Ο Βασίλης Φαϊτάς αποτελεί έναν από τους πιο χαμηλότονους ποιητές της Θεσσαλονίκης. Αν και τυπικά εντάσσεται στην Β’ Μεταπολεμική Γενιά (πρωτοεμφανίστηκε το 1966), εμείς βρίσκουμε περισσότερα κοινά σημεία στην ποιητική του με τη γενιά του ’70. Στο έργο του ενσωματώνει τον εσωτερικό μονόλογο της –λεγόμενης– Σχολής της Θεσσαλονίκης με υπερρεαλιστικά στοιχεία από την αντίστοιχη ομάδα της πόλης. Κινούμενος μεταξύ «Διαγώνιου» και «Τραμ» όρισε από νωρίς μία αυτόνομη ποιητική πορεία με επίκεντρο τον εσωτερικό υπαρξιακό μονόλογο για τον χρόνο και τη φθορά, με υπερρεαλιστικές αποχρώσεις γόνιμα τοποθετημένες πάνω στον προσωπικό προβληματισμό. Στη νέα του ποιητική συλλογή «σκάκι με την αιωνιότητα» (Μανδραγόρας, 2021) ο χρόνος αποτελεί το θεμέλιο του προβληματισμού του. Η φθορά[1], η χαμένη νιότη[2] και η αναμονή του αναπόφευκτου[3], ως διαφορετικές μορφές του χρόνου που περνά, κυριαρχούν στο έργο.
Ο Φαϊτάς προσπαθεί να επανασυνδέσει τον φιλοσοφικό λόγο με τον ποιητικό. Ήταν ο μοντερνισμός που οδήγησε σε μία σκόπιμη αποσύνδεση τη φιλοσοφία από την ποίηση, υπηρετώντας τις μεγάλες ιδέες. Είχε θέσει το συγκεκριμένο και το “αντικειμενικό” στο κέντρο του ποιήματος, απομακρύνοντας τους αναγνώστες από το αφηρημένο και εμμένοντας στην εικόνα, τη μεταφορά και την ατομική εμπειρία. Η ποίηση όμως αφορά την αποτύπωση των εντυπώσεων και την έκφραση συναισθημάτων και στοχαστικών προσεγγίσεων μέσα από έναν ευφάνταστο γλωσσικό πειραματισμό. Στόχος της ποίησης δεν είναι να περιγράψει τον κόσμο∙ αυτό το κάνει η επιστήμη. Η ποίηση εκθέτει αγωνίες και θέτει ερωτήματα για τη ζωή, την κοινωνία και τον Άνθρωπο, αιχμαλωτίζοντας το βλέμμα του αναγνώστη και ωθώντας τον να στοχαστεί κι εκείνος. Η ποίηση για τον Φαϊτά διεγείρει την ψυχή[4], καθώς ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή[5].
Ενδιαφέρον έχει η χρήση αφηρημένων εννοιών (πχ. ύπαρξη, αιωνιότητα, ροή, άδυτο λήθη, μνήμη, μηδέν) που μέσα στην υπερρεαλιστική κίνηση του στίχου καθοδηγούν τον υπαρξιακό στοχασμό του αναγνώστη. Στην πραγματικότητα όλη η ρητορική του Φαϊτά είναι ένα γοητευτικό φυγόκεντρο παιχνίδισμα φιλοσοφικών αγωνιών για το Είναι και τον ανθρώπινο βίο πάνω σε αφηρημένες έννοιες, ουσιαστικά ή επίθετα με στερητικό μόριο –ενίοτε ουσιαστικοποιημένα (πχ αναλλοίωτο, άχρονο, ανείπωτο, απεριόριστο, αχάνες, ανύπαρκτο, αέναο κ.ά.τ.) – και με λέξεις που συνδέονται με τον χρόνο, όπως άπειρο, χάος, σύμπαν, άβυσσος, φως (κ.ά.), που επαναλαμβάνονται συχνά. Ο ποιητής ενσωματώνει στιχουργικά πρωτότυπες μεταφορές μέσα στη συνειρμική κίνηση του στίχου, οι οποίες αισθητοποιούν την κίνηση του χρόνου, ορίζοντάς την ως αφετηρία του κριτικού στοχασμού[6].
Μέσα στην υπερρεαλιστική έκφραση η χρήση των αφηρημένων όρων διαμορφώνει ένα βαθύ στοχαστικό ύφος που ισορροπεί με τις μεταφορές[7] και την εικαστική, διαμορφώνοντας ένα πληθυντικό κείμενο. Η πολυεπίπεδη ποιητική του Φαϊτά αφήνει το ποιητικό κείμενο ανοιχτό στην αναγνωστική πρόσληψη. Κατευθύνει τον ακροατή σε πολλές ερμηνείες με οδηγό τη δυναμική χρήση των λέξεων πάνω σε ένα φιλοσοφικό μοτίβο[8], συνδέοντας τον έρωτα[9] με το άχρονο σύμπαν και την εφήμερη έμβια ζωή.
Η διαρκής αξιοποίηση του υγρού στοιχείου (θάλασσα, ποτάμι, όχθες, λιμάνια κ.ά.τ.) και της λέξης άνεμος αισθητοποιούν τη διαρκή κίνηση του χρόνου. Λειτουργούν ως εικαστικά σύμβολα του αέναου, τα οποία βοηθούν τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει ότι όλα στον χώρο γύρω του αλλάζουν (και εκείνος ακόμα). Είναι τα σύμβολα της αιωνιότητας, που θέτουν έμμεσα το ζήτημα του εφήμερου ανθρώπινου βίου[10]. Το δε ταξίδι λειτουργεί ως ένα άλλο εικαστικό σύμβολο για τη διαδρομή του ανθρώπου στη ζωή, σαν «παράπλευρη απώλεια του τυχαίου». Σε αυτό το ταξίδι της μοίρας ο άνθρωπος οδεύει μόνος[11], σαν σκιά[12] που δεν «ξέρει ποιο δρόμο να τραβήξει». Ας σημειώσουμε ότι το ζήτημα του ταξιδιού αποτελεί βασικό μοτίβο στην ποίηση του Φαϊτά, το οποίο επανέρχεται τακτικά, άμεσα ή έμμεσα (πχ συχνή είναι η χρήση της λέξης λιμάνια). Η δε ουτοπία στις συνθέσεις της συλλογής αποκτά μία νέα διάσταση. Χωρίς να χάνει το ιδεολογικό της φορτίο, ως πολλαπλό σημαινόμενο, συνδέεται με την αγωνία του ανθρώπου να ζήσει, ενώ έχει επίγνωση του αναπόφευκτου τέλους. Η ουτοπία έτσι μετατρέπεται σε έναν άχρονο αντιρεαλιστικό χώρο, που ταυτίζεται με την ελπίδα της αιωνιότητας και το όνειρο.
Αν και οι περισσότεροι ποιητές που φιλοσοφούν τείνουν να δομούν το έργο τους γύρω από τις εικόνες και το μυθολογικό υλικό μιας παράδοσης, ο Φαϊτάς υιοθετεί μια γλώσσα μεταφορική που κινείται στο μοτίβο του φιλοσοφικού λόγου. Και ενώ θεωρείται από διάφορους ότι η ποίηση δεν πρέπει φιλοσοφεί άμεσα, επειδή η φιλοσοφία δεν μπορεί να είναι λογοτεχνία, ο Φαϊτάς εδώ και χρόνια έχει υιοθετήσει ένα υβριδικό ύφος που συνταιριάζει το φιλοσοφικό με το ποιητικό. Ακολουθεί τον δρόμο των Ρομαντικών ποιητών, που έγραφαν συχνά για τη φιλοσοφία (Coleridge, Wordsworth, Shelley), θεωρώντας ότι η ποίηση φιλτράρει το συναίσθημα, προκειμένου να δημιουργηθεί νόημα. Ο Heidegger υποστήριζε ότι οι φιλόσοφοι μπορούν να μάθουν από τους ποιητές. Υπήρξαν φιλοσοφικά ρεύματα που αντιμετώπιζαν τη φιλοσοφία ως ένα λογοτεχνικό κίνημα. Τα έργα του Παρμενίδη, του Πλάτωνα, του Αυγουστίνου, του Emerson, του Nietzsche, του Camus, του Descartes δείχνουν ότι η φιλοσοφία μπορεί να είναι πρώτα απ’ όλα λογοτεχνία.
[1] Κλείνοντας ένα παλιό βιβλίο, Η μοναδικότητα, Η αλχημεία αθέατης στιγμής.
[2] Προσομοιώσεις της νιότης, Αλληγορία θαυμάτων, αθέατος ολοφυρμός, Η ελλείπουσα ευτυχία των λέξεων.
[3] Το παζλ, Το ενσταντανέ του απεριόριστου, Υπερκόσμια ροή.
[4] Οι αντικαταστάτες, Το ενσταντανέ του απεριόριστου, Οι αμετάφραστοι στίχοι.
[5] Ο χωροχρόνος της ουτοπίας, Αθέατος ολοφυρμός.
[6] Το παζλ, Ο περιορισμός της ροής, Αλληγορία θαυμάτων, Κλεψύδρα, Το λάθος του θαύματος.
[7] Κλείνοντας ένα παλιό βιβλίο, Αθέατος ολοφυρμός, Ετοιμόγεννη λήθη, Ο μύθος του αίματος, Η συναστρία του ύστατου του γυρισμού, Υπερκόσμια ροή.
[8] Ολογράμματα τυχαιότητας.
[9] Αλληγορία θαυμάτων, Οι αντικαταστάτες, Ερωτική πανσπερμία, Ο μύθος του αίματος, το όνομα κανενός, Γερνώντας στον μύθο, Η ελλείπουσα ευτυχία των λέξεων.
[10] Σύμπαν και μοναξιά, Η αλχημεία αθέατης στιγμής, Ο μύθος του αίματος, Αφουγκράζομαι ή με αφουγκράζονται, Υπερκόσμια ροή, Η ελλείπουσα ευτυχία των λέξεων.
[11] Ο χωροχρόνος της ουτοπίας, Η μοναδικότητα, Αθέατος ολοφυρμός, Σύμπαν και μοναξιά, Η ανταρσία.
[12] Ερωτική πανσπερμία, Ο μύθος του αίματος, Η σκυτάλη.