ένα salto mortale σαν απότοκο της υπαρξιακής αγωνίας. H προσέγγισή τους σημαίνει όμως και αλληλεξουδετέρωση. Στην προσπάθειά μας να φτάσουμε στο Απόλυτο, έχουμε ήδη διαβεί κάποια αδιαπέραστα σύνορα. Είναι σα να προσπαθούμε να έχουμε εικόνα πέρα από το φοβερό Τείχος του Plank, και να εντοπίσουμε έστω και αδιασαφήνιστα την ματιά του Θεού. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί μια αποκαθαρμένη και όσο λιγότερο δεμένη με κάθε τι γήινο εμπλοκή. Προσπαθώ να ανασυνθέσω μια διαδρομή «επιστροφής» στην γήινη πραγματικότητα μετά το άλμα στο κενό, μιας επαναστατημένης και σχεδόν απολεσθείσας συνείδησης που έχει επιδοθεί στην απέλπιδα αυτή προσπάθεια. Και σε αυτή την διαδικασία είναι το ασυνείδητο που μας οδήγησε, αλλά και που προσλαμβάνει τις «νότες» ή και τα ραδιοκύματα που εκπέμπει η νοσταλγία της επιστροφής στη συνείδηση, πριν αυτή ενσωματωθεί για πάντα στην σκοτεινή και σιωπηλή και απαλλαγμένη από συναισθήματα ψυχρή κοσμική απεραντοσύνη. Κι αυτό συμβαίνει πριν δηλαδή επέλθει η απόλυτη ρήξη στην οποία μας οδήγησε το Ασυνείδητο, σε μια προσπάθεια να αγαπήσουμε ξανά την ζωή.
Στο κεφάλαιο «Θεσσαλονίκη» κάνετε λόγο για την πτώση των ειδώλων, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την εποχή του τέλους της Ιστορίας. Πως ερμηνεύετε το σήμερα και τι διαισθάνεστε για το αύριο;
Ο Francis Fukuyama υπήρξε ο απολογητής της νεοφιλελεύθερης οικονομίας ταυτίζοντάς την με το περίφημο Τέλος της Ιστορίας. Η σημερινή πραγματικότητα τον διαψεύδει πανηγυρικά. Η Ιστορία συνεχίζει να γράφεται με εντελώς καινούριους όρους, και μια σειρά κορυφαίων επιστημόνων, μελλοντολόγων, κοσμολόγων, μοριακών βιολόγων, και διανοητών, που προσπαθεί να επανακαθορίσει υις δραστηριότητες του ανθρώπινου είδους στην βάση νέων αρχών και δεδομένων. Ο κόσμος εισέρχεται στην ψηφιακή εποχή, σε μια αναζήτηση καθαρότητας, τα κινήματα αμφισβήτησης ολοένα και γιγαντώνονται σ’ ένα κόσμο που ψυχορραγεί από την ξέφρενη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και των ρατσιστικών συμπεριφορών, Μια νέα ηθική αναδύεται σε μια προσπάθεια της λεγόμενης «ηθικοποίησης» του καπιταλισμού, που κι αυτή είναι καταδικασμένη να αποτύχει, αν δεν αναθεωρηθεί σε βάθος το modus vivendi του ανθρώπου απέναντι στον άνθρωπο, αλλά και σε όλους τους ζώντες οργανισμούς. Και στο φινάλε απέναντι στην ίδια τη γη που μας φιλοξενεί. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς μέχρι την εμπέδωση συμπεριφορών που θα μας τοποθετήσουν σε μια Νέα πραγματικά εποχή. Τα είδωλα έχουν κατακρημνιστεί. Αυτοκρατορίες διαλύθηκαν, δικτάτορες αποκαθηλώθηκαν, θρησκείες τείνουν να ισοπεδωθούν.
Παρακάτω στο βιβλίο σας υπάρχει η εξής ιδιαίτερη δήλωση: Ήταν η εποχή που ο τρόμος δεν είχε προλάβει να ενηλικιωθεί, διεκδικώντας αυτονόμηση και πρωτοβουλία. Αυτό θα το φρόντιζε το «σύστημα» λίγο αργότερα. Πως θα αποκωδικοποιούσατε την περίπτωση της πρόσφατης πανδημίας; Θεωρείτε ότι μπαίνουμε σε μια νέα φάση διακυβέρνησης που ορισμένοι την αποκαλούν «βιοπολιτική»;
Οι γενετικές μεταλλάξεις, η βακτηριακή απειλή, η ρομποτική, η περιπέτεια του ανθρώπου στο Διάστημα, η «νομιμοποιημένη» παρακολούθησή μας μέσω των ηλεκτρονικών συναλλαγών, η άυλη πραγματικότητα που επιβάλλεται ολοένα και περισσότερο, συνιστούν μια ορατή πλέον απειλή ενάντια στη σημαντικότερη αρετή που έχει ο άνθρωπος. Την Ελευθερία. Ο 21ος αιώνας όπως διαμορφώνεται προδικάζει δύο κατευθυντήριες τάσεις. Ή την επιβολή μιας παγκόσμιας «πεφωτισμένης» όπως θα την ονομάσουν-νομιμοποιώντας την- δικτατορίας, ή στην συμφιλίωση του ανθρώπου με τον άνθρωπο ηθικοποιώντας την επιστήμη και εξαφανίζοντας τις φυλετικές διακρίσεις.
Πως λύνεται η εξίσωση της γοητείας και του έρωτα; Γράφετε ότι έτσι ξαφνικά, δίχως λογική, ενεργοποιείται ο μηχανισμός της έλξης ανάμεσα σε δυο πρόσωπα και ύστερα από τη μια στιγμή στην άλλη, πάλι ξαφνικά, όλα εξαφανίζονται και είναι σαν να μην υπήρξανε ποτέ πραγματικά…
Τα υλικά που συγκροτούν το σώμα μας, άρα και την σκέψη μας, μετρούν σχεδόν δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Όση περίπου είναι και η ηλικία του Σύμπαντος. Υπακούμε στους ίδιους νόμους με τις δυνάμεις που διέπουν το κοσμικό γίγνεσθαι. Υπάρχει η εξελικτική διαδικασία αλλά και το μυστήριο της έλξης και της απώθησης. Είναι πιστεύω λάθος να προσπαθούμε να αιτιολογούμε συμπεριφορές που καθορίζουν την ανθρώπινη μοίρα στο όνομα μιας καθαρά λογιστικής αντίληψης. Και το μυστήριο έχει την γοητεία του.
Στο κεφάλαιο «Το κυνήγι της χίμαιρας» σχολιάζετε την τεχνολογία: Σώματα με γενετικά τροποποιημένους οργασμούς διακτινίζονται στο προσιτό και οικείο χάος μιας εικονικής πραγματικότητας. Τα μηνύματα σκεπάζουν σαν κουκούλι τον κόσμο. Φαινόμενο θερμοκηπίου της πληροφορίας. Μηνύματα μιας βουβής φλυαρίας, αποστάσεις εκμηδενισμένες, διαδρομές που δεν κρύβουν πια κανένα μυστικό… Που νομίζετε ότι θα καταλήξει όλο αυτό και ποιο το μέλλον της ανθρώπινης επαφής;
Αποτελεί σχεδόν τη συνέχεια της προηγούμενης απάντησης. Αόρατες ακτινοβολίες που διαπερνούν τα τείχη που ανυψώνονται, δίκτυα όλο και πιο πολύπλοκα που διαχέονται σ’ ολόκληρο τον πλανήτη σχηματίζοντας ένα φαινόμενο ηλεκτρονικού θερμοκηπίου, η εικονική πραγματικότητα και η προσομοίωση, ο Έρωτας στα πρόθυρα μιας έκρηξης κοινωνικο-πολιτικών δεδομένων που συγκροτούν μιαν επανάσταση που όμοιά της δεν έχει γνωρίσει ο κόσμος σε καιρό ειρήνης, απηχούν μια ευρύτερη αποενοχοποιημένη σύμπραξη επιστήμης και νέας ηθικής. Τίποτα δεν μπορεί να παραμείνει ως έχει μέσα στο κοντινό μα και άμεσο μέλλον. Είτε η πνευματικότητα θα υπερισχύσει του υλισμού εγκαινιάζοντας μια νέα ισορροπία δυνάμεων, είτε ο υλισμός με ό,τι αυτό συνεπάγεται θα αποτελειώσει τον πλανήτη.
Τα εκατομμύρια όνειρα που κουβαλά ο ύπνος στους ανθρώπους μπορεί να τελειώνουν μα δεν χάνονται. Συνεχίζουν να υπάρχουν και σχηματίζουν έναν κόσμο ερμητικά κλειστό. Ποια η σημασία των ονείρων στη ζωή μας;
Είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Το όνειρο «εργάζεται» σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης της προσωπικότητάς μας, συμπυκνώνοντας, μεταθέτοντας, αποφορτίζοντας τις τάσεις και τις συγκρούσεις των οποίων είμαστε έρμαια καθημερινά. Με την έννοια αυτή ολοκληρώνει ό,τι η ημέρα εισπράττει, αποβάλλοντας τα νοσηρά στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να μας ισοπεδώσουν. Άλλωστε οι μελέτες του Freud είναι απόλυτα κατατοπιστικές.
Τα βιβλία σας πολλά: Μητροπόλεις, Τρυφερό παραμύθι του κόσμου, Πόρτες μισάνοιχτες, Η αλήθεια της νύχτας, Η δυναμική των πολιτισμών, Η νέα αφήγηση του κόσμου κτλ. Τι άλλαξε στην πορεία; Εκείνος ο νεαρός φοιτητής που κάποτε χάνονταν στις ομίχλες του Νανσύ υπάρχει;
Εκείνος ο νεαρός φοιτητής εξακολουθεί να εμπνέεται από της ομίχλες μιας πόλης που για εκείνον πυροδότησε περισσότερο έναν τρόπο ζωής, οδηγώντας τον στην περίσκεψη, στις διφορούμενες απολαύσεις, αλλά και στην κριτική σκέψη της πνευματικής αναζήτησης και της ουσίας της ζωής. Κουβαλά ακόμα τους επώδυνους συμβιβασμούς αλλά και τις ανατροπές που τους συνόδευσαν, τις αξεπέραστες συζητήσεις με τους Ιησουίτες μοναχούς αλλά και το πνεύμα του Μάη του 68 που έζησε, αναστοχάζεται διαδρομές και συμβάντα, χωρίς ποτέ να πάψει να τον εμπνέει το μυστήριο της ζωής και του θανάτου και του έρωτα. Και εύχομαι εκείνη η αντονιονική ατμόσφαιρα που του πρόσφερε απλόχερα γνώση και αμφισβήτηση και όνειρο, να συνεχίζει να τον ακολουθεί για πάντα.